O καθηγητής διατροφολογίας Αντώνης Ζαμπέλας μιλάει στο Healthview, με αφορμή την ολοκλήρωση της Πανελλαδικής Μελέτης Διατροφής και Υγείας, για τα ευρήματα της έρευνας και το πως αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν στην πρόληψη νοσημάτων των Ελλήνων, για το “μεσογειακό παράδοξο” του ελλείμματος βιταμίνης D στους “ηλιόλουστους” Έλληνες το ρόλο που θα μπορούσε να αναλάβει η βιομηχανία για τη “διόρθωση” του προβλήματος και τέλος επιβεβαιώνει ότι η “φτώχεια δε φέρνει μόνο γκρίνια’, αλλά συχνά και κακές διατροφικές συνήθειες.
Πως στραφήκατε στη μελέτη των διατροφικών συνηθειών των Ελλήνων;
H αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών του ελληνικού πληθυσμού και της συσχέτισης αυτών με δείκτες υγείας αλλά και η διερεύνηση της συχνότητας εμφάνισης νοσημάτων που επηρεάζονται από αυτές, είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανάπτυξη προγραμμάτων παρέμβασης με σκοπό τη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Ιδιαίτερη σημασία παίζει αν η αξιολόγηση γίνει για όλες τις ηλικιακές ομάδες και σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού κάτι που ήταν και ο σκοπός της Πανελλαδικής Μελέτης Διατροφής και Υγείας (ΠΑ.ΜΕ.Δ.Υ)
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες της έρευνας που κάνατε;
Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν η κινητοποίηση του κόσμου να συμμετάσχει στην μελέτη. Αυτό πήρε πολύ χρόνο, πολύ περισσότερο από αυτόν που αναμέναμε.
Ποιο κατά τη γνώμη σας, είναι το πιο κρίσιμο συμπέρασμα που συνάγεται από τα αποτελέσματα των ερευνών;
Nομίζω ότι δεν μπορεί να είναι ένα μόνο. Σημαντικά ευρήματα περιλαμβάνουν την υψηλή πρόσληψη λίπους και ζωικών λιπαρών και αντίθετα την χαμηλή πρόσληψη πολυακορέστων από φυτικά έλαια, καρπούς ανάλατους, ψάρια και μαλακές μαργαρίνες. Επίσης υπήρχαν και χαμηλές προσλήψεις σε ορισμένες βιταμίνες όπως η βιταμίνη D, η Ε, το φυλλικό οξύ. Χαμηλές προσλήψεις παρατηρήθηκαν επίσης για το ασβέστιο, και το κάλιο ενώ οι γυναίκες είχαν και χαμηλή πρόσληψη σιδήρου. Αντίθετα η πρόσληψη νατρίου, που είναι συστατικό του αλατιού ήταν ιδιαίτερα υψηλή για ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού. Το ευχάριστο όμως ίσως είναι ότι έχει αρχίσει να μειώνεται κάπως το κάπνισμα.
Πως μια έρευνα για τη διατροφή μπορεί να επηρεάσει τη χάραξη της πολιτικής υγείας μιας χώρας;
Μπορεί να την επηρεάσει σημαντικότατα γιατί ανάλογα με τα ευρήματα μπορούμε να αποφασίσουμε τι είδους παρεμβάσεις θα μπορούσαμε να κάνουμε, όπως για παράδειγμα για την μείωση των ζωικών λιπαρών και την αύξηση των πολυακόρεστων ή για την αύξηση των φρούτων και λαχανικών και την μείωση του νατρίου. Η βιομηχανία τροφίμων θα μπορούσε επίσης να είναι σημαντικός αρωγός ώστε να αναπτύξει νέα προϊόντα με μειωμένη περιεκτικότητα κορεσμένων λιπαρών και νατρίου αλλά και να εμπλουτίσει άλλα ώστε να διευκολυνθεί ο πληθυσμός να βελτιώσει τις διατροφικές του προσλήψεις.
