Λίγα λόγια για τη Μεσογειακή αναιμία
Η Μεσογειακή αναιμία ή θαλασσαιμία, είναι μία ομάδα κληρονομικών διαταραχών που αφορά τη διαδικασία «παραγωγής» του αίματος. Στο ανθρώπινο σώμα, και συγκεκριμένα στο μυελό των οστών, παράγεται μία πρωτεΐνη με το όνομα αιμογλοβίνη. Η τελευταία είναι κομμάτι των ερυθρών αιμοσφαιρίων και κατ’ ουσίαν μεταφέρει το οξυγόνο σε κάθε σημείο του σώματος. Τα άτομα με θαλασσαιμία όμως εμφανίζουν μία γενετική «διαφοροποίηση» στην δομική μονάδα «α» ή «β» της αιμογλοβίνης. Εάν η διαφοροποίηση εμφανίζεται στην α- γλοβίνη μιλάμε για α- θαλασσαιμία, ενώ εάν προκύψει στη β- γλοβίνη για β- θαλασσαιμία. Στις Μεσογειακές χώρες η β μορφή της πάθησης είναι περισσότερο διαδεδομένη.
Αποτέλεσμα της γενετικής διαφοροποίησης είναι η παραγωγή μικρής ποσότητας «υγειούς» αιμογλοβίνης, άρα και ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μάλιστα, μειώνονται τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος. Συνέπεια αυτού; Η περιορισμένη μεταφορά οξυγόνου σε όλους του ιστούς του οργανισμού και η αναιμία. Ανάμεσα στα πιο συχνά συμπτώματα συγκαταλέγονται: η έντονη κόπωση, ο ίκτερος, τα κρύα άκρα, η δυσκολία στην αναπνοή, το ευάλωτο ανοσοποιητικό και η επιπλοκές στην ανάπτυξη. Επιπλέον συγκεκριμένα όργανα και λειτουργίες τους επιβαρύνονται, είτε λόγω της παθοφυσιολογίας της νόσου, είτε λόγω των μεθόδων θεραπείας. Σε αυτά ανήκουν:
- το συκώτι
- τα οστά
- η καρδιά
- ο σπλήνας
- το πάγκρεας
- το ορμονικό σύστημα.
Στις ιατρικές μεθόδους παρέμβασης περιλαμβάνονται η μετάγγιση αίματος, η αποσιδήρωση, και επεμβατικότεροι τρόποι ανακούφισης όπως η μεταμόσχευση μυελού των οστών και εγχειρήσεις στο σκελετικό σύστημα. Πέραν όμως της ιατρικής προσέγγισης, σε κάθε πάθηση υπάρχει και το πολύ σημαντικό κομμάτι του τρόπου ζωής, το οποίο με τις σωστές κατευθύνσεις ενδέχεται να παίξει καταλυτικό ρόλο. Εξετάζοντας τη σχέση Μεσογειακής αναιμίας και διατροφής, θα μπορούσε κανείς να πει πως πριν αρκετά χρόνια ο ρόλος της στην εξέλιξη της νόσου και στην ποιότητα ζωής δεν είχε μελετηθεί εκτενώς. Σήμερα πλέον μπορούμε να πούμε με ασφάλεια πως διατροφικές συνήθειες και συγκεκριμένα διατροφικά συστατικά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας.
Σημεία κλειδιά της διατροφής
Ο κάθε οργανισμός είναι πολύ διαφορετικός, γι αυτό και όταν η κουβέντα έρχεται στις διατροφικές συμβουλές προς κάθε ασθενή η προσέγγιση επιβάλλεται να είναι εξατομικευμένη. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για μία κατάσταση, όπως η Μεσογειακή αναιμία, που έχει άμεση επιρροή στην αξιοποίηση των διατροφικών συστατικών από το σώμα. Κάθε άτομο με θαλασσαιμία θα πρέπει να παρακολουθείτε στενά από μία ομάδα ειδικών υγείας, η οποία βάση του σχήματος της θεραπείας, των αιματολογικών εξετάσεων, των διατροφικών συνηθειών και αλλαγών σε παράγοντες όπως το βάρος και το ύψος θα παρέχουν στοχευμένες διατροφικές συμβουλές.
