«Άσθμα: Τι είναι και πως αντιμετωπίζεται», οι καθηγητές Στέλιος Λουκίδης και Πέτρος Μπακάκος μιλάνε στο Healthview

28-04-2017

 

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Άσθματος στις 2 Μαΐου  η οποία καθιερώθηκε το 1998 από την ¨Παγκόσμια Πρωτοβουλία για το άσθμα» και την υποστήριξη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, οι αναπληρωτές καθηγητές Πνευμονολογίας κοι Στέλιος Λουκίδης και Πέτρος Μπακάκος μιλάνε στο Healthview για την ευρύτατα διαδομένη νόσο από την οποία ταλαιπωρούνται εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, εξηγώντας τι ακριβώς είναι, πως αντιμετωπίζεται και ποια είναι τα τελευταία θεραπευτικά μέσα που έχουν στη φαρέτρα τους γιατροί και ασθενείς για να την αντιμετωπίσουμε.

Να ορίσουμε πρώτα, τι είναι το άσθμα;

Ναι, το άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος των αεραγωγών [μεγάλοι σωλήνες που αναπνέουμε] στην οποία συμμετέχουν πολλά κύτταρα και ουσίες που προκαλούν φλεγμονή. Η χρόνια αυτή φλεγμονή σε συνδυασμό με τη ιδιαίτερη ευαισθησία που έχουν οι βρόγχοι σε διάφορα ερεθίσματα [βρογχική υπεραντιδραστικότητα], οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα επεισόδια συριγμού, δύσπνοιας, βάρους στο στήθος και βήχα. Τα παραπάνω συνδυάζονται με κλείσιμο-μεταβαλλόμενη απόφραξη των αεραγωγών.

Πόσο συχνό είναι το άσθμα στη χώρα μας; Είναι  περισσότερο συχνό από άλλες χώρες;

Σύμφωνα με πρόσφατη επιδημιολογική έρευνα της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας, 8,6% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα έχει άσθμα. Η συχνότητα του άσθματος αυξάνεται με την ηλικία [Εικόνα 1]. Το ποσοστό είναι ανάλογο της συχνότητας με αυτό στη Δυτική Ευρώπη.

Εικόνα 1. Επιπολασμός του άσθματος στην Ελλάδα ανάλογα με την ηλικία

Στο χάρτη της γεωγραφικής κατανομή της νόσου, φαίνεται ότι το άσθμα είναι συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη.

Εικόνα 2. Επιπολασμός του άσθματος στην Ελλάδα ανάλογα με την περιοχή

Πως υποψιάζεται κάποιος ότι ενδεχομένως έχει άσθμα, αυτός ή κάποιος οικείος του;

Το άσθμα εκδηλώνεται συνήθως με παρατεινόμενο βήχα, συριγμό, βάρος στο στήθος και δυσκολία στην αναπνοή. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί έχουν εποχιακή κατανομή (συνήθως άνοιξη-φθινόπωρο) ή να παρατηρούνται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Χαρακτηριστικά, τα συμπτώματα του άσθματος εμφανίζονται τη νύχτα ή νωρίς το πρωί, μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνα, ερεθιστικές ουσίες ή κρύο αέρα, κατά τη διάρκεια της άσκησης, ή μετά από λήψη φαρμάκων (όπως οι β-αποκλειστές, η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη).

Πώς γίνεται σήμερα η διάγνωση του άσθματος;

