Ο σίδηρος είναι απαραίτητο διατροφικό στοιχείο για τη διατήρηση χιλιάδων λειτουργιών στο ανθρώπινο σώμα. Μία από αυτές είναι και η παραγωγή της αιμογλοβίνης, δηλαδή της ουσίας εκείνης, που μεταφέρει το οξυγόνο σε ολόκληρο τον οργανισμό. Η σιδηροπενική αναιμία ή απλούστερα η αναιμία λόγω έλλειψης σιδήρου, αποτελεί τον πιο συχνό τύπο αναιμίας. Η τελευταία προκύπτει όταν το σώμα δεν διαθέτει αρκετό σίδηρο.
Το ταξίδι του σιδήρου στο σώμα
Η σημαντικότερη πηγή σιδήρου για τον οργανισμό είναι οι τροφές. Δυστυχώς μόλις ένα πολύ μικρό ποσοστό σιδήρου είναι εκείνο που καταφέρνει να απορροφηθεί από τα κύτταρα που καλύπτουν την επιφάνεια του γαστρεντερικού σωλήνα. Στη συνέχεια απελευθερώνεται στην κυκλοφορία του αίματος, όπου μία ουσία με το όνομα τρανσφερίνη τον δεσμεύει και τον μεταφέρει στο συκώτι. Εκεί ο σίδηρος αποθηκεύεται με τη μορφή της φερριτίνης, και απελευθερώνεται όποτε είναι απαραίτητη η παραγωγή νέων ερυθροκυττάρων από το μυελό των οστών. Μετά από περίπου 120 ημέρες τα ερυθροκύτταρα «αποσύρονται» για να δημιουργηθούν νέα, αλλά στην περίπτωση αυτή ο σίδηρος που περιέχουν ανακυκλώνεται.
Τα συμπτώματα της αναιμίας
Στα αρχικά στάδια η αναιμία ενδέχεται να μην παρουσιάσει συμπτώματα. Μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης έχουν όσοι δεν λαμβάνουν αρκετό σίδηρο από τη διατροφή, ασθενείς με πάθηση στο γαστρεντερικό σωλήνα που επηρεάζει την απορρόφηση (έλκος, νόσος Crohn κ.α.), άτομα με αιμορραγία και γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη. Τα περισσότερα συμπτώματα της αναιμίας σχετίζονται με τη περιορισμένη μεταφορά οξυγόνου σε ολόκληρο το σώμα:
- Χλωμό δέρμα
- Ανεξήγητη κόπωση
- Δύσπνοια, ιδιαίτερα κατά την άσκηση
- Γενικευμένη ατονία
- Ταχυκαρδία
- Βουή αυτιών
- Πονοκέφαλος, ιδιαίτερα με τη φυσική δραστηριότητα
- Αδύναμα μαλλιά και νύχια
Η διαδικασία της διάγνωσης
Η διάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας απαιτεί σε βάθος αιματολογικές εξετάσεις. Η σοβαρότητα της κατάστασης βασίζεται στα επίπεδα της αιμογλοβίνης ή του αιματοκρίτη στο αίμα. Στην κλασική μορφή της σιδηροπαινικής αναιμίας τα ερυθροκύτταρα είναι μικρά και έχουν χάσει το χρώμα τους, ενώ οι αποθήκες σιδήρου είναι σχεδόν άδειες. Οι σημαντικότερες ενδείξεις στις αιματολογικές εξετάσεις είναι:
- Χαμηλή αιμογλοβίνη (χαμηλότερη από 7.7mmol/l στους άνδρες, και 7.1mmol/i στις γυναίκες)
- Χαμηλός σίδηρος στο πλάσμα του αίματος (χαμηλότερη από 7.1μg/l)
- Χαμηλή φερριτίνη (αποθήκη σιδήρου χαμηλότερη από 30ng/l)
- Χαμηλός ποσοστό κορεσμού της τρανσφερίνης (χαμηλότερος από 15%)
- Υψηλή ολική δεσμευτική ικανότητα σιδήρου (μεγαλύτερη από13.1 μmol/l)
Καθώς χαμηλές ή υψηλές τιμές των παραπάνω μετρήσεων ενδέχεται να προκύψουν από διάφορες αιτίες, όπως έλλειψη φολικού ή βιταμίνης Β12, ακόμα και από χρόνια φλεγμονή, ενδέχεται να απαιτούνται περισσότερα τεστ και αναλύσεις.
Διατροφική αντιμετώπιση
Μετά τη διάγνωση με σιδηροπαινική αναιμία, ο γιατρός θα σας προτείνει το σχήμα της θεραπείας. Στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης βρίσκεται φυσικά η διατροφή, ενώ τα συμπληρώματα διατροφής ή ακόμη και η μετάγγιση αίματος ενδέχεται να κριθούν απαραίτητα. Ανάμεσα στα διάφορα είδη συμπληρωμάτων σιδήρου προτιμήστε το δισθενή (ferrous) φουμαρικό, θειϊκό ή γλυκονικό σίδηρο, που παρουσιάζει βέλτιστη απορρόφηση. Απευθυνθείτε στο γιατρό σας για να διευκρινίσετε τη δοσολογία.
Η καλύτερα απορροφίσιμη μορφή διατροφικού σιδήρου είναι ο αιμικός σίδηρος που θα βρείτε στα παρακάτω τρόφιμα:
- Κόκκινο κρέας
- Οστρακοειδή
- Κοτόπουλο
- Γαλοπούλα
Μικρότερες ποσότητες σιδήρου θα βρείτε και σε τροφές φυτικής προέλευσης. Ο μη αιμικός σίδηρος που περιέχεται σε αυτές, χρειάζεται μία μικρή βοήθεια από τη βιταμίνη C (χυμός λεμονιού, πορτοκάλι, πιπεριές, φράουλες) για να αποδεσμευτεί. Μερικές καλές φυτικές πηγές σιδήρου είναι:
- Φακές και άλλα όσπρια
- Σκούρα πράσινα λαχανικά
- Ψητές πατάτες
- Προϊόντα σόγια, όπως τόφου
- Εμπλουτισμένο ψωμί ή δημητριακά
Μην αγνοείται τα συμπτώματα και διαχειριστείτε την αναιμία με τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Μόλις τα επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό διορθωθούν, μπορείτε και εσείς να επιστρέψετε σε όλες τις καθημερινές σας δραστηριότητες. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να «αφουγκράζεστε» τις ανάγκες του σώματός σας και να φροντίζετε να ακολουθείτε το πλάνο αντιμετώπισης, που έχει προταθεί από το γιατρό.
Ήβη Παπαϊωάννου, RDN, MS, MBA Διαιτολόγος, Διατροφολόγος Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ ivipapai@gmail.com
Βιβλιογραφία National Heart, Blood and Lung Institute. Iron Defficiency Anemia. Accessed 26/5/2019. https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/iron-deficiency-anemia Johnson-Wimbley TD, Graham DY. Diagnosis and management of iron deficiency anemia in the 21st century. Therap Adv Gastroenterol. 2011 May;4(3):177-84.
