Πριν από περίπου 7 χρόνια, είχα μιλήσει στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ μαζί με τον Βαγγέλη Καρκαλέτση από το Δημόκριτο για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως ανθρωπότητα στον τομέα της υγείας και για το πώς οι νέες τεχνολογίες μπορούν να απαντήσουν σε αυτές τις προκλήσεις. Μετά από έναν χαοτικό 20 αιώνα με δύο παγκόσμιους πολέμους αλλά και με τεράστιες προόδους σε όλους τους τομείς, ο 21ος αιώνας είχε ξεκινήσει κάπως δυσοίωνα τουλάχιστον για την Ελλάδα. Οι οικονομίες κλυδωνίζονταν, το χρέος πολλών χωρών είχε απογειωθεί και εν τω μεταξύ η ανθρωπότητα αυξανόταν, πλήθαινε και γερνούσε. Όσα είπαμε τότε ισχύουν ακόμα, ίσως μάλιστα όσο ποτέ, γι’ αυτό παραθέτω πιο κάτω μια περίληψη της ομιλίας εκείνης. Οι προκλήσεις στην υγεία βέβαια πήραν μια αναπάντεχη τροπή με την πανδημία του κορωνοϊού που μας βρήκε τραγικά και αδικαιολόγητα απροετοίμαστους, όμως, περισσότερο από ποτέ, οι νέες τεχνολογίες είναι οι μόνες που μπορούν να σηκώσουν το γάντι.
Ινστιτούτο Παστέρ, Πέμπτη 20 Φεβρουαρίου 2014, τσικνοπέμπτη.
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, η υγεία και η μακροζωία των κατοίκων στις λεγόμενες προηγμένες χώρες αυξήθηκαν με σταθερό και εντυπωσιακό ρυθμό. Το παρακάτω γράφημα παρουσιάζει τη θνησιμότητα λόγω γρίπης και πνευμονίας στις ΗΠΑ στη διάρκεια του αιώνα.
Σημείωση: Η γρίπη του 1918 εκτόξευσε τη θνησιμότητα σε επίπεδα περίπου 5 φορές υψηλότερα από εκείνο του COVID-19 το 2020.
Οι εντυπωσιακές επιδώσεις της περίθαλψης όμως έχουν υψηλό κόστος. Επιπλέον η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής αυξάνει ακόμα το συνολικό κόστος του πληθυσμού και ασκεί πίεση στο σύστημα υγείας και συνταξιοδότησης. Οπως αναμενόταν, υψηλότερες δαπάνες ταυτίζονται με καλύτερο αποτέλεσμα.
Στόν 21ο αιώνα, νέες προκλήσεις σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της υγειονομικής περίθαλψης, απειλούν ενα μοντέλο που έχει εξασφαλίσει μια συνεχή πρόοδο στην υγεία για σχεδόν εκατό χρόνια. Από την άλλη πλευρά, οι νέες τεχνολογίες μπορεί να παρέχουν τρόπους για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις. Η υγεία μας αύριο εξαρτάται από την ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε αυτές τις τεχνολογίες σήμερα.
1. Οι προκλήσεις
Το κόστος της υγείας αυξάνεται σταθερά λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, ένα χαμηλότερο όριο ανοχής (στόν πόνο, τη δυσανασχέτηση, την κοινωνική πίεση, την ασφάλεια των φαρμάκων…), δαπανηρές διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικές (π.χ. μαγνητική τομογραφία) και ακριβά φάρμακα για ανεκπλήρωτες ανάγκες (π.χ. βιολογικά).
Το κοινωνικό κράτος, το οποίο προόδεψε σταθερά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 100 χρόνων είναι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και δεν μπορεί να διατηρηθεί με την ίδια μορφή εν απουσία οικονομικής ανάπτυξης. Ως εκ τούτου, η ίση μεταχείριση των πολιτών απέναντι στην ασθένεια βρίσκεται σε κίνδυνο. Την ίδια στιγμή, συνθήκες που δεν θεωρούντο ως ασθένειες στο παρελθόν (αλλεργίες, ήπια κατάθλιψη, ADS, νευρικότητα, καούρα …) θεωρούνται ανυπόφορες σήμερα και καταναλώνουν πόρους υγειονομικής περίθαλψης. Επιπλέον, υπάρχει μια αυξανόμενη ανάγκη για κινητικότητα των πολιτών και για βελτιστοποίηση των πόρων (π.χ. μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) που είναι δύσκολη λόγω γλωσσικών, πολιτισμικών και τεχνικών εμποδίων (π.χ. διαφορετικές ιατρικές πρακτικές, μεθόδους συνταγογράφησης, διαφορετικό νόμισμα, τα ονόματα των φαρμάκων κλπ.)
