Παιδί και κάπνισμα

Το κάπνισμα είναι μία συνήθεια που αφορά ένα πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Μόνο στη χώρα μας, το 40% του πληθυσμού υπολογίζεται ότι είναι καπνιστές, ενώ ετησίως 20.000 συνάνθρωποί μας χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του καπνίσματος. Πρόκειται για μια βλαβερή συνήθεια που συνδέεται με πάρα πολλές παθήσεις, πολλά είδη καρκίνων, καρδιαγγειακά νοσήματα κ.ά. και η οποία δεν αφορά μόνο ενηλίκους, αλλά και τα παιδιά, κυρίως λόγω του παθητικού καπνίσματος στο περιβάλλον τους.

Παθητικό κάπνισμα

Με τον όρο παθητικό κάπνισμα εννοείται το κάπνισμα από «δεύτερο χέρι», όταν δηλαδή μη καπνιστές εισπνέουν τον καπνό τσιγάρων, πούρων ή πίπας που καπνίζουν άλλοι. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι το παθητικό κάπνισμα ευθύνεται για 3.000 θανάτους ετησίως, ενώ σε αυτό αποδίδονται πολλά είδη καρκίνων, με βασικότερο τον καρκίνο των πνευμόνων. Ειδικά σε σχέση με τα παιδιά, οι κίνδυνοι που δημιουργούνται εξαιτίας του παθητικού καπνίσματος είναι πολλοί, με βασικότερους τον κίνδυνο για ανάπτυξη άσθματος ή την οξύτερη εκδήλωση αυτού σε παιδιά που ήδη πάσχουν, ενώ έρευνες δεν αποκλείουν και τη σχέση του παθητικού καπνίσματος με την εμφάνιση μηνιγγίτιδας. Ακόμα, το παθητικό κάπνισμα συνδέεται και με επιβράδυνση της επούλωσης τραυμάτων, ενώ τα παιδιά που είναι εκτεθειμένα σε καπνό είναι περισσότερο ευάλωτα σε κρυολογήματα και λοιμώξεις του αναπνευστικού και του μέσου ωτός. Η πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους έχει αποδειχτεί βάσει ερευνών ότι μειώνει κατά το ήμισυ την ποσότητα μονοξειδίου του άνθρακα που μολύνει τον αέρα, βλάπτοντας την υγεία των μη καπνιστών –ως εκ τούτου, θεωρείται επιβεβλημένη η τήρηση των μέτρων κατά του καπνίσματος σε όλους τους κοινόχρηστους χώρους.

Άλλοι κίνδυνοι από το κάπνισμα

Εκτός από το παθητικό κάπνισμα, υπάρχουν και κάποιες άλλες παράμετροι του καπνίσματος που ενδέχεται να αποβούν επικίνδυνες ή και μοιραίες για τα μικρά παιδιά. Τα παιδιά γονιών που καπνίζουν κινδυνεύουν από δηλητηρίαση, σε περίπτωση που φάνε καπνό, στάχτη ή αποτσίγαρα, καθώς και από εγκαύματα, σε περίπτωση που έρθουν σε επαφή με αναμμένα τσιγάρα. Κίνδυνο πυρκαγιάς, αλλά και εγκαυμάτων, εγκυμονούν επίσης σύνεργα των καπνιστών, όπως αναπτήρες και σπίρτα, ενώ εξαιτίας του καπνίσματος στο αυτοκίνητο αυξάνονται και οι κίνδυνοι τροχαίου ατυχήματος.

Ποια παιδιά διατρέχουν κίνδυνο

Οι λόγοι για τους οποίους τα παιδιά ενδέχεται να ξεκινήσουν το κάπνισμα έχουν να κάνουν κυρίως με την ψυχολογία τους και τη διάθεσή τους να δείχνουν μεγαλύτερα ή να νιώθουν ανεξάρτητα. Ορισμένα παιδιά είναι περισσότερο επιρρεπή στο κάπνισμα, και συγκεκριμένα εκείνα των οποίων οι γονείς και τα αδέλφια καπνίζουν. Επίσης, τα παιδιά που παρουσιάζουν προβλήματα προσαρμοστικότητας, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ξεκινήσουν το κάπνισμα απ’ ό,τι άλλα. Τέλος, σε αρκετές περιπτώσεις, το κάπνισμα προβάλλεται ως τρόπος για τη διατήρηση της σιλουέτας, εικόνα που ενδέχεται να λειτουργήσει καταλυτικά για ορισμένα παιδιά –συνήθως κορίτσια– και να τα ωθήσει να το ξεκινήσουν.

