Άρθρο της Δρ. Αιμιλίας Παπακωνσταντίνου, Λέκτορα Μονάδα Διατροφής του Ανθρώπου, Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Η παχυσαρκία αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως νόσος που λαμβάνει διαστάσεις πανδημίας και αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδους διαβήτη κ.α. Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ευρώπη: με 7 στους 10 άντρες να είναι υπέρβαροι ή/και παχύσαρκοι, 1 στις 2 γυναίκες να είναι υπέρβαρες ή/και παχύσαρκες και το ακόμα πιο ανησυχητικό 2 στα 5 παιδιά να είναι υπέρβαρα ή/και παχύσαρκα. Μάλιστα, σύμφωνα με αποτελέσματα της Ελληνικής μελέτης GRECO από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όταν ένα παιδί έχει ένα γονέα υπέρβαρο ή/και παχύσαρκο έχει 162% μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνει και το ίδιο υπέρβαρο ή/και παχύσαρκο όταν ενηλικιωθεί, ενώ αυτός ο κίνδυνος εκτινάσσεται στο 300% όταν και οι δύο γονείς είναι υπέρβαροι ή/και παχύσαρκοι.
Πολλοί στο παρελθόν έχουν κατηγορήσει τα γονίδια ως το μόνο υπεύθυνο παράγοντα για την αύξηση της παχυσαρκίας. Εντούτοις, το γενετικό μας υπόβαθρο είναι κοινό εδώ και χιλιάδες χρόνια και επομένως πολλοί πλέον ισχυρίζονται ότι τα «αρχαία» μας γονίδια δεν είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν στο σημερινό μας περιβάλλον. Αυτό γίνεται εμφανές από πρόσφατες μελέτες που δείχνουν ότι τα γονίδια ευθύνονται περίπου για το 30% της εμφάνισης παχυσαρκίας, καταλήγοντας στο ασφαλές συμπέρασμα ότι για το υπόλοιπο 70% ευθύνεται το περιβάλλον μας. Το περιβάλλον είναι ένας όρος που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές παραμέτρους οι οποίες μπορούν να διαταράξουν τη «ζυγαριά» των θερμίδων (το ενεργειακό ισοζύγιο). Όλοι πλέον γνωρίζουμε ότι όταν τρώμε παραπάνω από όσο καίει ο οργανισμός μας θα πάρουμε βάρος, όταν τρώμε λιγότερο θα αδυνατίσουμε, ενώ όταν προσλαμβάνουμε τόσες θερμίδες όσες καίμε θα παραμείνουμε στα κιλά μας. Η «ισορροπία» αυτή ωστόσο, μπορεί να διαταραχθεί για πολλούς λόγους που επηρεάζουν καθοριστικά το τι και το πόσο βάζουμε στο πιάτο μας.
Όλοι όσοι μας αγαπούν επηρεάζουν το βάρος μας! Μελέτες του Νικόλαου Χρηστάκη, καθηγητή από το Χάρβαρντ, έχουν δείξει ότι οι γονείς μας, οι φίλοι μας, οι φίλοι των φίλων μας, οι συνάδελφοί μας, και γενικά ο περίγυρός μας επηρεάζει το βάρος μας, θα έλεγε κανείς με “μεταδοτικό” τρόπο. Ιδιαίτερα όμως η οικογένεια έχει το σημαντικότερο μερίδιο ευθύνης, καθώς η απομάκρυνση από το οικογενειακό τραπέζι, οι πολλές ώρες εργασίας της μητέρας, η επιμονή και εμπλοκή της γιαγιάς στο φαγητό του παιδιού, η ελάχιστη ενασχόληση με σωματική δραστηριότητα και οι πολλές ώρες μπροστά σε οθόνες (στην Ελλάδα τα παιδιά περπατούν 90% μέσα στο σπίτι και βλέπουν κατά μέσο όρο 3 ώρες τηλεόραση), συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση του βάρους των παιδιών.
Η αξία των οικογενειακών γευμάτων για τη σωματική ανάπτυξη και την προαγωγή της υγείας των παιδιών έχει αναδειχτεί τα τελευταία χρόνια από πολλές επιστημονικές μελέτες. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν οι γονείς εφαρμόζουν οι ίδιοι τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής, φαίνεται πως τα οικογενειακά γεύματα βοηθούν τα παιδιά να υιοθετήσουν υγιεινές και ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες, να έχουν καλύτερη ανταπόκριση στο αίσθημα κορεσμού, και να μπορούν να ελέγξουν καλύτερα τις ποσότητες και την ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνουν. Σε μελέτη με περίπου 183,000 παιδιά ηλικίας 2 έως 17 ετών φάνηκε πως όσα συνήθιζαν να γευματίζουν με τις οικογένειές τους τρεις ή περισσότερες φορές την εβδομάδα είχαν 35% λιγότερες πιθανότητες να έχουν κάποια διατροφική διαταραχή (συμπεριλαμβανομένων της παχυσαρκίας, ανορεξίας και βουλιμίας). Επιπλέον, άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που μοιράζονται τακτικά τα γεύματα με την οικογένειά τους, έχουν κατά 50% λιγότερες πιθανότητες να υποφέρουν από άγχος, ενώ παράλληλα είναι πιο ευτυχισμένα και πιο υγιή διανοητικά. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί ότι όταν τρώμε στο οικογενειακό τραπέζι αυξάνεται σημαντικά και η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Αντιθέτως, μελέτες έχουν δείξει ότι οι ενήλικες και τα παιδιά που δεν τρώνε στο οικογενειακό τραπέζι, αλλά μπροστά στην τηλεόραση, χάνουν την αίσθηση του τι ακριβώς τρώνε, πόσο τρώνε ή εάν έχουν χορτάσει εφόσον τις περισσότερες φορές είναι απορροφημένοι στην τηλεόραση. Επιπλέον, το οικογενειακό τραπέζι, εκτός από το σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του σωματικού βάρους των παιδιών, ενισχύει θετικά και την ψυχολογία τους. Και αυτό γιατί το οικογενειακό τραπέζι βοηθά όλους μας να καταλάβουμε ότι το φαγητό είναι μια ευχάριστη διαδικασία και βοηθά όλη την οικογένεια να σκέφτεται πιο θετικά. Πρόσφατη μελέτη έδειξε σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των θετικών διαπροσωπικών δυναμικών (π.χ. επικοινωνία, ανταλλαγή απόψεων, διαπροσωπικές σχέσεις, δοκιμή νέων γεύσεων, ιδέες για άλλα διαφορετικά μενού, γενική κατάσταση της οικογένειας) στα οικογενειακά γεύματα και του χαμηλότερου σωματικού βάρους εφήβων με παράλληλη αύξηση πρόσληψης λαχανικών. Οι κατά πρόσωπο συνομιλίες και η αγάπη που πηγάζει μέσα από το οικογενειακό τραπέζι παράγει συναισθήματα που είναι πολύ σημαντικά για την οικογένεια και ιδιαίτερα για τα παιδιά και την ψυχολογική τους ευεξία.
