Ιστορική αναδρομή της ανακάλυψης των φαρμάκων και της ανάπτυξης της φαρμακολογίας
Τι ρόλο έπαιξε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην ανάπτυξη των φαρμάκων; Ποιες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις καθόρισαν τον 20ο αιώνα;
Από τις παραδοσιακές θεραπείες μέχρι τη μαζική παραγωγή φαρμάκων, η Μαρία Σιδηροπούλου Ιατρός Δημόσιας Υγείας ΕΣΥ ξεδιπλώνει την ιστορία του φαρμάκου και την ανάπτυξη της φαρμακολογίας.
1940
Αυτή η εποχή είναι γνωστή ως η εποχή των αντιβιοτικών. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, οι ερευνητές, άρχισαν να αναζητούν συγκεκριμένα φάρμακα και συχνά η αναζήτησή τους αυτή ήταν επιτυχής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη πολλών φαρμάκων για την θεραπεία διάφορων ασθενειών.
Επίσης, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και στην αύξηση της παραγωγή της πενικιλίνης και των άλλων αντιβιοτικών, λόγω της ανάγκης που προέκυψε, για την θεραπεία των μολυσμένων στρατιωτών.
Μεταξύ 1940 και 1946 ανακαλύφθηκαν διάφορα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα και παρασιτοκτόνα.
Στα πλαίσια δε της Τοξικολογίας και της Φαρμακολογίας αναπτύχθηκαν οι βάσεις της χημικής καρκινογένεσης και της μεταβολικής ενεργοποίησης των χημικών καρκινογόνων.
1950
Η δεκαετία αυτή επηρεάσθηκε από τα γεγονότα που συνέβαιναν παγκόσμια όπως ο πόλεμος της Κορέας, η εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου σε τροχιά το 1957, ο Ψυχρός πόλεμος κ.λ.π. Οι τεχνολογίες που στο παρελθόν είχαν χρησιμοποιηθεί για άλλους επιστημονικούς σκοπούς ή για πολεμικές επιχειρήσεις, τώρα χρησιμοποιούνται προς όφελος των πολιτών.
Η νέα τεχνολογία βοήθησε στην κατανόηση της δομής του DNA από τους Watson και Crick, το 1953, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη νέων φαρμάκων και εφαρμογών. Η αποκωδικοποίηση του DNA οδήγησε στην καλύτερη κατανόηση του πολλαπλασιασμού των ιών και αυτό αποτέλεσε το θεμέλιο για την ανακάλυψη των αντιικών φαρμάκων στις επόμενες δεκαετίες.
Το 1950 χαρακτηρίστηκε επίσης από την ανακάλυψη της βανκομυκίνης, μιας γλυκοπεπτίδης, η οποία αναπτύχθηκε πολύ αργότερα για χρήση κατά των σταφυλοκοκκικών λοιμώξεων που ήταν ανθεκτικές στη μεθικιλλίνη.
Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη (panadol) χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1893 από τον Joseph Von Mering αλλά βγήκε στο εμπόριο στην Αμερική μετά το 1950 και στην Αυστραλία το 1956
Τα κύρια χαρακτηριστικά της δεκαετίας αυτής είναι η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας, ο μεγάλος όγκος των γνώσεων σχετικά με την ανθρώπινη βιολογία και χημεία όπως και η ανάπτυξη πολύ εξεζητημένου τεχνολογικού εξοπλισμού.
1960
Η δεκαετία του 1960 ήταν η φαρμακευτική δεκαετία του αιώνα (Frey και Lesney, 2000). Οι άνθρωποι έχουν βάλει το φάρμακο σε όλες τις πτυχές της ζωής τους. Η αναλυτική χημεία και η βιολογία συνεργάζονται όσο ποτέ άλλοτε για την αναζήτηση νέων ναρκωτικών φαρμάκων με έναν πιο συστηματικό τρόπο και όχι πια σποραδικά και περιστασιακά όπως γινόταν τις προηγούμενες δεκαετίες.
Οι ιδέες και η γνώση για το DNA, ότι πρόκειται όντως για γενετικό υλικό, θα σηματοδοτήσουν τα επόμενα χρόνια. Η ενίσχυση της τεχνολογίας της πληροφορικής, που αρχίζει να διευκολύνει τον αυτοματισμό στα εργαστήρια από την μια και η κατανόηση της αιτιολογίας των ασθενειών από την άλλη, βοήθησε στην ανάπτυξη της επιστήμης, ως προς την ανακάλυψη νέων φαρμάκων, με έναν περισσότερο επιστημονικό τρόπο.
1970
Στην διάρκεια αυτής της δεκαετίας άρχισε ο πόλεμος κατά του καρκίνου. Η τεχνολογία συνδυάστηκε με τις επιστήμες της ζωής και προέκυψε η γενετική μηχανική.
