Tο πόρισμά του αναφορικά με τη διερεύνηση παραβιάσεων δικαιωμάτων ανήλικων φιλοξενούμενων των δομών της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Κιβωτός του Κόσμου» απέστειλε ο Συνήγορος του Πολίτη στην Υφυπουργό Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δόμνα Μαρία Μιχαηλίδου. Η έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη ανέδειξε σωρεία προβλημάτων στην λειτουργία της Κιβωτού του Κόσμου, με σοβαρές συνακόλουθες παραβιάσεις δικαιωμάτων των παιδιών που φιλοξενούνταν στις δομές της. Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκαν αυθαίρετες και επιζήμιες για τα παιδιά πρακτικές που αφορούσαν σε βασικούς τομείς της ζωής τους, όπως την διαχείριση της συμπεριφοράς και των δυσκολιών τους, την εκπαίδευση και προετοιμασία για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας, την επικοινωνία με την οικογένεια τους και άλλα πρόσωπα εκτός της οργάνωσης, τον σεβασμό της προσωπικότητας και της ιδιωτικής τους ζωής, και την κοινωνική τους ζωή και συμμετοχή με τρόπο ανάλογο με τους λοιπούς συνομηλίκους τους.
Ο ιδρυτής της Κιβωτού του Κόσμου, π. Αντώνιος, μολονότι δεν συμμετείχε στο Διοικητικό Συμβούλιο, είχε πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία της οργάνωσης και στη λήψη αποφάσεων σε όλους τους τομείς, ενώ σε έγγραφα χαρακτηρίζεται ως «πνευματικός πατέρας» των παιδιών και «το πιο σημαντικό πρόσωπο αναφοράς» για αυτά. Κατά συνέπεια, το μοντέλο λειτουργίας της οργάνωσης, το οποίο βασίζονταν στην κρίση και τις απόψεις του για την διαπαιδαγώγηση και εν γένει μεταχείριση των παιδιών, όπως διαφάνηκε από την έρευνα, δεν επιδέχονταν κριτικής ή αμφισβήτησης και εφαρμόζονταν σε όλα τα Παραρτήματα, υπό την εποπτεία μιας ομάδας στενών συνεργατών του, κάποιοι εκ των οποίων συμμετείχαν και στην διοίκηση.
Παράλληλα, το κύρος και η ευρεία κοινωνική αποδοχή που περιέβαλλε την δημόσια εικόνα του είχαν καταστήσει την Κιβωτό του Κόσμου ουσιαστικά υπεράνω κριτικής ή ελέγχου από τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας. Πολλά σοβαρά προβλήματα που διαπίστωσε ο Συνήγορος του Πολίτη δεν αποτυπώνονται στις εκθέσεις ελέγχου των αρμοδίων Κοινωνικών Συμβούλων, οι οποίες περιορίζονται σε καταγραφή στοιχείων για τη νομική μορφή, την αδειοδότηση, τη στελέχωση και τις κτιριακές εγκαταστάσεις των δομών, χωρίς αναφορά στην ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας ή στα δικαιώματα των φιλοξενούμενων παιδιών, μολονότι σε κάποιες από αυτές μνημονεύεται η αδυναμία διενέργειας ουσιαστικού ελέγχου στους τομείς αυτούς λόγω απουσίας θεσμικού πλαισίου για την λειτουργία των μονάδων παιδικής προστασίας.
