“Ο οικογενειακός ιατρός στο επίκεντρο της συζήτησης: Σκέψεις για μια αποτελεσματική εφαρμογή του” του Χρήστου Λιονή

18-12-2018

Στη χώρα μας συχνά χρησιμοποιούμε όρους, χωρίς να έχουμε συζητήσει τις έννοιες που τους συνοδεύουν αλλά και τις δράσεις που περιλαμβάνουν. Η χρήση του όρου οικογενειακή ιατρική δεν αποτελεί εξαίρεση, και έτσι η αναφορά στον οικογενειακό γιατρό, που η σημερινή μεταρρύθμιση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) φιλοδοξεί να καθιερώσει, προκαλεί σύγχυση και θερμές συζητήσεις. Σε παλαιότερη αρθρογραφία μου (Βήμα 4ο: Ο ασθενής και η οικογένεια του στο επίκεντρο του συστήματος του συστήματος-είναι αυτό που μας λείπει;) γινόταν η υπογράμμιση ότι ο ορισμός του οικογενειακού γιατρού επί τη βάσει της κλινικής ειδικότητας και όχι επί τη βάσει των υποχρεώσεων ή δεσμεύσεων σε υπηρεσίες ή σε δράσεις που θα ταίριαζαν με τον ορισμό του, θα ήταν σε βάρος τόσο της ποιότητας όσο και της ειδικότητας της γενικής ιατρικής, πληροί ουσιαστικά εκείνα τα απαραίτητα προσδιοριστικά για την εκπλήρωση αυτού του θεσμού. Έτσι μεγάλο μέρος της σύγχυσης που έχει δημιουργηθεί θα μπορούσε να αποφευχθεί, εάν από την αρχή της συζήτησης προσδιοριζόταν ο όρος οικογενειακός γιατρός με τον ορισμό των υπηρεσιών ή των καθηκόντων του ή και των προσώπων που θα υπηρετούσε. Σε σχέση με το τελευταίο, θα ήταν σημαντικό η αναφορά στο πρόσωπο να μην είχε ηλικιακό προσδιορισμό αλλά μία σαφή αναφορά στην οικογένεια και στα μέλη της. Αυτό θα άλλαζε και τον προγραμματισμό των υπηρεσιών υγείας και έτσι θα προχωρούσε σε ανάθεση στον οικογενειακό γιατρό αριθμό οικογενειών και όχι αριθμό ατόμων άνω των 18 ετών. Όσον αφορά τον ορισμό του οικογενειακού γιατρού με βάση τα καθήκοντα ή τις υπηρεσίες, τα παρακάτω θα μπορούσαν να περιληφθούν:

α) Ολοκληρωμένη προσέγγιση της οικογένειας και εκτίμηση των αναγκών βιολογικών (σωματικών), ψυχικών κοινωνικών ή πνευματικών.
β) Υποστήριξη της οικογένειας ιδιαίτερα αυτής που φροντίζει το πρόσωπο με χρόνιο, προχωρημένο όσον αφορά την εξέλιξη νόσημα, όπως καρκίνος, άνοια, καρδιακή ανεπάρκεια και μυοσκελετικές αναπηρίες.
γ) Υποστήριξη της οικογένειας στην ανάλυση και λήψη της απόφασης σε θέματα που αφορούν την υγεία τους και ιδιαίτερα σ’ αυτά που σχετίζονται με την διαχείριση του κινδύνου και την αλλαγή της συμπεριφοράς με στόχο την υιοθέτηση προτύπων ζωής που μειώνουν την πιθανότητα νόσησης.
Όλα τα παραπάνω συνεπάγονται αλλαγή στην εκπαίδευση, τόσο την προπτυχιακή (ευθύνη των ιατρικών σχολών ή σχολών υγείας) όσο και αυτή στη διάρκεια της ειδίκευσης (ευθύνη του Υπουργείου Υγείας).
Παρακάτω συνοψίζονται οι δεξιότητες εκείνες που θα πρέπει να αποκτηθούν μέσω εκπαίδευσης για την ικανοποίηση των υπηρεσιών φροντίδας στην οικογένεια:

α) Δεξιότητες συνέντευξης της οικογένειας εμπλουτισμένες με τεχνικές ενθάρρυνσης, κινητοποίησης και ενσυναίσθησης για την πλήρωση και των τριών προσδιοριστών.

β) Δεξιότητες υποστήριξης για την αντιμετώπιση του φορτίου που συνεπάγεται η φροντίδα υγείας ενός μέλους της οικογένειας με χρόνιο νόσημα ή απώλεια της ζωής ενός προσώπου της οικογένειας

γ) Δεξιότητες κινητοποίησης και ενθάρρυνσης που θα οδηγούν στην βελτίωση της συμμόρφωσης ή προσκόλληση στη θεραπεία για τα ηλικιωμένα ή μεσήλικα άτομα, την αλλαγή της συμπεριφοράς για τα νέα σε ηλικία πρόσωπα της οικογένειας ή την υιοθέτηση υποδειγμάτων τρόπου ζωής από τα παιδιά της οικογένειας.

