H ιστορία ενός εμβολίου για τoν HIV ξεκινά πολύ νωρίς. Το 1984 όλοι, και ιδιαιτέρως όσοι ανήκουν στις θεωρούμενες τότε «ομάδες υψηλού κινδύνου», αποζητούν ένα καλό νέο από το μέτωπο της επιδημίας.
Η πρώτη αναφορά σε εμβόλιο.
Στις 23 Απριλίου η υπουργός υγείας στις ΗΠΑ, Margaret Heckler έχει ένα πραγματικά καλό νέο. Ανακοινώνει ότι ο Δρ Robert Gallo και οι συνεργάτες του στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου ανακάλυψαν την αιτία του AIDS. Είναι ένας ρετροϊός που ονόμασαν HTLV-III.
Για την ιστορία, είναι ο ίδιος ιός που είχαν απομονώσει το προηγούμενο έτος στο Ινστιτούτο Παστέρ στη Γαλλία. Οι Γάλλοι (Luc Montagnier και Françoise Barré-Sinoussi) είχαν δώσει το όνομα LAV – lymphadenopathy-associated virus. Το 1986 θα υιοθετηθεί επισήμως η ονομασία HIV (Human Immunodeficiency Virus) για τον ιό του AIDS.
Πίσω στο 1984, η Heckler ανακοινώνει επίσης την αναμενόμενη ανάπτυξη ενός διαγνωστικού τεστ αίματος που θα ταυτοποιεί τον ιό. Παράλληλα εκφράζει την ελπίδα ότι εντός της επόμενης διετίας θα είναι έτοιμο για δοκιμή ένα εμβόλιο κατά του AIDS. Η συζήτηση και οι προσπάθειες για ένα εμβόλιο είχαν αρχίσει…
Οι ανακοινώσεις της Heckler, αποδείθηκαν και ήταν εν πολλοίς υπερφίαλες. Αντανακλούσαν έναν ανταγωνισμό που αναπτύχθηκε στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, για την πατρότητα των κρίσιμων ανακαλύψεων σχετικά με αυτό που θα ονομαστεί «μάστιγα του αιώνα». Γενικώς η επιστημονική κοινότητα υπέθεσε ότι η ανάπτυξη ενός εμβολίου για τον ιό θα ήταν αρκετά απλή και θα γινόταν μέσα σε λίγα χρόνια. Μέχρι σήμερα καμία φαρμακευτική εταιρεία ή ερευνητική ομάδα δεν έχει πλησιάσει να βρει μία λύση, αν η τεχνολογία των εμβολίων mRNA δίνει νέες υποσχέσεις.
Η πρώτη αποτυχία.
Το 1987, η πρώτη κλινική δοκιμή εμβολίου για τον HIV διεξήχθη στις ΗΠΑ. Γίνεται στο Κλινικό Κέντρο του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (NIH) στην Bethesda του Μέριλαντ με το εμβόλιο gp160. Στη δοκιμή Φάσης Ι συμμετείχαν 138 υγιείς, αρνητικοί στον ιό HIV εθελοντές. Το εμβόλιο δεν έδειξε σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες αλλά δεν δημιουργήθηκαν τα επιθυμητά αντισώματα, όπως ήταν ο στόχος. Η πρώτη αποτυχία είχε καταγραφεί.
Διεθνής συνεργασία για εμβόλιο.
Το 1996 δημιουργείται η Διεθνής Πρωτοβουλία για το Εμβόλιο κατά του AIDS (IAVI). Σκοπός η επιτάχυνση της έρευνας για την ανάπτυξη ενός ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου, καθώς από επιστημονικής απόψεως, θεωρείται εφικτό.
Η Διεθνής Πρωτοβουλία υποστηρίζεται από τα ιδρύματα Rockefeller Foundation, Merieux Foundation και Until There’s a Cure, την Παγκόσμια Τράπεζα και το Πρόγραμμα UNAIDS. Η είχε επίσης στόχο να συνεργαστεί με κυβερνήσεις, βιομηχανία, χρηματοδότες, ρυθμιστικές αρχές, το UNAIDS και άλλους οργανισμούς.
Οι αρχικές δράσεις περιελάμβαναν τη δημιουργία επιστημονικής συμβουλευτικής επιτροπής, μια διεθνή εκστρατεία για τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Ταμείου Αγοράς Εμβολίων HIV, και την οργάνωση της διαβούλευσης με τις κοινότητες που δραστηριοποιούνται γύρω από τη νόσο προκειμένου να προωθηθεί η έρευνα και ανάπτυξη για ένα εμβόλιο για τον HIV. Πολλά γίνανε, αλλά το εμβόλιο δεν προέκυψε…
Η δήλωση Κλίντον.
