Του: Χρήστου Λιονή*
Πριν την πανδημία είχα την τιμή να συμμετάσχω σε μια ομάδα πανεπιστημιακών που ανέλαβε την ευθύνη να συντάξει ένα κείμενο θέσεων για τη βελτίωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ, 2020). Από το κείμενο αυτό παραθέτω επιλεγμένες ενότητες από την εισαγωγή του στην οποία γινόταν μια αποτίμηση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) στη χώρα μας, όπως παρακάτω:
-
Απουσιάζει πλήρως η διαχείριση του κινδύνου και της συμπεριφοράς υγείας που σχετίζεται με τα χρόνια νοσήματα και την πολυφαρμακία. Οι λέξεις πρόληψη και προαγωγή της υγείας εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ρητορικά, αφού ούτε η προπτυχιακή εκπαίδευση ούτε και η εκπαίδευση στην ειδικότητα εμπλουτίζει τον μελλοντικό οικογενειακό ιατρό με διαπροσωπικές δεξιότητες και δεξιότητες αλλαγής της συμπεριφοράς υγείας, με συνέπεια η πρώτη επαφή συχνά να εξαντλείται σε διοικητικού τύπου διεκπεραιώσεις, που εξασθενούν βαθμιαία και τον κοινωνικό ρόλο του γιατρού.
-
Η οικογένεια ως έννοια απουσιάζει από την προσέγγιση, ακόμα και από τη συλλογή της πληροφορίας. Αυτή συχνά εστιάζεται σε μια τυποποιημένη καταγραφή νοσημάτων, χωρίς διερεύνηση της παρουσίας και της επίδρασης της οικογένειας και της εργασίας στη ζωή και στην ευτυχία του προσώπου, ούτε και των δυναμικών που υπάρχουν ανάμεσα στα μέλη της, καθώς και σε αυτά που συνθέτουν το κοινωνικό δίκτυο του κάθε ανθρώπου.
-
Τέλος, η επίσκεψη στο σπίτι και η φροντίδα ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, που συχνά είναι περιορισμένες στο σπίτι, δεν αποτελεί συνήθη πρακτική, και πολλές φορές άτομα με προχωρημένα χρόνια νοσήματα, πολλαπλή νοσηρότητα, ευπάθεια και αναπηρίες, εξαρτημένα πλήρως από το οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον, μένουν χωρίς συστηματική παρακολούθηση και υποστήριξη».
Το κείμενο αυτό ακόμη υπογράμιζε ότι «….Το μεγάλο όμως έλλειμμα στη διασύνδεση και στη λειτουργική ολοκλήρωση των υπηρεσιών υγείας καταγράφεται στη φροντίδα ασθενών με χρόνια νοσήματα σε προχωρημένο στάδιο που αναζητούν υπηρεσίες υποστήριξης στο σπίτι, ανακούφισης του πόνου και παρηγορητικής φροντίδας, καθώς και αποκατάστασης μετά από μείζονες χειρουργικές παρεμβάσεις. Απουσιάζουν οι δομές εξωνοσοκομειακής υποστήριξης (hospices) και οι διεπιστημονικές ομάδες που θα συνέδεαν τις υπηρεσίες ΠΦΥ με αυτές της νοσοκομειακής φροντίδας και θα στήριζαν τις οικογένειες και τους φροντιστές των χρονίων ασθενών».
Λίγους μήνες μετά (Ιανουάριος 2020), σ’ ένα άρθρο κριτικής αποτίμησης των υπηρεσιών ΠΦΥ στη χώρα μας (Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής) συζητήθηκε ότι αρκετές ομάδες του πληθυσμού, με υψηλή νοσηρότητα και ανάγκες σε υπηρεσίες υγείας και φροντίδας, δε φαίνεται να παρακολουθούνται συστηματικά και ολοκληρωμένα από τις υπηρεσίες ΠΦΥ. Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνονταν και οι παρακάτω:
-
Πρόσωπα με χρήση ενδοφλέβιων ουσιών και γενικά παράνομων εξαρτησιογόνων ουσιών
-
Ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές
-
Ασθενείς με μείζονα προβλήματα υγείας που είχαν πολυήμερη νοσηλεία σε νοσοκομείο και έχουν ανάγκη φροντίδας αποκατάστασης και διεπιστημονικής συνεργασίας (όπως έμφραγμα μυοκαρδίου, μείζονες κακώσεις και κατάγματα, καρκίνος)
-
Ασθενείς με μεταδοτικά νοσήματα (όπως HIV, HCV λοίμωξη). Ασθενείς με χρόνια νοσήματα και αναπηρίες που απαιτούν φροντίδα στο σπίτι
-
Πρόσωπα που διαβιούν σε κλειστές δομές της κοινότητας, όπως θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων, γηροκομεία, σωφρονιστικά ιδρύματα.
