Κίνδυνος, συχνότητα και αίτια
- Η αυξημένη αρτηριακή πίεση (υπέρταση) αποτελεί τον ισχυρότερο τροποποιήσιμο παράγοντα που προκαλεί εγκεφαλικό επεισόδιο και έναν από το ισχυρότερους που προκαλούν έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια, νεφρική βλάβη και απόφραξη των αρτηριών των ποδιών.
- Ο κίνδυνος από την υπέρταση είναι μακροχρόνιος, μέσω διαδικασίας αρτηριοσκλήρυνσης, η οποία τελικά καταλήγει σε απόφραξη των αρτηριών (έμφραγμα, εγκεφαλικό).
- Τόσο η συστολική πίεση (μεγάλη) όσο και η διαστολική (μικρή) είναι επικίνδυνες. Μετά την ηλικία των 55 ετών η συστολική πίεση είναι πιο επικίνδυνη και πιο δύσκολο να ρυθμιστεί.
- Περίπου 25% των ενηλίκων και 50% των ηλικιωμένων (πάνω από 65 ετών) είναι υπερτασικοί.
- Στο 95% των περιπτώσεων δεν βρίσκεται αιτία (ιδιοπαθής υπέρταση) και αποδίδεται σε κληρονομική προδιάθεση και τον τρόπο ζωής (παχυσαρκία, καθιστική ζωή, κλπ). Στο υπόλοιπο 5% είναι «δευτεροπαθής», δηλαδή οφείλεται σε κάποια αιτία που μπορεί να αντιμετωπίζεται (νεφρική βλάβη, στένωση νεφρικής αρτηρίας, νόσημα επινεφριδίων, κλπ).
Διάγνωση
- Η υπέρταση κατά κανόνα δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα, ακόμα κι όταν η αύξηση της πίεσης είναι μεγάλη. Η διάγνωση τίθεται όταν διαπιστωθεί σταθερή αύξηση της συστολικής πίεσης πάνω από 140 mmHg, ή της διαστολικής πάνω από 90 mmHg, ή και τα δύο, σε τουλάχιστον 2-3 επισκέψεις σε γιατρό, με 2-3 μετρήσεις ανά επίσκεψη. Τα ίδια κριτήρια ισχύουν και στους ηλικιωμένους. Η διάγνωση σχεδόν ποτέ δεν πρέπει να μπαίνει σε μια μόνο επίσκεψη.
- Μεμονωμένες μετρήσεις της πίεσης μπορεί να ξεπερνούν τα παραπάνω όρια ακόμα και σε φυσιολογικά άτομα. Μόνο αν η πίεση ξεπερνά τα όρια σε επανειλημμένες μετρήσεις σε συνθήκες ηρεμίας θεωρείται μη φυσιολογική.
- Σε μερικές περιπτώσεις η πίεση είναι αυξημένη σε επανειλημμένες επισκέψεις στο ιατρείο, ενώ στο σπίτι είναι χαμηλή (υπέρταση άσπρης μπλούζας). Στις περιπτώσεις αυτές χρειάζεται επιβεβαίωση με 24ωρη καταγραφή της πίεσης και ο γιατρός θα αποφασίσει αν χρειάζεται θεραπεία.
Αντιμετώπιση χωρίς φάρμακα
- Η ελάττωση του βάρους στους υπέρβαρους υπερτασικούς είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για τη μείωση της πίεσης χωρίς φάρμακα. Ακόμα και μικρή μείωση του βάρους (π.χ. 5 κιλά) μπορεί να βοηθήσει και επίσης να βελτιώσει και άλλες παραμέτρους (χοληστερίνη, σάκχαρο).
- Δίαιτα με πολλά φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά με λίγα λιπαρά βοηθά στη μείωση της πίεσης.
- Ο περιορισμός του αλατιού μειώνει την πίεση και ενισχύει τη δράση κάποιων φαρμάκων για την υπέρταση.
- Η συστηματική άσκηση (γρήγορο περπάτημα, ποδήλατο, κλπ, μια ώρα την ημέρα τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας) μειώνει λίγο την πίεση, βελτιώνει τη χοληστερίνη και το σάκχαρο και βοηθά στη διατήρηση ιδανικού βάρους.
- Διακοπή του καπνίσματος επιβάλλεται σε όλους, επειδή το κάπνισμα αυξάνει σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Φαρμακευτική θεραπεία
- Η μακροχρόνια ρύθμιση της πίεσης με φάρμακα εξουδετερώνει τον κίνδυνο από την υπέρταση.