Ενδεικτικό στοιχείο για το σημαντικό ρόλο των οικογενειακών γευμάτων στην προαγωγή της συνολικής μας υγείας αποτελεί η νέα πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής, στη βάση της οποίας απεικονίζονται για πρώτη φορά η οικογένεια, τρώγοντας καθισμένοι στο οικογενειακό τραπέζι, το σπιτικό φαγητό ακολουθώντας το τρίπτυχο ποικιλία, ισορροπία, μέτρο προσθέτοντας πολλά χρώματα και επομένως ποικιλία θρεπτικών συστατικών, καθώς και οι δραστηριότητες όπως χορός, βάδισμα και άλλα με την οικογένεια και φίλους. Εάν κάποιος κοιτάξει προσεκτικά την πυραμίδα θα συνειδητοποιήσει ότι με έξυπνους τρόπους μπορεί να συνδυάσει όλες τις ομάδες τροφίμων και να ενσωματώσει όλα τα τρόφιμα στο διαιτολόγιο του. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι δεν υπάρχουν τρόφιμα ή θρεπτικά συστατικά που από μόνα τους μας αδυνατίζουν ή μας παχαίνουν και σε καμία περίπτωση δε χρειάζεται να τρώμε αυτά που μας ευχαριστούν με τύψεις ακόμα και εάν δεν είναι τόσο καλές επιλογές τη στιγμή που η συχνότητα και η ποσότητα είναι ελεγχόμενα. Με αυτήν τη νέα πυραμίδα λοιπόν, δεν περιορίζεται το πρότυπο διατροφής μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά προχωρά και πρακτικά στην ενσωμάτωση της οικογένειας στη βάση της Μεσογειακής Πυραμίδας. Συμπερασματικά, παρόλο που τα οικογενειακά γεύματα από μόνα τους δεν αποτελούν τη μαγική λύση στη μάχη με την παχυσαρκία, εντούτοις, είναι ένας πολύ ισχυρός σύμμαχος και μπορούν να προσφέρουν μια σημαντική ευκαιρία για τους νέους ανθρώπους να αποκτήσουν υγιεινές και ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες ή ακόμα και να βελτιώσουν τις ήδη υπάρχουσες συνήθειες τους ώστε να αποκτήσουν ή/και να διατηρήσουν ένα υγιές σωματικό βάρος.
Ο καλύτερος τρόπος για να ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να τρώνε υγιεινά είναι να εφαρμόζουμε οι ίδιοι τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής με κύρος και συνέπεια, καθώς τα παιδιά μιμούνται αυτά που βλέπουν καθημερινά από τους γονείς. Τα πιο σωστά μηνύματα στέλνονται μέσω πράξεων.
Για οικογενειακά και ισορροπημένα γεύματα, ακολουθείστε μερικές απλές συμβουλές:
- Προγραμματίστε το εβδομαδιαίο μενού της οικογένειας έτσι ώστε να περιλαμβάνει μια ποικιλία τροφών, προκειμένου τα παιδιά να εξοικειώνονται με διαφορετικές γεύσεις
- Τα λαχανικά συνιστάται να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος κάθε γεύματος
- Μη διστάσετε να συμπεριλάβετε στο τραπέζι γεύσεις που δεν αρέσουν στα παιδιά, καθώς ενδέχεται μέσα από τη μίμηση των δικών σας συνηθειών να πεισθούν να τις δοκιμάσουν
- Βάλτε το φαγητό στην πραγματική του βάση: μην το χρησιμοποιείτε ούτε ως επιβράβευση ούτε ως τιμωρία
- Παροτρύνετε τα παιδιά να συμμετέχουν στην αγορά των προϊόντων διατροφής και μάθετέ τα να διαβάζουν τις ετικέτες τροφίμων, ώστε να εξοικειωθούν με τα συστατικά και τη διατροφική αξία διαφόρων προϊόντων.
- Προσπαθήστε να καταναλώνετε τουλάχιστον ένα γεύμα της ημέρας όλη η οικογένεια μαζί
- Τα οικογενειακά γεύματα σε ευχάριστο περιβάλλον σχετίζονται με ορθότερες διατροφικές συνήθειες του παιδιού στη μετέπειτα ζωή
Παρακάτω μπορείτε να δείτε την εικόνα της νέας Μεσογειακής Πυραμίδας.
