Ο Μπερνάρ Κουρτουά (8 Φεβρουαρίου 1777 – 27 Σεπτεμβρίου 1838) ήταν Γάλλος χημικός, που ανεκάλυψε/απεμόνωσε πρώτος το στοιχείο ιώδιο και τη μορφίνη.
Τόσο ο Μπερνάρ, όσο και ο δευτερότοκος αδελφός του, ο Πιερ, έμαθαν την τέχνη της παρασκευής νιτρικού καλίου για την παραγωγή πυρίτιδας για τις ανάγκες της Γαλλικής Επανάστασης. Ωστόσο, ο Μπερνάρ, επεκτάθηκε πέρα από αυτή την ασχολία, μαθαίνοντας χημεία. Σε ηλικία 18 ετών περίπου άφησε την οικογένειά του για να μαθητεύσει στην Οσέρ πρακτική χημεία, κοντά στον κύριο Φρεμύ, τον μελλοντικό παππού του χημικού Εντμόν Φρεμύ. Στη συνέχεια εξασφάλισε μία θέση κοντά στον Αντουάν Φρανσουά ντε Φουρκρουά, συνεργάτη του ντε Μορβώ, στην Εκόλ Πολυτεκνίκ των Παρισίων. Το 1799 ο Κουρτουά υπηρέτησε ως φαρμακοποιός σε στρατιωτικά νοσοκομεία. Το 1801 επέστρεψε στην Εκόλ Πολυτεκνίκ και εργάσθηκε στο εργαστήριο του Λουί Ζακ Τενάρ.
Το 1802 ο Κουρτουά συνεργάσθηκε με τον Αρμάν Σεγκιέν στην Εκόλ Πολυτεκνίκ στη μελέτη του οπίου. Από το όπιο κατόρθωσαν να απομονώσουν τη μορφίνη, το πρώτο γνωστό αλκαλοειδές. Το 1804 ο Σεγκιέν παρουσίασε το πρώτο υπόμνημα περί οπίου στο Institut de France. Ο L.G. Toraude προσθέτει την εξής σημείωση στο τέλος της βιογραφίας του Κουρτουά:
«Φοβούμαι ότι υπάρχει ένα σημείο στο οποίο δεν επεκτάθηκα όσο έπρεπε στην καταγραφή αυτής της μελέτης. Πρόκειται για τη συμμετοχή του Κουρτουά στην ανακάλυψη της μορφίνης. Αν και ο Κουρτουά ήταν ο στενός συνεργάτης του, ο Σεγκιέν δεν τον κατονόμασε [στο υπόμνημά του]… …Ωστόσο, δύο μαρτυρίες από τελείως διαφορετική προέλευση την επιβεβαιώνουν: Η πρώτη από τον επιστήμονα Φρεμύ, ο οποίος αναφέρει σε μία από τις επιστολές του ότι έχει δει τον Κουρτουά να προσπαθεί να παρασκευάσει συνθετικά τα οργανικά αλκάλια. Η άλλη μαρτυρία προέρχεται από έναν μη σπουδαγμένο άνθρωπο, που δεν είναι άλλος από τη χήρα του Κουρτουά, η οποία γράφει 20 χρόνια μετά τον θάνατο του συζύγου της, πως για πολύ καιρό είχε αφοσιωθεί στη σοβαρή μελέτη της μορφίνης. Αυτές είναι δύο μαρτυρίες μεγάλης σημασίας… …και δεν πρέπει να παραθεωρηθούν.
Οι έρευνες των Σεγκιέν και Κουρτουά πάνω στο όπιο στην Εκόλ Πολυτεκνίκ τελείωσαν το 1804. Μετά ο Κουρτουά, παραμένοντας στο Παρίσι, συνέχισε την επιχείρηση του πατέρα του, παρασκευάζοντας νιτρικό κάλιο. Το 1805 ο πατέρας του φαλίρισε και μπήκε από τους δανειστές του στη φυλακή μέχρι το τέλος του 1807. Ο Μπερνάρ διοίκησε την επιχείρηση μέχρι να απελευθερωθεί ο πατέρας του. Καταγράφεται στην απογραφή του 1806 ως salpêtrier («νιτροποιός») των Παρισίων. Το 1808 ο Μπερνάρ Κουρτουά νυμφεύθηκε την κόρη μιας Παριζιάνας κομμώτριας. Τα αρχεία δείχνουν ότι συνέχισε να λειτουργεί το μικρό εργοστάσιο νίτρου της οικογένειας μέχρι το 1821.
Το 1811 ο πόλεμος είχε προκαλέσει τη μείωση της κρατικής παραγωγής νιτρικού καλίου, εξαιτίας της ελλείψεως στάχτης ξύλου, από την οποία παρασκευαζόταν. Ως εναλλακτική πηγή, χρησιμοποιήθηκαν τα φύκια και η στάχτη τους. Ωστόσο, τα φύκια περιείχαν και μία άλλη, άγνωστη ως τότε, σημαντική χημική ουσία. Μια μέρα στα τέλη του 1811, απομονώνοντας ενώσεις του νατρίου και του καλίου από τη στάχτη των φυκιών, ο Κουρτουά ανεκάλυψε το ιώδιο προσθέτοντας θειικό οξύ στη στάχτη αυτή. Αναζητούσε την αιτία για τη διάβρωση των χάλκινων δοχείων που χρησιμοποιούσε, όταν πρόσεξε έναν βιολετί (ιώδη) ατμό να βγαίνει από αυτά.
