Αντηλιακό ή βιταμίνη D; Ποιό είναι το δίλημμα;

26-12-2016

Η εποχή όπου ο ήλιος ήταν συνυφασμένος με την «καλή υγεία» έχει παρέλθει προ πολλού. Σήμερα, το πρώτο πράγμα που κάνει κανείς όταν φτάσει στην παραλία είναι να βάλει αντηλιακό για να προστατευθεί από τις ακτίνες του ήλιου! Η χρήση αντηλιακού, με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 30 SPF (Sun Protection Factor) είναι άκρως απαραίτητη για τη θωράκιση του δέρματος και την πρόληψη του μελανώματος, μίας εκ των πλέον διαδεδομένων μορφών καρκίνου. Όμως η ηλιοπροστασία, είτε με τη μορφή αντηλιακού, είτε ρούχων ή ομπρέλας, δεν έρχεται χωρίς κόστος. Εδώ και περίπου 50 χρόνια είναι γνωστό πως τα μέτρα αυτά επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδα της βιταμίνης D στο σώμα. 

Γιατί απασχολεί τόσο η βιταμίνη D;

Η βιταμίνη D είναι γνωστή για το ρόλο της στην απορρόφηση του ασβεστίου, συνεπώς και για τη σημασία της στην υγεία του σκελετικού συστήματος. Τα τελευταία χρόνια όμως τα επιστημονικά δεδομένα που συσχετίζουν θετικά τη συγκεκριμένη βιταμίνη με την προστασία από αυτοάνοσα νοσήματα, φλεγμονώδεις καταστάσεις, παθήσεις της καρδιάς και μεταβολικές παθήσεις, ολοένα και αυξάνονται. Στην πραγματικότητα πολλοί υποστηρίζουν πως δεν πρόκειται για βιταμίνη, αλλά για την αρχική μορφή μίας ορμόνης που επηρεάζει σχεδόν κάθε κύτταρο του σώματος. Λόγω της σημαντικότητάς της, οι ειδικοί προσπαθούν να διευκρινίσουν για ποιοι είναι οι παράγοντες εκείνοι που εξασφαλίζουν την επάρκειά της στον οργανισμό. 

Πως η έκθεση στον ήλιο σχετίζεται με τα επίπεδα βιταμίνης D;

Ενώ οι περισσότερες βιταμίνες εξασφαλίζονται αποκλειστικά μέσω της διατροφής, η βιταμίνη D είναι η μόνη που το ανθρώπινο σώμα είναι ικανό να συνθέσει. Αυτό επιτυγχάνεται με την απευθείας έκθεση στον ήλιο, από τα κύτταρα του δέρματος. Συγκεκριμένα το πρώτο βήμα στη διαδικασία σύνθεσης της βιταμίνης είναι η μετατροπή της προ- βιταμίνης D σε πρε- βιταμίνη D3, με μόνο ερέθισμα την UVB ηλιακή ακτινοβολία. Απουσία του ήλιου τα επίπεδα της βιταμίνης στο αίμα μειώνονται σημαντικά. Ενδεικτικά, όταν μετρήθηκε η βιταμίνη D στο σώμα ναυτικών που είχαν περάσει 2 μήνες «κλεισμένοι» σε υποβρύχιο, η μείωση της έφτασε μέχρι και το 40%! Η εύλογη απορία που φυσικά γεννιέται είναι γιατί η διατροφή δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες στη βιταμίνη D, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά; Αυτό συμβαίνει διότι τροφές όπως το μοσχαρίσιο συκώτι ή τα αυγά αποτελούν μεν τις βασικές πηγές, είναι πολύ φτωχές όμως δε για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις. Υπολογίζεται πως ο ήλιος καλύπτει περίπου το 80% των αναγκών του ανθρώπου σε βιταμίνη D.

