Δύο βασικά χαρακτηριστικά ενός τεστ είναι η «ευαισθησία» και η «ειδικότητα». Με το δεδομένο ότι πολλοί πλέον θα χρησιμοποιήσουν τα σελφ τεστ, είναι χρήσιμο να ξέρουμε τι σημαίνουν αυτοί οι όροι. Κι αυτό γιατί υπάρχει σύγχυση και με την έννοια της αξιοπιστίας (εξηγείται στο τέλος).
Η ευαισθησία μας λέει πόσο καλό είναι ένα τεστ στο να ανιχνεύει τις πραγματικές λοιμώξεις σε ένα δείγμα πληθυσμού. Τι σημαίνει για παράδειγμα, όταν λέμε ότι έχουμε ένα τεστ με ευαισθησία πχ. 99%; Σημαίνει ότι, στα 100 τεστ που θα γίνουν σε 100 ανθρώπους που έχουν τον ιό, 99 θα βγουν θετικά. Δηλ. το τεστ μας λέει την αλήθεια στις 99 από τις 100 φορές. Από την άλλη, ένα τεστ θα βγει αρνητικό (ψευδώς). Φυσικά το παράδειγμα αναφέρεται σε μέσους όρους, καθώς το 99% επιβεβαιώνεται όταν γίνονται χιλιάδες τεστ.
Η ειδικότητα μας λέει πόσο καλό είναι ένα τεστ στο να μη δίνει ψευδώς θετικές απαντήσεις. Να μη βγαίνει δηλ. θετικό σε κάποιον που ΔΕΝ έχει μολυνθεί στην πραγματικότητα. Τι σημαίνει για παράδειγμα, όταν λέμε ότι έχουμε ένα τεστ με εξειδίκευση πχ. 97%; Σημαίνει ότι, στα 100 τεστ που θα γίνουν σε 100 ανθρώπους που ΔΕΝ έχουν τον ιό, 97 θα βγουν αρνητικά. Δηλ. το τεστ μας λέει την αλήθεια στις 97 από τις 100 φορές. Τρία τεστ θα βγουν θετικά (ψευδώς).
Είναι σημαντικό ένα τεστ να έχει υψηλή ευαισθησία ώστε να αποφεύγουμε τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα. Και αυτό γιατί προκύπτει σε κάποιο βαθμό, εφησυχασμός. Άτομα δηλ. που έχουν τον ιό, αλλά έχουν πάρει αρνητικό αποτέλεσμα, τείνουν να μην προσέχουν και να μεταδίδουν πιο εύκολα τον ιό σε άλλα άτομα.
Είναι επίσης σημαντικό ένα τεστ να έχει υψηλή ειδικότητα, ώστε να αποφεύγουμε τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Και αυτό γιατί -χωρίς πραγματικό λόγο- προκύπτει ανησυχία ή/και πανικός, το άτομο πρέπει να απομονωθεί κλπ. Επιπλέον θα πρέπει να ελεγχθούν άτομα με τα οποία έχει έρθει σε επαφή κλπ. Σε κάθε περίπτωση ένα θετικό τεστ, πρέπει να εξακριβώνεται -το ταχύτερο- με την γνωστή πλέον εξέταση PCR (μοριακός έλεγχος).
Οι κατασκευαστές των τεστ έχουν ένα πρόβλημα καθώς όταν αυξάνουν πολύ την ευαισθησία, που ενδιαφέρει πρωτίστως, μειώνεται η ειδικότητα. Αυξάνονται δηλ. και τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Ένα ιδανικό, τέλειο τεστ, με απόλυτη (100%) ευαισθησία και με απόλυτη (100%) ειδικότητα, δεν θα έδινε ποτέ ψευδώς αρνητικό και ποτέ ψευδώς θετικό αποτέλεσμα. Αλλά τέτοια τεστ δεν υπάρχουν.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα που επεξεργάστηκε το healthview, για ένα τυχαίο πληθυσμό 1000 ατόμων στα οποία γίνεται τεστ. Στον πληθυσμό αυτό, υπάρχουν 200 κρούσματα (που δεν το γνωρίζουν) και 800 υγιείς που επίσης δεν το γνωρίζουν. Έχουμε και ένα τεστ που όπως στο αρχικό μας παράδειγμα, έχει 99% ευαισθησία και 97% ειδικότητα. Με αυτά τα δεδομένα, στα 200 κρούσματα, 198 θα πάρουν θετικό αποτέλεσμα (αληθώς) και 2 θα πάρουν αρνητικό αποτέλεσμα (ψευδώς). Από του 800 υγιείς, οι 776 θα πάρουν αρνητικό αποτέλεσμα -που είναι και αληθινό. Το θέμα είναι ότι οι 24 θα πάρουν θετικό αποτέλεσμα που είναι ψευδές. Συνολικά δηλ. στα 1000 τεστ, θα δοθούν 222 (198+24) θετικά και 778 (2+776) αρνητικά.
Δηλαδή 974 άτομα πήραν το σωστό αποτέλεσμα (άσχετα αν ήταν θετικό ή αρνητικό) και 26 πήραν λάθος. Αυτό μας δίνει ένα άλλο χαρακτηριστικό των τεστ που είναι η αξιοπιστία που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι 974/1000=97,4%.
Όπως σχολίασε στο healthview o Αλκιβιάδης Βατόπουλος, Καθηγητής Μικροβιολογίας της Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής: «Όλες αυτές οι εξετάσεις έχουν στόχο να εντοπίσουν όσο το δυνατόν περισσότερα κρούσματα στον γενικό πληθυσμό. Αυτή είναι η αξία τους και όχι για να βγάλουν συγκεκριμένη διάγνωση. Είναι εξετάσεις screening, ή διαλογής όπως λέγονται. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται και από τον εκάστοτε πληθυσμό που μετράμε. Δηλ. αν η συχνότητα της νόσου είναι μεγάλη, έχουμε σχετικά πολλά ψευδώς αρνητικά και λιγότερα ψευδώς θετικά. Όταν η συχνότητα της νόσου είναι μικρή, έχουμε σχετικά πολλά ψευδώς θετικά. και λιγότερα ψευδώς αρνητικά. Για αυτό έχει σημασία να εκτιμάται και η Θετική Διαγνωστική Αξία, που είναι ο λόγος των θετικών προς το σύνολο. Στο παράδειγμά σας η ΘΔΑ είναι 89% (198/222)».