Ακολουθούν ορισμένα σημεία κλειδιά της διατροφής τα οποία θα πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του και τα οποία αναμένεται να «συζητηθούν» από τους προσωπικούς συμβούνλους υγείας (ιατρούς, κλινικούς διαιτολόγους) ενός ατόμου με Μεσογειακή αναιμία.
Οι επιπλέον θερμίδες είναι απαραίτητες
Υπολογίζεται πως το οξειδωτικό στρες στο οποίο υποβάλλεται ο οργανισμός λόγω της θαλασσαιμίας ενδέχεται να αυξήσει τις ανάγκες σε ενέργεια, ακόμη και κατά 130- 150%. Σε μία από τις λιγοστές κλινικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα, παρατηρήθηκε πως η αύξηση των καταναλισκώμενων ημερήσιων θερμίδων βελτίωσε σημαντικά το σωματικό βάρος, τα αποθέματα λίπους και τις ορμόνες της «ανάπτυξης» (IGF) σε 30 παιδιά με Μεσογειακή αναιμία. Παρότι οι μη φυσιολογική ανάπτυξη σε άτομα με τη συγκεκριμένη πάθηση είναι πολυπαραγοντική, ένα κομμάτι αυτής αποδίδεται πλέον με βεβαιότητα στην ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών και προσλαμβανόμενης ενέργειας.
Σίδηρος, φίλος ή εχθρός;
Σε άτομα με Μεσογειακή αναιμία η απορρόφηση του σιδήρου από την εντερική οδό αυξάνεται σημαντικά, για να εξισορροπήσει την ανεπαρκή μεταφορά του από την αιμογλοβίνη. Το «πρόβλημα» της υπερφόρτωσης του οργανισμού με σίδηρο είναι εκείνο που έχει οδηγήσει τους ειδικούς σε δίλημμα ανάμεσα στην κατανάλωση ή μη σιδήρου από τις τροφές. Παρότι η συχνότερη συμβουλή είναι η αποφυγή πολύ πλούσιων σε σίδηρο πηγών, όπως είναι το συκώτι και το κόκκινο κρέας, κάτι τέτοιο αποτελεί πολύ μικρότερη ανησυχία σε άτομα που υποβάλλονται συστηματικά σε μεταγγίσεις αίματος. Αντίθετα, όσοι δεν ακολουθούν τη θεραπεία αυτή παρακινούνται να αποφεύγουν τις καλύτερα απορροφήσιμες μορφές, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν , αλλά και εμπλουτισμένα με σίδηρο τρόφιμα ή συμπληρώματα διατροφής. Καθώς το πράσινο τσάι είναι γνωστό πως δεσμεύει το σίδηρο των τροφών, αρκετοί ειδικοί το προτείνουν ως ρόφημα μετά το γεύμα. Ακόμη, καθώς πολλές βρεφικές φόρμουλες είναι σημαντικές πηγές σιδήρου ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην επιλογή. Τέλος, θα πρέπει κανείς να διαβάζει πάντα τις ετικέτες των τροφίμων και να αποφεύγει εκείνα που περιέχουν μεγάλες ποσότητες του μετάλλου.
Γαλακτοκομικά για τα οστά
Η επίδραση της θαλασσαιμίας στην υγεία των οστών αποτελεί ίσως την πιο γνωστή παρενέργεια της πάθησης, με καταλυτική επίδραση στην ευθραυστότητα και τον κίνδυνο καταγμάτων. Μεταξύ άλλων, η αιτία για την παρατήρηση αυτή κρύβεται στα χαμηλότερα επίπεδα ασβεστίου, βιταμίνης D και μαγνησίου στο σώμα ατόμων με Μεσογειακή αναιμία σε σύγκριση με υγιή άτομα. Θυμηθείτε πως τα θρεπτικά αυτά συστατικά αποτελούν τη βάση για γερό σκελετό. Η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής με ασβέστιο ή βιταμίνη D πρέπει να γίνεται κάτω από την αυστηρή ιατρική παρακολούθηση της ιατρικής ομάδας. Την ίδια όμως στιγμή ένα άτομο με Μεσογειακή αναιμία πρέπει να φροντίζει να έχει στην καθημερινή διατροφή του καλές πηγές αυτών όπως: γάλα, γιαούρτι, κίτρινο τυρί, αμύγδαλα, όσπρια και ορισμένα σκούρα πράσινα λαχανικά.