Το 1997 στο περιβάλλον αισιοδοξίας που δημιουργεί η νέα θεραπευτική προσέγγιση, ο Πρόεδρος Κλίντον ανακοινώνει τον Μάιο, ότι ο στόχος της ανακάλυψης ενός αποτελεσματικού εμβολίου για τον HIV σε δέκα χρόνια, αποτελεί κορυφαία εθνική προτεραιότητα.
Τέσσερα χρόνια μετά, το 2003 οι προσπάθειες θα λήξουν άδοξα. Ανακοινώνεται επισήμως ότι το εμβόλιο που είχε μπει στο στάδιο κλινικών δοκιμών δεν παρέχει προστασία. Το εμβόλιο για το AIDS θα παραμείνει όνειρο…
Να σημειωθεί ότι μεταξύ 1988 και 2003, διεξήχθησαν τουλάχιστον 35 δοκιμές Φάσης Ι με διαφορετικές πρωτεΐνες στο περίβλημα του ιού. Τα εμβόλια και πάλι ήταν ασφαλή, ενεργοποίησαν επίσης κύτταρα CD4+ αλλά όχι τα CD8+ και τα Τ λεμφοκύτταρα. Όπως ανακαλύφθηκε τότε ο HIV μεταλλάσσεται γρήγορα κατά τη διάρκεια της ιικής αντιγραφής και ξεπερνά συνεχώς το ανοσοποιητικό σύστημα.
Στοχεύοντας τα Τ λεμφοκύτταρα.
Στην αυγή της νέας χιλιετίας, οι ερευνητές ξεκίνησαν ένα δεύτερο κύμα σχεδίων εμβολίων για τον HIV, αυτή τη φορά στοχεύοντας στα Τ λεμφοκύτταρα αντί να προσπαθούν να διεγείρουν αντισώματα ενάντια στον ταχέως μεταλλασσόμενο ιό. Η ελπίδα ήταν ότι ένα τέτοιο εμβόλιο θα μπορούσε να διεγείρει κύτταρα που αναγνωρίζουν εσωτερικές πρωτεΐνες του ιού. Αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη ζωντανών ανασυνδυασμένων ιικών φορέων, (ευλογιάς, αδενοϊού, κλπ) που προχώρησαν σε δοκιμή Φάσης ΙΙ, η οποία τερματίστηκε απότομα το 2007, όταν διαπιστώθηκε ότι αυτή η προσέγγιση όχι μόνο απέτυχε να παρέχει προστασία, αλλά και αύξανε τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό HIV.
Η δοκιμή της Ταϊλάνδης.
Τα μόνα θετικά αποτελέσματα προέρχονται από την ευρέως γνωστή ως «η δοκιμή Ταϊλάνδης» («the Thai trial» ή «prime-boost») που ανακοινώθηκαν τον Οκτώβριο του 2009. Επρόκειτο για τη δοκιμή RV144, Φάσης III, σε συνεργασία των κυβερνήσεων ΗΠΑ και Ταϊλάνδης. Στη δοκιμή συμμετείχαν 16.402 ενήλικες στην Ταϊλάνδη, από τον Σεπτέμβριο του 2003 έως τον Αύγουστο του 2009. Εξετάστηκε η προστατευτική αποτελεσματικότητα ενός συνδυασμού δύο εμβολίων και μετά από δεκαετίες δοκιμών, το RV144 έδειξε 31,2% αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της HIV μόλυνσης. Αυτό παραμένει το καλύτερο εμβόλιο κατά του HIV που έχουν αναπτύξει μέχρι σήμερα οι ερευνητές, αλλά το 31% ήταν ακόμα πολύ λίγο για να λάβει έγκριση. Ήταν όμως σημαντικό, καθώς έδειξε ένα δρόμο.
Από τότε είχαμε ησυxία στο μέτωπο του εμβολίου κατά του HIV. Στις 24 Μαΐου του 2016, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ και συνεργαζόμενα ιδρύματα ανακοινώνουν ότι σύντομα ξεκινούν στη Νότια Αφρική μεγάλη κλινική δοκιμή ενός νέου εμβολίου για τον HIV. Είναι η πρώτη φορά μετά το 2009 που η επιστημονική κοινότητα ξεκινά μια δοκιμή τέτοιας κλίμακας.