Εξαίρεση ως προς την έκταση και την ποιότητα της διερεύνησης αποτελούν οι εκθέσεις της Διεύθυνσης Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Ηπείρου προς την Εισαγγελία Πρωτοδικών Ιωαννίνων και την Διεύθυνση Προστασίας Παιδιού και Οικογένειας, που μνημονεύονται παραπάνω, οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στην παρούσα έρευνα της Αρχής. Ωστόσο, τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σε αυτές δεν προέκυψαν στο πλαίσιο των τακτικών ελέγχων των Κοινωνικών Συμβούλων αλλά από κοινωνική έρευνα της υπηρεσίας σχετικά με τη λειτουργία των Παραρτημάτων της Κόνιτσας και της Πωγωνιανής, κατόπιν παραγγελίας της παραπάνω εισαγγελικής αρχής, στο πλαίσιο διερεύνησης καταγγελίας που υποβλήθηκε σε αυτήν.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί, ότι αρκετά από τα διαπιστούμενα προβλήματα, όπως, ενδεικτικά, η επιβολή υπέρμετρων περιορισμών στην κοινωνική ζωή και συμμετοχή των παιδιών, η παρεμπόδιση της επικοινωνίας με τους γονείς τους και άλλα πρόσωπα κ.ά., παρατηρούνται σε πολλά ιδρύματα παιδικής προστασία του ιδιωτικού τομέα στην χώρα μας, ιδίως σε ιδρύματα με έντονο θρησκευτικό προσανατολισμό. Στην προαναφερόμενη Ειδική Έκθεση, ο Συνήγορος επεσήμανε ότι, «Όσον αφορά στα ιδρύματα του ιδιωτικού τομέα και τα εκκλησιαστικά ιδρύματα, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανομοιογενής ως προς τον τρόπο λειτουργίας και τα παιδαγωγικά μοντέλα που εφαρμόζουν. Η απουσία ενιαίου νομικού πλαισίου που να συνάδει με τα δικαιώματα του παιδιού και ενός επαρκούς μηχανισμού εποπτείας και εξωτερικού ελέγχου επιτρέπει τη λειτουργία πολλών από αυτά στη βάση ενός αυτόνομου μοντέλου, το οποίο στηρίζεται στις παιδαγωγικές αντιλήψεις και προσωπικές ικανότητες των εκάστοτε εργαζομένων και υπευθύνων, συχνά παραβλέποντας τα σύγχρονα επιστημονικά και κοινωνικά δεδομένα για την ανατροφή, την εξέλιξη και τις ανάγκες των παιδιών, ενώ παράλληλα δεν υπόκειται σε τυπικό και ουσιαστικό έλεγχο, επιτρέποντας αυθαιρεσίες που θέτουν σε διακύβευση τα κατοχυρωμένα δικαιώματα των παιδιών».
Συνοψίζοντας: Η απουσία, μέχρι πρότινος, θεσμικού πλαισίου για τη λειτουργία των Μονάδων Παιδικής Προστασίας του ιδιωτικού τομέα, σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια των μηχανισμών και διαδικασιών ελέγχου, συνέβαλαν στη λειτουργία των δομών φιλοξενίας της Κιβωτού του Κόσμου επί σειρά ετών βάσει ενός ιδιότυπου και αυθαίρετου συστήματος κανόνων εμπνεύσεως του ιδρυτή της, το οποίο δεν επιδέχονταν αμφισβήτησης, μολονότι παράβλεπε τα σύγχρονα δεδομένα και αντιλήψεις για την ανατροφή και τις ανάγκες των παιδιών, αλλά και τις προβλέψεις της νομοθεσίας σχετικά με τα δικαιώματά τους.
Τα παραπάνω αναδεικνύουν τη σημασία της θέσπισης κανόνων και προδιαγραφών λειτουργίας των εν λόγω μονάδων με την ΚΥΑ 40949/2022, ως αναγκαία προϋπόθεση για την διασφάλιση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας και την ουσιαστική επιτέλεση του έργου των ελεγκτικών μηχανισμών. Οι προτάσεις σχετικά με τη λειτουργία τους που ακολουθούν, εστιάζουν στην ενίσχυση του θεσμικού αυτού πλαισίου με συμπληρωματικές προβλέψεις για την διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών σε συγκεκριμένους τομείς, καθώς και στην περαιτέρω ενίσχυση των μηχανισμών εποπτείας και ελέγχου.