Πως η διατροφή των Ελλήνων ακολουθεί το “life style” όπως αυτό διαμορφώνεται στο πέρασμα των χρόνων;
Δεν είναι χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Παντού ακολουθείται το “life style” γιατί ο άνθρωπος απλά προσαρμόζεται στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Το θέμα επομένως είναι πως μπορεί να επιτευχθεί ένα “life style” που να προάγει την υγεία και ο κόσμος να το ακολουθεί χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι είναι καλό και για την υγεία του. Την δεκαετία του ’50 για παράδειγμα, οι Κρητικοί ακολουθούσαν την Μεσογειακή Διατροφή γιατί αυτά ήταν τα τρόφιμα που μπορούσαν να καταναλώσουν, ήταν φτωχός κόσμος, οι συνθήκες συντήρησης τροφίμων ήταν ανύπαρκτες, όπως τις γνωρίζουμε τώρα, σουπερμάρκετ δεν υπήρχαν, ούτε και η εύκολη λύση των ταχυφαγείων. Επίσης δεν υπήρχαν ούτε αυτοκίνητα ούτε οθόνες, οπότε ο κόσμος προσαρμοζόταν σε αυτές τις συνθήκες, που ήταν υγιεινές συνθήκες.
Ποια κοινωνική κατηγορία των Ελλήνων θεωρείτε ότι διατρέφεται πιο σωστά;
Από τα πρωταρχικά στοιχεία φαίνεται ότι διατρέφονται πιο σωστά οι περισσότερο μορφωμένοι. Δεν χρειάζεται και πολύ προσπάθεια βέβαια για να ειπωθεί ότι φτωχότερες διατροφικές συνήθειες έχουν άνθρωποι που είναι άνεργοι ή μακροχρόνια άνεργοι ενώ άλλες μελέτες έχουν υποδείξει ότι η διατροφή επηρεάζεται και από την εργασιακή ασφάλεια αλλά και τον αξιοπρεπή/μη-αξιοπρέπη μισθό.
Πως μπορεί να λυθεί το «μεσογειακό παράδοξο» του ελλείμματος της βιταμίνης d στους κατοίκους μιας τόσο ηλιόλουστης χώρας όπως η Ελλάδα;
Αυτή είναι μία πάρα πολύ καλή ερώτηση. Θα έλεγα αρχικά με περισσότερη έκθεση στον ήλιο και λιγότερη χρήση ισχυρών αντηλιακών. Αυτό όμως προφανώς πρέπει να έρθει σε μία ισορροπία με την άλλη σύσταση που είναι ακριβώς αντίθετη και έχει ως στόχο την μείωση του κινδύνου εμφάνισης μελανωμάτων. Το πρόβλημα υπάρχει επίσης γιατί δεν υπάρχουν τρόφιμα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν πολύ καλές πηγές βιταμίνης D και επομένως κάποια τρόφιμα ευρείας κατανάλωσης θα μπορούσαν να εμπλουτιστούν με αυτή τη βιταμίνη.
Ποιες είναι οι προτάσεις ή οι συστάσεις που θα κάνατε προς την Πολιτεία;
Για να είναι μια παρέμβαση σε πληθυσμιακό επίπεδο επιτυχής θα πρέπει να είναι πολυπαραγοντική. Εστίες παρέμβασης θα μπορούσαν να είναι σχολεία, όπου η διατροφή θα πρέπει να διδάσκεται με έναν βιωματικό τρόπο αλλά και οπωσδήποτε να αυξηθούν οι ώρες σωματικής δραστηριότητας. Άλλοι χώροι παρέμβασης είναι τα μαιευτήρια, τα στρατόπεδα, οι φυλακές, τα ΚΑΠΗ. Η τοπική αυτοδιοίκηση θα μπορούσε να πάρει πρωτοβουλίες για την δημιουργία μεγάλης έκτασης πεζοδρόμων. Από τη στιγμή επομένως που οι παρεμβάσεις γίνουν όσο πιο μαζικά, συντονισμένα και σε βάθος χρόνου, τα στοιχεία από την ΠΑ.ΜΕ.Δ.Υ. μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε οι στόχοι να είναι ευκρινείς και σίγουρα πρέπει η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης να αξιολογείται περιοδικά και οι στόχοι να αναπροσαρμόζονται. Για αυτό το λόγο πρέπει μία τέτοιου τύπου μελέτη να επαναλαμβάνεται.
Αντώνης Ζαμπέλας
Καθηγητής Διατροφής του Ανθρώπου
Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Επιστημονικός Υπεύθυνος ΠΑΜΕΔΥ