Εμβόλιο για Κορονοϊό ναι, για HIV, όχι. Γιατί;
Πώς γίνεται το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού να βρεθεί τόσο γρήγορα και κατά του ιού HIV όχι μέσα σε δεκαετίες; Πολύ απλά πρόκειται για διαφορετικούς τύπους ιών. Εάν ο HIV μπει στο σώμα δεν μπορεί πλέον να βγει. Παραμένει σε κύτταρα που ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης σε μόλις τέσσερις έως έξι εβδομάδες αναπτύσσονται τόσες παραλλαγές σε ένα άτομο που έχει μολυνθεί από τον HIV, όσο στον κορωνοϊό παγκοσμίως σε ένα χρόνο. Ο κορωνοϊός λοιπόν είναι διαφορετικός. Πέρα ότι αλλάζει σχετικά αργά, πρέπει να πολλαπλασιάζεται συνεχώς, αλλιώς πεθαίνει.
Από την άλλη εκτός από τα σημαντικά επιστημονικά εμπόδια, είναι βέβαιο ότι η έρευνα και η ανάπτυξη του εμβολίου για τον HIV καθυστέρησε λόγω έλλειψης επείγουσας ανάγκης όπως πχ. έγινε με τον κορωνοϊό. Αφενός δηλ. δεν είχαμε στο παρελθόν την επιστημονική γνώση που έχουμε τώρα και αφετέρου ο HIV αφορούσε πολύ μικρότερα τμήματα πληθυσμού. Επιπλέον ο HIV μπορεί πλέον να ελεγχθεί αποτελεσματικά με φάρμακα.
Πολύ απλά αν αντιμετωπίζαμε με επίπτωση του HIV αντίστοιχη με αυτή του κορωνοϊού είναι βέβαιο ότι θα είχαμε κάνει πολύ περισσότερες δοκιμές εμβολίων».
Ελπίδα από το εμβόλιο mRNA για τον HIV.
Τον Αύγουστο του 2021, η εταιρεία Moderna ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να ξεκινήσει δοκιμές σε ανθρώπους ενός εμβολίου mRNA (1644) σε συνεργασία με την IAVI και την Scripps Research. Το υπό δοκιμή εμβόλιο βασίζεται στην ίδια πλατφόρμα mRNA με το εξαιρετικά επιτυχημένο εμβόλιο Covid-19 της Moderna. Το mRNA-1644 θα είναι το πρώτο εμβόλιο mRNA HIV που θα δοκιμαστεί σε ανθρώπους, ενώ αναμένεται επίσης από τη Moderna και μια άλλη έκδοση του εμβολίου που ονομάζεται mRNA-1644v2-Core. Και τα δύο έχουν ελεγχθεί για ασφάλεια σε πειραματόζωα.
Είχε πάντως προηγηθεί δοκιμή εμβολίου από τη Johnson & Johnson (J&J) η οποία απέτυχε στη δοκιμή αποτελεσματικότητας Φάσης IIb, (Imbokodo) σε γυναίκες στη Νότια Αφρική. Θα συνεχιστεί όμως μια δεύτερη μελέτη της J&J που ονομάζεται Mosaico με μια διαφορετική σύνθεση του σχήματος εμβολίου κατά του HIV. Η μελέτη θα γίνει μεταξύ ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες και τρανς άτομα στην Αμερική και την Ευρώπη.
Το «Άγιο Δισκοπότηρο».
Όπως έχει αποδειχθεί, ο HIV είναι ένας «σκληρός» αντίπαλος λόγω της συνεχώς μεταβαλλόμενης και εξελισσόμενης δομής του. Παρόλο που ο HIV -αν αντιμετωπιστεί εγκαίρως- δεν είναι πλέον θανατηφόρος, καθώς οι αντιρετροϊκές θεραπείες μειώνουν δραματικά το ιικό φορτίο, ένα εμβόλιο για την εξαιρετικά στιγματισμένη αυτή νόσο θεωρείται το «άγιο δισκοπότηρο» της επιστήμης. Παρά τα μεγάλα βήματα στην κατανόηση της πολύπλοκης δομής του ιού τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστήμη βρίσκεται ακόμη ένα βήμα πίσω. Αυτό υπάρχει πλέον ελπίδα ότι θα γίνει από την εμπειρία του κορονοϊού.