Το 1976 σηματοδοτήθηκε η γέννηση του κλάδου της βιοτεχνολογίας. Η μοριακή κλωνοποίηση και η εποχή της τεχνολογίας του ανασυνδιασμένου DNA είναι πια γεγονός. Το 1971 απομονώνεται η ταξόλη, ένα φυσικό προϊόν, που αποτέλεσε την βάση για την ανάπτυξη ενός αντικαρκινικού παράγοντα.
1980
Η δεκαετία αυτή χαρακτηρίστηκε από περαιτέρω επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις αλλά κυρίως από την εμφάνιση του AIDS. To AIDS ήταν το κίνητρο για την ανάπτυξη της ανοσολογίας.
Η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) στη δεκαετία του 1980 οδήγησε σε σημαντικές προόδους στον τομέα της βιοτεχνολογίας που είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων. Στον τομέα αυτό (δηλ. της ανακάλυψης και του σχεδιασμού νέων φαρμάκων) σημαντικό ρόλο έπαιξε η μοριακή βιολογία και η χρήση της τεχνολογίας του Η/Υ.
Αυτή η δεκαετία χαρακτηρίστηκε επίσης από την εμπορευματοποίηση της ανακάλυψης των φαρμάκων. Ανακαλύφθηκαν νέες δραστικές ενώσεις και δημιουργήθηκαν μικρές εταιρίες βιοτεχνολογίας, οι οποίες τελικά εξαγοράστηκαν από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες.
Πολύ σημαντικό βήμα ήταν η μελέτη χιλιάδων οργανικών ενώσεων ως προς την βιολογική τους δράση με σκοπό την μαζική παραγωγή φαρμάκων.
1990
Μετά την πρόοδο της τεχνολογίας της πληροφορικής και την εφαρμογή της στις επιστήμες υγείας κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, η δεκαετία του ‘90 είδε την χρήση της ρομποτικής και του αυτοματισμού. Επίσης η εποχή αυτή χαρακτηρίστηκε από την επανεμφάνιση ασθενειών που είχαν «εκριζωθεί».
Οι επιστήμονες, από διάφορες ειδικότητες, συνεισφέρουν στην διαμόρφωση των χαρακτηριστικών αυτής της δεκαετίας που είναι η ορθολογική οργάνωση της διαδικασίας ανακάλυψης των φαρμάκων και η άμεση σύνδεση της με οικονομικά οφέλη. Επί πλέον, οι νέες τεχνολογίες, η μοριακή βιολογία και η βιο πληροφορική ενισχύουν την ανακάλυψη και τον σχεδιασμό των νέων φαρμάκων.
21ος αιώνας
Η ιατρική επιστήμη έχει κάνει τεράστια πρόοδο, ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες.
Ο συνδυασμός πληροφορικής και γνώσης της ανθρώπινης βιολογίας δημιούργησαν μία πληθώρα γνώσεων και πόρων, η αξιοποίηση των οποίων έγινε μείζον θέμα για τις φαρμακευτικές εταιρίες.
Η έναρξη της νέας χιλιετίας ήδη χαρακτηρίζεται από τεράστια πρόοδο στην ανακάλυψη νέων φαρμάκων που βασίζονται σε “state-of-the art” της χημείας και της γενετικής, με την εφαρμογή κυτταρικής και γονιδιακής θεραπείας.
Διαβάστε το Μέρος Α’ της ιστορίας του φαρμάκου εδώ.
Διαβάστε το Μέρος Β’ της ιστορίας του φαρμάκου εδώ.
Βιβλιογραφία
- www.who.int/medicines/areas/quality_safety_efficacy/safety/en/index.html
- www.who.int/mediacentre/factsheets/fs293/en/
- www.who-umc.org/DynPage.aspx?id=22690 “Effective Communication in Pharmacovigilance-The Erice Declaration”
- www.who-umc.org/ “Who Programme for International Drug Monitoring”
- www.uga-cdd.org/background.php
- http://ec.europa.eu/health-eu/care_for_me/medicines_and_treatment/index_el.htm “Φάρμακα και Θεραπευτική Αγωγή”
- www.europa.eu/legislation
- www.europa.eu/health/human_use/index_en.htm
- www.eof.gr
- Παπαδόπουλος Γ. “Τα φάρμακα στην Αρχαία Ελλάδα”. Αρχαιολογία & Τέχνες τεύχος 102, σελ 32-38
- «Επίκαιρα φαρμακολογικά θέματα» Α. Παραδέλης 1992
- Μαρσέλος Μάριος Καθηγητής Φαρμακολογίας ,Ιατρική σχολή Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων «Ιστορική αναδρομή στην ανάπτυξη της Φαρμακολογίας»2002
- ΕΣΔΥ ( Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας ). “Επίκαιρα Θέματα Δημόσιας Υγείας”. Αθήνα 2006.
- 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Διοίκηση τα Οικονομικά και τις Πολιτικές Υγείας. Στρογγυλό τραπέζι με θέμα “Φαρμακοεπαγρύπνηση και Δημόσια Υγεία: Οι εταίροι και η συμβολή τους στην ασφαλή χρήση των φαρμάκων” 3-6 Δεκεμβρίου 2006.