- Στόχος της θεραπείας δεν είναι απλά η χορήγηση φαρμάκων, αλλά η επίτευξη άριστης ρύθμισης της πίεσης ώστε να εξασφαλιστεί η μέγιστη προστασία. Ανεπαρκής ρύθμιση συνεπάγεται μικρότερη προστασία.
- Στις περισσότερες περιπτώσεις ικανοποιητική ρύθμιση θεωρείται η μείωση της συστολικής πίεσης κάτω από 140 mmHg και της διαστολικής κάτω από 90 mmHg. Οι τιμές αυτές αφορούν μετρήσεις της πίεσης στο ιατρείο, ενώ για τη πίεση που μετριέται στο σπίτι οι αντίστοιχες τιμές είναι χαμηλότερες (συστολική κάτω από 130 mmHg και διαστολική κάτω από 80 mmHg).
- Τα αντιυπερτασικά φάρμακα χορηγούνται καθημερινά, συνήθως αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα.
- Προτιμούνται φάρμακα που όχι απλά μειώνουν την πίεση, αλλά έχουν αποδείξει ότι σε μακροχρόνια χορήγηση προστατεύουν από τον κίνδυνο και δεν έχουν παρενέργειες.
- Η θεραπεία «ράβεται» στα μέτρα του συγκεκριμένου ατόμου («εξατομικευμένη» θεραπεία), ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, το ιατρικό ιστορικό και την αντίδραση στα φάρμακα. Για την επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας ο γιατρός πρέπει να γνωρίζει με λεπτομέρειες όλο το ιστορικό του υπερτασικού ατόμου.
- Για να επιτευχθεί άριστη ρύθμιση στις μισές περιπτώσεις χρειάζεται συνδυασμός δύο ή περισσότερων φαρμάκων και στο 20-30% χρειάζονται τρία ή περισσότερα φάρμακα. Προτιμάται συνδυασμός φαρμάκων σε μικρές δόσεις αντί ενός φαρμάκου σε μεγάλη δόση. Έτσι επιτυγχάνεται καλύτερο αντιυπερτασικό αποτέλεσμα με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.
- Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει δυνατότητα απλούστευσης της θεραπείας με χορήγηση φαρμάκων μια ή το πολύ δύο φορές την ημέρα, ακόμα κι αν χορηγούνται και άλλα φάρμακα (για χοληστερίνη, σάκχαρο, ασπιρίνη, κλπ). Η θεραπεία επιλέγεται κατάλληλα ώστε να εξασφαλίζεται αποτελεσματική ρύθμιση όλο το 24ωρο.
Μακροχρόνια παρακολούθηση
- Δυστυχώς στα περισσότερα υπερτασικά άτομα δεν επιτυγχάνεται καλή ρύθμιση της πίεσης, κυρίως λόγω κακής συνεργασίας ασθενούς και γιατρού. Στη χώρα μας σχεδόν οι μισοί υπερτασικοί είναι αδιάγνωστοι και από αυτούς που παίρνουν θεραπεία οι μισοί δεν είναι καλά ρυθμισμένοι.
- Παρακολούθηση από γιατρό χρειάζεται 1-2 φορές το χρόνο, ή και συχνότερα σε μερικές περιπτώσεις.
- Στο σπίτι η πίεση πρέπει να μετριέται 1-2 φορές την εβδομάδα, μόνο σε συνθήκες ηρεμίας και σε καθιστή θέση, Πριν από κάθε επίσκεψη στο γιατρό πρέπει να γίνονται μετρήσεις της πίεσης για 5-6 μέρες, πρωί και απόγευμα.
- Για το σπίτι προτιμούνται ηλεκτρονικά πιεσόμετρα που μετρούν στο μπράτσο. Όμως αρκετά από αυτά δεν είναι αξιόπιστα. Πιεσόμετρα καρπού δεν συνιστώνται.
- Η λήψη συμπληρωματικών φαρμάκων όταν η πίεση βρεθεί αυξημένη και η παράληψη δόσης του φαρμάκου όταν η πίεση είναι χαμηλή είναι απόλυτα λανθασμένες τακτικές και πρέπει να αποφεύγονται.
Γεώργιος Σ. Στεργίου
Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας-Υπέρτασης
Κέντρο Υπέρτασης, Γ’ Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
Νοσοκομείο «Σωτηρία», Αθήνα