Φυσικά απαιτείται μία λεπτομερής ανάλυση και περιγραφή του καταλόγου δεξιοτήτων που θα πρέπει να πλαισιώσουν το πρόγραμμα εκπαίδευσης στην ειδικότητα της γενικής/ οικογενειακής ιατρικής, αλλά αυτό ξεφεύγει του σκοπού του παρόντος σημειώματος. Όμως είναι μία υψηλή προτεραιότητα και η αντιγραφή άλλων προτύπων εκτός Ελλάδας, μάλλον δεν είναι η καλύτερη λύση, αφού τόσο η ελληνική οικογένεια και ο Έλληνας ασθενής όσο και η κουλτούρα και η γλώσσα του τόπου μας είναι τόσο διαφορετική.
Δυστυχώς, όμως σήμερα ο οικογενειακός ιατρός δεν ορίζεται επί τη βάσει της εκπαίδευσής του ή των υπηρεσιών που δεν περιγράφονται, αφού το συμβόλαιο μαζί του εξακολουθεί να είναι πρόταση προς το Υπουργείο Υγείας. Ακόμη, ιατροί με ειδικότητα όπως η παιδιατρική και η παθολογία αναλαμβάνουν ρόλους οικογενειακής ιατρικής και ήδη υπηρετούν τις μονάδες υγείας και υπηρεσίες ΠΦΥ που αναπτύσσονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τι όμως προτείνεται; Δύσκολες έτσι κι αλλιώς οι αποφάσεις σε ένα σύστημα που οικοδομείται εδώ και χρόνια χωρίς αξιολογημένες και ιεραρχημένες ανάγκες, με μεγάλους παρά τις μετακινήσεις στο εξωτερικό ως προς τον πληθυσμό αριθμό γιατρών, με σοβαρές αδυναμίες στη διεπαγγελματική λειτουργία και χωρίς υποστήριξη στο επίπεδο της απόφασης. Στο πλαίσιο αυτό οι παρακάτω σκέψεις θα μπορούσαν να εξεταστούν ως πρόδρομες προτάσεις ή ως αφετηρία για ένα ουσιαστικό διάλογο:

α) Αναγνώριση της ειδικότητας της γενικής/ οικογενειακής ιατρικής με σύγχρονη υιοθέτηση της πενταετούς ειδίκευσής της σε αντικείμενα σχετικά με την οικογένεια, αρμονικά ταιριασμένο στην ενότητα της εκπαίδευσης στην ΠΦΥ (μετονομασία της σημερινής ειδικότητας γενικής ιατρικής και προσαρμογή στο διαμορφωμένο πρόγραμμα σπουδών). Ο όρος αυτός στη διπλή διάσταση του (γενική/οικογενειακή) ίσως στην πρώτη ανάγνωση να δημιουργεί σύγχυση αλλά μοιάζει αναπόφευκτη αφού ο κύριος όρος που αναφέρεται στη βιβλιογραφία (family medicine) (Manning 2016; Svab, et al, 2016) χρησιμοποιείται από τις υπηρεσίες του υπουργείου ως προσδιοριστικό λειτουργίας και αναφέρεται και σε άλλες κλινικές ειδικότητες.
β) Καθιέρωση συμβολαίου με υποχρεώσεις και καθήκοντα, με μετρήσιμους δείκτες για την πρόσληψη του ιατρού στο σύστημα, σε θέση οικογενειακού γιατρού και στη συνέχεια την αξιολόγηση του.
γ) Χρήση του όρου οικογενειακού ιατρού μόνο σε ιατρούς που θα έχουν την ειδικότητα της γενικής/ οικογενειακής ιατρικής (πεντάχρονο σχήμα) και μέχρι τότε σε γιατρούς γενικής ιατρικής (πρώτη προτεραιότητα στην επιλογή) ή παθολόγους (δεύτερη προτερεαιότητα στην επιλογή).
δ) Οι προσλήψεις σε θέση οικογενειακού ιατρού στο μεταβατικό διάστημα, θα πρέπει να προϋποθέτει εντατική εκπαίδευση στον πρώτο χρόνο λειτουργίας από πιστοποιημένα κέντρα εκπαίδευσης.
ε) Ο ρόλος των παιδιάτρων θεωρείται πάντα σημαντικός και τους αναγνωρίζονται πολλά μέσα στην ιστορία του ελληνικού συστήματος υγείας, αλλά ο παιδίατρος θα πρέπει να εξετάζεται ως λειτουργός στην ομάδα υγείας και δίπλα στον οικογενειακό γιατρό.

Με τις γραμμές αυτές θα επιθυμούσα να κλείσω το σημείωμα μου που γράφεται σε μια περίοδο που εμφανίζει πάθος στο λόγο και δε στοχεύει παρά μόνο σε ένα διάλογο που θα συμβάλλει στην κατανόηση ενός σημαντικού θεσμού που ακούει στο όνομα οικογενειακός ιατρός.

 

Χρήστος Λιονής, Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Κρήτης

Επιλεγμένες αναφορές:

Λιονής Χ. Βήμα 4ο: Ο ασθενής και η οικογένεια του στο επίκεντρο του συστήματος του συστήματος-είναι αυτό που μας λείπει; Health View, 2018.

Manning G. The need for family medicine. Current Medicine Research and Practice 2016; 6: 27-29.
Svab I, Allen J, Zebiene, Ster MP, Windak A. Training experts in family medicine teaching. Eur J Gen Pract 2016; 58-63.

Svab I, Allen J, Zebiene, Ster MP, Windak A. Training experts in family medicine teaching. Eur J Gen Pract 2016; 58-63.