Σήμερα, οι διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικές έχουν γίνει πολύ αποτελεσματικές, αλλά και πολύ δαπανηρές. Απεικόνιση, χειρουργική, ορθοπεδική, οδοντιατρική και οφθαλμική περίθαλψη χρησιμοποιούν πολύπλοκες και ακριβές συσκευές. Το κόστος της νοσοκομειακής περίθαλψης ευθύνεται για ένα μεγάλο μέρος του συνολικού κόστους της υγειονομικής περίθαλψης και αυξάνεται σταθερά. Τέλος, το κόστος για την ανακάλυψη και την εισαγωγή νέων φαρμάκων στην αγορά έχει πολλαπλασιαστεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Τα βιολογικά φάρμακα έχουν φέρει νέα ελπίδα σε πολλούς ασθενείς με ανικανοποίητες ιατρικές ανάγκες, αλλά έχουν υψηλότερο κόστος παραγωγής από τα κλασικά φάρμακα.
Πώς μπορούμε να σώσουμε αυτό το μοντέλο που μας παρείχε υγεία και μακροζωία με τόση επιτυχία για τόσο χρόνο;
2. Οι ευκαιρίες
Ζούμε σε έναν κόσμο που οδηγείται από την καινοτομία και οι τεχνολογίες παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτό μεταξύ άλλων και στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Από high throughput screening μέχρι τις τεχνικές εξόρυξης δεδομένων και την πανταχού παρούσα τεχνητή νοημοσύνη, διαθέτουμε μια ολόκληρη πανοπλία από τεχνολογίες που μπορούν να μας επιτρέψουν να περισώσουμε τα πλεονεκτήματα της υγειονομικής περίθαλψης με ένα χαμηλότερο, προσιτό κόστος συμβατό με τις σημερινές οικονομικές και επιδημιολογικές συνθήκες.
Ας κάνουμε λοιπόν μια επισκόπηση των τεχνολογιών αυτών και ας δούμε τους καλύτερους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε για να ετοιμάσουμε το μοντέλο της υγείας του αύριο.
2.1 Ο αγώνας για μια καλύτερη υγεία
Υπάρχουν τρεις τρόποι να απαντήσουμε στις σημερινές προκλήσεις:
2.2 Πρόληψη και πρώιμη διάγνωση
Χαμηλό έως μέτριο κόστος, εξαρτάται πολύ από την παιδεία, επικοινωνία και την διαγνωστική υποδομή.
2.3 Χειρουργική επέμβαση
Υψηλό κόστος αλλά με άμεσο και συχνά εντυπωσιακό αποτέλεσμα
2.4 Φαρμακευτική αγωγή
Καθημερινή πρακτική, υψηλό κόστος λόγω ευρείας χρήσεως
3. Οι διάφοροι παράγοντες και ο ρόλος τους
Οι γιατροί, οι νοσοκόμες, οι ασθενείς, οι ασφαλιστές, οι παραγωγοί φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων, τα νοσοκομεία και τα διαγνωστικά κέντρα, όλοι έχουν υψηλό μερίδιο στη διαχείριση της υγειονομικής περίθαλψης. Είτε δημόσιο είτε ιδιωτικός, άμεσος ή κοινόχρηστος, ο τρόπος χρηματοδότησης πρέπει να είναι σε θέση να καλύψει το κόστος της υγείας με τον πιο ίσο δυνατό τρόπο. Καθώς οι ανάγκες (αντικειμενικές ή αντιληπτές) της υγειονομικής περίθαλψης αυξάνονται και η οικονομική κρίση συνεχίζεται, πρέπει να βρούμε νέους τρόπους βελτιστοποίησης των πόρων προκειμένου να διασφαλίσουμε, και γιατί να μην αυξήσουμε, τα οφέλη που συσσωρεύτηκαν κατά τον περασμένο αιώνα.