Η διάγνωση του άσθματος βασίζεται στο ιστορικό και στη συμβατή κλινική εικόνα. Η τεκμηρίωση γίνεται με την ανεύρεση σημαντικής αναστρεψιμότητας στη σπιρομέτρηση. Η σπιρομέτρηση αξιολογεί την δύναμη της εκπνοής και εξετάζει αν η χορήγηση ενός φαρμάκου που ανοίγει τους σωλήνες με τους οποίους αναπνέουμε αυξάνει σημαντικά αυτή την εκπνευστική δύναμη. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί η διακύμανση της μέγιστης εκπνευστικής ροής [PEFR] με τη χρήση ενός φορητού σωλήνα του ροομέτρου. Σε περιπτώσεις διαγνωστικής δυσκολίας χρησιμοποιούνται δοκιμασίες πρόκλησης που αξιολογούν τη ειδική ευαισθησία που έχουν οι αεραγωγοί των ασθενών με άσθμα. Όταν οι ασθενείς με άσθμα εμφανίζουν ιστορικό συμβατό με παρουσία ευαισθησίας σε αλλεργικούς παράγοντες πρέπει να υποβάλλονται σε αλλεργικά τεστ με σκοπό την ταυτοποίηση αυτών των παραγόντων, ώστε να ληφθούν μέτρα αποφυγής ή να αντιμετωπιστούν κατάλληλα.

Και σε τι συνίσταται η θεραπεία;

Η θεραπεία περιλαμβάνει γενικά και ειδικά μέτρα. Στα γενικά ανήκουν η αποφυγή των αλλεργιογόνων και της έκθεση σε δυσμενείς περιβαντολλογικές συνθήκες και ερεθιστικούς παράγοντες. Στα ειδικά περιλαμβάνονται φάρμακα που συνήθως δίνονται με τη μορφή εισπνοών και διακρίνονται σε ανακουφιστικά και ρυθμιστικά. Όλοι οι ασθενείς με άσθμα θα πρέπει να έχουν διαθέσιμο ένα εισπνεόμενο ανακουφιστικό φάρμακο, με συνηθέστερη επιλογή τους β2-διεγέρτες ταχείας έναρξης δράσης όπως η σαλβουταμόλη. Η βάση της ρυθμιστικής θεραπείας του άσθματος είναι η εισπνεόμενη κορτιζόνη που  θα πρέπει να λαμβάνεται σε επαρκή δόση καθημερινά από όλους τους ασθενείς με επίμονο άσθμα. Σε συνδυασμό με βρογχοδιασταλτικά μακράς δράσεως, άρα σε δόσεις που μπορεί να δίνονται μία ή/και δύο φορές την ημέρα προλαμβάνουν τις παροξύνσεις της νόσου και οδηγούν στον έλεγχο αυτής.

Υπάρχει αυτό που λέμε σοβαρό άσθμα και τι είναι αυτό;

Το σοβαρό άσθμα αφορά μια μικρή ομάδα ασθενών που η νόσος τους δεν μπορεί να ελεγχθεί παρά με τη θεραπεία, η οποία κατά κανόνα περιλαμβάνει υψηλές δόσεις εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών. Για να αποφασίσουμε ότι ένας ασθενής πάσχει από σοβαρό άσθμα πρέπει να έχουμε διασφαλίσει ότι λαμβάνει σωστά τη θεραπεία του, να έχουμε αποκλείσει άλλες διαγνώσεις, να έχουμε θεραπεύσει νοσήματα που μπορεί να επηρεάζουν το άσθμα (π.χ. γαστροισοφαγική παλινδρόμηση, χρόνια ρινοκολπίτιδα, άγχος/κατάθλιψη) και να έχουμε ελέγξει την έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες στο περιβάλλον. Μετά δε από ενδελεχή παρακολούθηση 6 μηνών επιβεβαιώνεται η διάγνωση. Τέτοιοι ασθενείς θα πρέπει να παρακολουθούνται σε ειδικό κέντρο με εμπειρία στο σοβαρό άσθμα. Η υποψία λοιπόν για το σοβαρό άσθμα θα τεθεί σε ένα ασθενή που δεν ελέγχει τη νόσο του παρ’ όλο που λαμβάνει τη κλασσική αγωγή άσθματος, έχει συμμόρφωση σε αυτή, δεν έχει περιβαντολλογική έκθεση που τον επιδεινώνει, έχουν αποκλεισθεί άλλες ασθένειες που μιμούνται άσθμα και έχουν ρυθμιστεί οι συν-υπάρχουσες παθήσεις.

