Ο Εγκάς Μονίζ (29 Νοεμβρίου 1874 – 13 Δεκεμβρίου 1955) ήταν Πορτογάλος νευρολόγος και ο δημιουργός της εγκεφαλικής αγγειογραφίας. Θεωρείται ως ένας από τους ιδρυτές της σύγχρονης ψυχοχειρουργικής, έχοντας αναπτύξει τη χειρουργική διαδικασία λευκοτομής—γνωστή σήμερα ως λοβοτομή—για την οποία έγινε ο πρώτος Πορτογάλος υπήκοος που έλαβε βραβείο Νόμπελ το 1949 (από κοινού με τον Walter Rudolf Hess).
Κατείχε ακαδημαϊκές θέσεις, έγραψε πολλά ιατρικά άρθρα και υπηρέτησε επίσης σε πολλά νομοθετικά και διπλωματικά πόστα στην πορτογαλική κυβέρνηση. Το 1911 έγινε καθηγητής νευρολογίας στη Λισαβόνα μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1944.
Ο Μονίζ πίστευε ότι η ψυχική ασθένεια προήλθε από μη φυσιολογικές νευρικές συνδέσεις στον μετωπιαίο λοβό. Περιέγραψε μια «σταθεροποίηση των συνάψεων», η οποία στην ψυχική ασθένεια, εκφράστηκε ως «κυριαρχικές, εμμονικές ιδέες». Ο Μονίζ αναφέρθηκε επίσης στα πειράματα των φυσιολόγων του Yale John Fulton και C.F. Jacobsen, ο οποίος διαπίστωσε ότι η αφαίρεση των μετωπιαίων λοβών ενός χιμπατζή τον έκανε πιο ήρεμο και πιο συνεργάσιμο. Επιπλέον, ο Moniz παρατήρησε «αλλαγές στο χαρακτήρα και την προσωπικότητα» μεταξύ στρατιωτών που είχαν τραυματιστεί στον μετωπιαίο λοβό τους.
Ο Μονίζ υπέθεσε ότι η χειρουργική αφαίρεση των ινών λευκής ουσίας από τον μετωπιαίο λοβό θα βελτίωνε την ψυχική ασθένεια του ασθενούς. Επιστράτευσε το επί μακρόν μέλος του προσωπικού του και νευροχειρουργό Almeida Lima για να δοκιμάσει τη διαδικασία σε μια ομάδα 20 ασθενών, κυρίως με σχιζοφρένεια, άγχος και κατάθλιψη. Τα χειρουργεία έγιναν υπό γενική αναισθησία. Η πρώτη ψυχοχειρουργική επέμβαση έγινε το 1935 σε μια 63χρονη γυναίκα με κατάθλιψη, άγχος, παράνοια, παραισθήσεις και αϋπνία. Η ασθενής παρουσίασε ταχεία σωματική ανάκαμψη και δύο μήνες αργότερα, ένας ψυχίατρος παρατήρησε ότι ήταν πιο ήρεμη, λιγότερο παρανοϊκή και καλά προσανατολισμένη. Στην πρώτη σειρά χειρουργικών επεμβάσεων, ο Μονίζ ανέφερε συνολικά επτά θεραπείες, επτά βελτιώσεις και έξι αμετάβλητες περιπτώσεις.
Ο Μονίζ δεν έκανε ποτέ χειρουργική επέμβαση ο ίδιος, εν μέρει λόγω της έλλειψης νευροχειρουργικής εκπαίδευσης αλλά και επειδή είχε περιορισμένη χρήση των χεριών του ως επιπλοκή της ουρικής αρθρίτιδας. Με οδηγίες από τον Μονίζ, η Λίμα πραγματοποίησε δέκα από τις πρώτες είκοσι επεμβάσεις με ένεση απόλυτου αλκοόλ για να καταστρέψει τον μετωπιαίο λοβό. Αργότερα, ο Μονίζ και η Lima ανέπτυξαν μια νέα τεχνική χρησιμοποιώντας ένα λευκότομο, ένα όργανο που μοιάζει με βελόνα με ανασυρόμενο συρμάτινο βρόχο. Περιστρέφοντας τον συρμάτινο βρόχο, κατάφεραν να διαχωρίσουν χειρουργικά τις ίνες λευκής ουσίας.
Ο Μονίζ έκρινε τα αποτελέσματα αποδεκτά στους πρώτους περίπου 40 ασθενείς που θεράπευσε, ισχυριζόμενος, «Η προμετωπιαία λευκοτομή είναι μια απλή επέμβαση, πάντα ασφαλής, η οποία μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική χειρουργική θεραπεία σε ορισμένες περιπτώσεις ψυχικής διαταραχής». ισχυρίστηκε ότι οποιαδήποτε επιδείνωση συμπεριφοράς και προσωπικότητας που μπορεί να συμβεί αντισταθμίστηκε από τη μείωση των εξουθενωτικών επιπτώσεων της ασθένειας. Παραδέχθηκε ότι οι ασθενείς που είχαν ήδη επιδεινωθεί από την ψυχική ασθένεια δεν ωφελήθηκαν ιδιαίτερα. Η διαδικασία απολάμβανε μια σύντομη μόδα και το 1949 έλαβε το βραβείο Νόμπελ «για την ανακάλυψη της θεραπευτικής αξίας της λευκοτομής σε ορισμένες ψυχώσεις».
Οι επικριτές κατηγόρησαν τoν Μονίζ ότι υποτίμησε τις επιπλοκές, ότι παρείχε ανεπαρκή τεκμηρίωση και δεν παρακολουθούσε τους ασθενείς. Μετά τις αρχικές του διαδικασίες, άλλοι γιατροί, όπως ο Walter Jackson Freeman II και ο James W. Watts, υιοθέτησαν μια τροποποιημένη τεχνική στις Ηνωμένες Πολιτείες και την μετονόμασαν σε «λοβοτομή».