Όσπρια για το φολικό οξύ
Το φολικό οξύ είναι μία εκ των βιταμινών του συμπλέγματος Β που συμμετέχει στη διαίρεση των κυττάρων, συνεπώς και στην ανάπτυξη. Λόγω της παθοφυσιολογίας της θαλασσαιμίας, στον οργανισμό ατόμων με τη συγκεκριμένη πάθηση δημιουργούνται ελλείψεις της βιταμίνης οι οποίες εμφανίζονται συχνότερα σε άτομα των οποίων η θεραπεία δεν περιλαμβάνει τη μεταμόσχευση αίματος. Για ακόμα μία φορά η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής θα πρέπει να συνοδεύεται από τη συμβουλή γιατρού, ενώ καλές πηγές φολικού στη διατροφή είναι τα όσπρια και τα σκούρα πράσινα λαχανικά όπως το σπανάκι.
Ξηροί για τον «πολυμήχανο» ψευδάργυρο
Ο ψευδάργυρος είναι ένα ιχνοστοιχείο που αξιοποιείται σε περισσότερες από 300 μονοπάτια αντιδράσεων στο σώμα. Κοιτώντας συγκεκριμένα τις ανάγκες ατόμων με θαλασσαιμία θα δούμε πως ο ρόλος του στην υγεία των οστών, του ανοσοποιητικού, στην ανάπτυξη και στην παραγωγή καθιστά τον ψευδάργυρο κάτι παραπάνω από απαραίτητο στη διατροφή τους. Η θεραπεία αποσιδήρωσης και η αυξημένη αποβολή μέσω των ούρων όμως μειώνει δραματικά τα επίπεδα αυτού στο σώμα των ασθενών. Οι ξηροί καρποί, τα ρεβίθια και τα μανιτάρια αποτελούν μερικές μόνο από τις διατροφικές πηγές. Θυμηθείτε πως ενώ ο ψευδάργυρος βρίσκεται και στα οστρακοειδή και στο κόκκινο κρέας, οι τροφές αυτές είναι πλούσιες σε σίδηρο που ενδεχομένως πρέπει να αποφεύγεται.
Αντοξειδωτικά από φρούτα και λαχανικά
Τα αντιοξειδωτικά συστατικά, είναι ουσίες κυρίως φυτικής προέλευσης όπως το β- καροτένιο, η βιταμίνη C, η βιταμίνη E και άλλα φυτοθρεπτικά στοιχεία, τα οποία θυσιάζονται τα ίδια προκειμένου να προστατεύσουν τα κύτταρα του σώματος από το οξειδωτικό στρες. Τα αυξημένα επίπεδα σιδήρου όμως αυξάνουν την ανάγκη για αντιοξειδωτικά συστατικά τα οποία μπορείν κανείς να λάβει από τουλάχιστον 5 μερίδες χρωματιστών, φρούτων και λαχανικών την ημέρα.
Ενδεχομένως η διατροφή να αποτελεί αρχικά μία ακόμη «δυσκολία» στην καθημερινότητα ατόμων με Μεσογειακή αναιμία. Κοιτώντας όμως μακροπρόθεσμα η ποιότητα ζωής βελτιώνεται σημαντικά μέσω μίας ισορροπημένης διατροφής και εξατομικευμένων διατροφικών συμβουλών.
Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
Βιβλιογραφία:
- Fung EB. Nutritional deficiencies in patients with thalassemia. Ann N Y Acad Sci. 2010 Aug;1202:188-96.
- Inadequate dietary intake in patients with thalassemia.
- Fung EB, Xu Y, Trachtenberg F, Odame I, Kwiatkowski JL, Neufeld EJ, Thompson AA, Boudreaux J, Quinn CT, Vichinsky EP; Thalassemia Clinical Research Network. Inadequate dietary intake in patients with thalassemia. Acad Nutr Diet. 2012 Jul;112(7):980-90.
- Behera S, Dixit S, Bulliyya G, Kar SK. Fat-soluble antioxidant vitamins, iron overload and chronic malnutrition in β-thalassemia major. Indian J Pediatr. 2014 Mar;81(3):270-4.
- Soliman AT, De Sanctis V, Elalaily R, Yassin M4. Insulin-like growth factor- I and factors affecting it in thalassemia major. Indian J Endocrinol Metab. 2015 Mar-Apr;19(2):245-51.