Τα κείμενα αυτά μοιάζουν προφητικά αφού αμέσως μετά η χώρα μας εκτέθηκε και δοκιμάζεται μέχρι σήμερα από την πανδημία. Αυτό βέβαια που θα ανέμενε κάποιος μέσα στην περίοδο αυτή, θα ήταν μια ισχυρή φωνή της γενικής/οικογενειακής ιατρικής και της ΠΦΥ στη χώρα μας, που θα αναζητούσε ένα ουσιαστικό ρόλο μέσα σ’ ένα νέο σύστημα υγείας. Έναν ρόλο ο οποίος θα άλλαζε τα πρότυπα των υπηρεσιών, τους στόχους και τις παρεμβάσεις σε άτομα, οικογένειες και πληθυσμό που δεν ήταν, όπως δείχνουν τα δεδομένα, αποτελεσματικές στο να αλλάξουν τα επιδημιολογικά πρότυπα της νοσηρότητας και της ευαλωτότητας στη χώρα μας σε περίοδο πανδημίας.
Ίσως τώρα με την εμπειρία της νέας έξαρσης της πανδημίας να είναι μια ακόμη αφορμή να αναδειχθούν τα ελλείματα στη φροντίδα υγείας και στη διανομή των υπηρεσιών, που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά μιας νέας στρατηγικής για την αντιμετώπιση της που θα πρέπει:
-
Να διαμορφώσει μια αποτελεσματική επικοινωνιακή τακτική που δεν θα προκαλεί σύγχυση, πανικό και φόβο και η οποία θα εστιάζεται στην αλλαγή της συμπεριφοράς του πληθυσμού, αφού πρώτα θα λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (τοπικά και περιφερειακά). Στην κατεύθυνση αυτή η ουσιαστική εμπλοκή της της δημόσιας υγείας και της ΠΦΥ και στην ανάλυση και ερμηνεία της συμπεριφοράς του πληθυσμού αλλά και στην πληροφόρηση της κοινότητας, καθώς και στην υιοθέτηση των επιθυμητών πρακτικών και συμπεριφοράς θα μπορούσε να αποδώσει πολλά και ουσιαστικά.
-
Να προσεγγίσει τη νεότητα με αποδεκτή από αυτούς μεθοδολογία, γλώσσα και συμβολισμό, ώστε να διαμορφώσουν κατάλληλες πρακτικές σχετικές με τις αποφάσεις τους για την υγεία. Στην κατεύθυνση αυτή θα συνέβαλε η διασύνδεση του τομέα υγείας και παιδείας και θα αναδεικνυόταν ο ρόλος της παιδείας στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτικής υγείας.
-
Να ενσωματώσει στον σχεδιασμό για την αντιμετώπιση της πανδημίας την δημόσια υγεία και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Δυστυχώς, και οι υπηρεσίες των δυο αυτών τομέων απουσιάζουν από την επιδημιολογική επιτήρηση της πανδημίας, καθώς και από την αντιμετώπιση των ήπιων περιπτώσεων η δεύτερη. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων μείωσης της ευαλωτότητας μέσω δράσεων προαγωγής της υγείας, που θα οδηγήσουν σε αλλαγές του τρόπου ζωής, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και κοινωνικής φροντίδας αποτελεί μια υψηλή προτεραιότητα για το νέο σύστημα υγείας.
-
Να συζητήσει ουσιαστικά την λειτουργική διασύνδεση των τομέων της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας αποτρέποντας τους φροντιζόμενους, ιδιαίτερα των κλειστών δομών φροντίδας, να μένουν χωρίς ουσιαστική εκτίμηση και αντιμετώπιση των αναγκών υγείας τους και εκτεθειμένους ουσιαστικά και πρακτικά στο έλεος της πανδημίας.
Ίσως τώρα, να είναι ο χρόνος για τη φωνή της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής και της ΠΦΥ. Τώρα πριν είναι πολύ αργά.
Ο κ. Χρήστος Λιονής, είναι Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης
Βιβλιογραφία
-
ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ. Το Νέο ΕΣΥ: Η Ανασυγκρότηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2020/02/health_system_final.pdf)
-
Χ. Λιονής. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα
κάτω από το φως της Διακήρυξης
του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Astana.
Ένα κείμενο θέσεων. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2020;37: 151-154