Σε τι βαθμό επηρεάζουν τα αντηλιακά τη βιταμίνη D;

Η σύνθεση της βιταμίνης D από τα κύτταρα του δέρματος  επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως:

  • Το γεωγραφικό πλάτος, το οποίο όσο αυξάνεται περιορίζει τη «παραγωγή» D.
  • H εποχή, με την περίοδο μεταξύ Σεπτέμβρη και Απρίλη να είναι η λιγότερο «παραγωγική».
  • Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η συννεφιά και το νέφος.
  • Το χρώμα της επιδερμίδας, με τις σκουρόχρωμες επιδερμίδες να έχουν μικρότερη ικανότητα σύνθεσης.
  • Η απαραίτητη ηλιοπροστασία, δηλαδή ο ρουχισμός, οι ομπρέλες και φυσικά τα αντηλιακά.

 

Τα αντηλιακά είναι σχεδιασμένα για να προστατεύουν από τις υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου. Μάλιστα τα αντιηλιακά φαίνεται πως επιτυγχάνουν το σκοπό τους καθώς μπλοκάρουν το 97%- 99% της ηλιακής ακτινοβολίας. Σκεφτείτε όμως πως η ακτινοβολία που εμποδίζουν τα αντηλιακά είναι ακριβώς εκείνη που χρειάζεται για την κινητοποίηση της διαδικασίας σύνθεσης της βιταμίνης D! Όπως έχουν δείξει κλινικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε «νοσοκομειακό» και ελεγχόμενο περιβάλλον, άτομα τα οποία χρησιμοποιούν αντηλιακό ενδέχεται να έχουν ακόμα και τα μισά επίπεδα βιταμίνης D στο σώμα τους, σε σύγκριση με όσους δεν έκαναν χρήση αντηλιακού. Βέβαια στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε πως τα δεδομένα που έρχονται από σύγχρονες έρευνες δεν αποδεικνύουν πως η συνήθης χρήση αντηλιακού κατά τις ημέρες αυξημένης έκθεσης στον ήλιο επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδα της βιταμίνης D στον άνθρωπο. Η παρατήρηση αυτή φαίνεται πως οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μη επαρκή κάλυψη του σώματος με αντηλιακό, αλλά και στη μη επανάληψη της εφαρμογής του μέσα στην ημέρα. 

Πως να αποφύγετε την έλλειψη βιταμίνης D;

Η ανάγκη για τη χρήση αντηλιακού είναι αδιαμφισβήτητη. Όπως αδιαμφισβήτητη είναι και η σημασία της βιταμίνης D στο ανθρώπινο σώμα. Πώς λοιπόν είναι εφικτή η κάλυψη των αναγκών της βιταμίνης, με την παράλληλη χρήση αντηλιακού; Κάποιοι ειδικοί συνιστούν την εφαρμογή ηλιοπροστασίας μόνο τις ημέρες όπου η έκθεση στον ήλιο είναι αυξημένη, παραλία, εξωτερικές δραστηριότητες. Άλλοι πάλι στρέφουν το ενδιαφέρον τους στις ομάδες με αυξημένο κίνδυνο έλλειψης της βιταμίνης, όπως τα παιδιά, οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και το θηλασμό και οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Στους τελευταίους μάλιστα προτείνεται είτε η χρήση τροφίμων εμπλουτισμένων με βιταμίνη D, πράγμα σπάνιο στην Ελλάδα, είτε η επιλογή ενός συμπληρώματος διατροφής με βιταμίνη D. 

Απολαύστε το καλοκαίρι χρησιμοποιώντας ένα καλό αντηλιακό, μη ξεχνάτε όμως πως πρέπει να μετράτε πάντα τα επίπεδα της βιταμίνης D στο σώμα σας και να βρίσκετε εναλλακτικούς τρόπους να την αναπληρώνετε! 

Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN

Διαιτολόγος, Διατροφολόγος

Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ

ivipapai@gmail.com

 

Βιβλιογραφία:

  1. Chesney RW. The five paradoxes of vitamin D and the importance of sunscreen protection. Clin Pediatr (Phila). 2012 Sep;51(9):819-27.
  2. Norval M, Wulf HC. Does chronic sunscreen use reduce vitamin D production to insufficient levels? Br J Dermatol. 2009 Oct;161(4):732-6.
  3. Diehl JW, Chiu MW. Effects of ambient sunlight and photoprotection on vitamin D status. Dermatol Ther. 2010 Jan-Feb;23(1):48-60.