4. Ο ρόλος της τεχνολογίας
Κοιτώντας πίσω τον 20ο αιώνα, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η επιστήμη και η τεχνολογία, που τροφοδοτήθηκαν από τη βιομηχανική επανάσταση που ξεκίνησε έναν αιώνα νωρίτερα, έδωσαν ήδη οτι καλύτερο μπορούσαν. Αυτοκίνητα, αεροπλάνα, τηλέφωνα και τηλεόραση, όλα τα πράγματα που διαμορφώνουν την καθημερινή μας ζωή εφευρέθηκαν και αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ταυτόχρονα, η υγεία και το προσδόκιμο ζωής βελτιώθηκαν με εντυπωσιακό ρυθμό. Τι περισσότερο θα μπορούσαμε να ελπίζουμε εκτός από κάποιες οριακές βελτιώσεις αυτών των μεγάλων επιτευγμάτων;
Αλλά κοιτάζοντας πιο κοντά στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, συνειδητοποιεί κανείς ότι η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν περαιτέρω επιταχυνθεί. Τώρα έχουμε έναν πλήρη χάρτη του ανθρώπινου γονιδιώματος, ανακαλύψαμε ότι το σύμπαν είναι γεμάτο πλανήτες σαν τη γη μας ικανούς να φιλοξενήσουν ζωή και έχουμε αναπτύξει έναν εντελώς νέο τρόπο συλλογικής διαχείρισης πληροφοριών χρησιμοποιώντας το Διαδίκτυο. Η κοινωνική μας συμπεριφορά έχει αλλάξει με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ολόκληρος ο κόσμος των πληροφοριών που βασίζονται σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο και τηλεόραση, υφίσταται ριζική αλλαγή. Η υπολογιστική δύναμη εξερράγη κυριολεκτικά κάνοντας πράγματα που ήταν αδιανόητα μόλις πριν από μερικά χρόνια μια απτή πραγματικότητα.
Και το ερώτημα είναι: κάνουμε την καλύτερη δυνατή χρήση της διαθέσιμης και προβλέψιμης τεχνολογίας για να βελτιώσουμε την υγεία μας;
5. Οι απαντήσεις
Η τεχνολογία του παρόντος χρόνου παρέχει ένα ευρύ φάσμα ενδιαφέρων απαντήσεων στις παραπάνω προκλήσεις.
5.1 Μεθοδολογικές
Τυποποίηση δεδομένων (HL7, αρχεία eHealth…), επεξεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών (IDMP, XEVMPD pharmacovigilance), εξόρυξη δεδομένων και ανίχνευση σήματος, κανονισμοί, επεξεργασίες αναφοράς, διαλειτουργικότητα συστημάτων και ανταλλαγή δεδομένων.
5.2 Μηχανικές
Ρομποτική, τεχνολογίες απεικόνισης, ιατρικές συσκευές, διαδικασίες αποστείρωσης, παιχνίδια αποκατάστασης.
5.3 Λειτουργικές
Βελτιστοποίηση ιατρικών εγκαταστάσεων, διαχείριση ασθενειών στο σπίτι, ιατρικός τουρισμός, διαχείριση ηλικιωμένων.
5.4 Επιστημονικές
High throughput screening, διαγνωστικά τεστ, γενόσημα, biosimilars.
Αυτή ήταν σε γενικές γραμμές η ομιλία μας. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές προκλήσεις που απειλούν το μοντέλο της υγείας στις χώρες μας. Είχαμε όμως επικεντρωθεί στο οικονομικό σκέλος θεωρώντας την επιστημονική πλευρά νικήτρια σε όλα τα μέτωπα. Σήμερα, μετά από επτά χρόνια στρεφόμαστε πάλι προς τις τεχνολογίες αλλά στην πλευρά της επιστήμης με την ελπίδα πως εκείνη θα είναι πάλι που θα μας σώσει “όποιο και αν είναι το κόστος” με τα λόγια του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron.