Είναι διαφορετικός ο τρόπος αντιμετώπισης των ασθενών με σοβαρό άσθμα;

Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι οι συγκεκριμένοι ασθενείς σε μεγάλο ποσοστό έχουν μειωμένη αναπνευστική λειτουργία ακόμα και όταν βρίσκονται σε σταθερή νόσο, κάνουν πιο συχνά παροξύνσεις και  έχουν ιδιαίτερη υποκείμενη φλεγμονή αεραγωγών που μπορεί και να μην είναι η κλασσική ηωσινοφιλική. Αυτά τα χαρακτηριστικά και άλλα πολλά χαρακτηρίζουν τους φαινοτύπους της νόσου. Η θεραπεία περιλαμβάνει και σε αυτή την περίπτωση γενικά και ειδικά μέτρα. Στα γενικά ανήκουν η αποφυγή των αλλεργιογόνων-εφ’ όσον υπάρχει υποκείμενη ευαισθητοποίηση- και η  έκθεση σε δυσμενείς περιβαντολλογικές συνθήκες και ερεθιστικούς παράγοντες. Στα ειδικά περιλαμβάνονται τα κλασσικά φάρμακα του άσθματος με κάποιες διαφοροποιήσεις. Οι ασθενείς χρειάζονται υψηλές δόσεις εισπνεόμενης κορτιζόνης για να ρυθμιστούν. Επιπρόσθετα ρυθμιστικά φάρμακα είναι η μοντελουκάστη και η θεοφυλλίνη με ισχυρότερο το πρώτο μια και η δεύτερη επιλογή είναι χαμηλής αποτελεσματικότητας και με συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα μπορεί να λαμβάνουν κορτικοστεροειδή από το στόμα στη χαμηλότερη δυνατή δόση καθημερινά εφ’ όσον κριθεί απαραίτητο από το γιατρό τους.

Σημειώνεται ότι οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα χρησιμοποιούν περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας, έχουν σημαντική συμμετοχή στο υπολογιζόμενο κόστος της νόσου γενικότερα ενώ παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό εξάρσεις της νόσου. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί ειδικές θεραπευτικές παρεμβάσεις για το σοβαρό άσθμα. Πρόκειται για ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο προτείνεται ως πρόσθετη αγωγή σε ασθενείς με σοβαρό, επίμονο αλλεργικό βρογχικό άσθμα που δεν έχουν επιτύχει ικανοποιητικό έλεγχο της νόσου, παρά τη λήψη υψηλής δόσης εισπνεόμενων κορτικοειδών.

Από την πλευρά της Πνευμονολογικής Εταιρίας τι κάνετε για να ευαισθητοποιήσετε το κοινό;

Η ιστοσελίδα www.myasthma.gr  έχει δημιουργηθεί από ιατρούς – μέλη της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας που έχουν μεγάλη εμπειρία στο άσθμα σε όλα τα επίπεδα της φροντίδας του. Στόχος είναι η παροχή έγκυρων πληροφοριών για τη νόσο στους ασθενείς και τους συγγενείς τους, ενώ υπάρχει η δυνατότητα να στείλουν τις απορίες τους και να πάρουν έγκυρες κατευθύνσεις από ειδικούς ανώνυμα. Για κάθε όμως ασθενή υπεύθυνος είναι ο Πνευμονολόγος του.

Επίσης, η μεγάλη εκστρατεία της Πνευμονολογικής εταιρίας “Πρόσεξε τα πνευμόνια σου σαν τα μάτια σου” έχει σαν σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού για τα αναπνευστικά νοσήματα με επικέντρωση στο άσθμα και στη ΧΑΠ. Το μήνυμα της είναι αξιολόγησε τα συμπτώματα σου και επισκέψου ένα Πνευμονολόγο.

Στέλιος Λουκίδης Αν Καθηγητής Πνευμονολογίας ΕΚΠΑ

Πέτρος Μπακάκος Αν Καθηγητής Πνευμονολογίας ΕΚΠΑ

Συντονιστές ομάδας ΒΑ/ΕΠΕ