Συμβουλές προς τους γονείς

Για να αποτρέψουν τα παιδιά τους να ξεκινήσουν το κάπνισμα

• Καταρχάς, θα πρέπει να μην καπνίζουν οι ίδιοι ή αν καπνίζουν, να το κόψουν. Οι γονείς αποτελούν το πρώτο πρότυπο στα μάτια των παιδιών και η απαξίωσή τους για το κάπνισμα μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο για τη μετέπειτα αντιμετώπισή του από τα παιδιά τους.
• Δεν θα πρέπει να επιτρέπουν το κάπνισμα στο σπίτι και το αυτοκίνητο, ενώ θα πρέπει να ελέγχονται και οι υπόλοιποι χώροι στους οποίους κινούνται τα παιδιά και να προτιμώνται χώροι όπου απαγορεύεται το κάπνισμα.
• Οι γονείς θα πρέπει να συζητήσουν με τα παιδιά τους σχετικά με την εικόνα που έχουν αυτά για το κάπνισμα. Θα πρέπει να τους εξηγήσουν με επιχειρήματα ότι το κάπνισμα δεν αποτελεί επιλογή και τρόπο ζωής που δίνει στυλ ή που βοηθάει στο αδυνάτισμα. Αντίθετα, θα πρέπει να τονιστούν οι πρακτικές αρνητικές συνέπειές του, όπως είναι τα κιτρινισμένα δάχτυλα, το πρόωρα γερασμένο δέρμα, η κακή αναπνοή και οι μειωμένες αθλητικές επιδόσεις.
• Θα πρέπει επίσης να καταστούν σαφείς για τα παιδιά οι καταστροφικές συνέπειες που έχει το κάπνισμα για την υγεία, όπως και το πόσο εθιστική είναι η νικοτίνη.
• Είναι πολύ σημαντικό, οι γονείς να ενισχύουν διαρκώς την αυτοπεποίθηση των παιδιών τους, ακούγοντάς τα με προσοχή και χωρίς να τα κατακρίνουν. Επίσης, έχει μεγάλη αξία τα παιδιά να μάθουν να λένε όχι στο τσιγάρο που τυχόν τους προτείνεται, υποστηρίζοντας την άποψή τους με επιχειρήματα και χωρίς ντροπή.
• Σημαντικό επίσης είναι να τονιστεί ο βαθμός στον οποίο το κάπνισμα μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή ζωή των παιδιών, με επιχειρήματα όπως η υψηλή τιμή των τσιγάρων, που μειώνει το χαρτζιλίκι τους και τα στερεί από άλλες δραστηριότητες με τις οποίες ενδεχομένως θα ήθελαν να ασχοληθούν.

Για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να σταματήσουν το κάπνισμα

• Αν καπνίζουν και οι ίδιοι, θα πρέπει να συμφωνήσουν με τα παιδιά τους να κόψουν από κοινού το κάπνισμα και να τηρήσουν έμπρακτα τη συμφωνία αυτή.
• Θα πρέπει να θέσουν αυστηρούς κανόνες όσον αφορά στο κάπνισμα μέσα στο σπίτι –και να τους τηρήσουν. Δεν θα πρέπει να είναι ελαστικοί από φόβο μήπως το παιδί βγει έξω για να καπνίσει.
• Θα πρέπει να υποστηρίζουν τα παιδιά με τη στάση τους και να μην είναι επιθετικοί ή επικριτικοί. Επίσης, θα πρέπει να επιβραβεύσουν το παιδί τους όταν αυτό αποφασίσει να σταματήσει το κάπνισμα και να συνεχίσουν να το κάνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της προσπάθειάς του. Η γκρίνια, οι απειλές και ο εξαναγκασμός δεν αποτελούν σωστή πρακτική –η απόφαση για διακοπή του καπνίσματος θα πρέπει να ληφθεί από το ίδιο το παιδί.
• Θα πρέπει να προσφέρουν στα παιδιά πρακτικούς λόγους για τους οποίους να επιθυμούν τα ίδια να σταματήσουν το κάπνισμα, όπως π.χ. για να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στον αθλητισμό, για να μην μυρίζουν άσχημα κ.τ.λ. Επίσης, θα πρέπει να τους υπενθυμίζουν πόσο καλύτερη θα είναι η καθημερινότητά τους χωρίς την εξάρτηση αυτή και χωρίς τα έξοδα που συνεπάγεται.
• Σε περίπτωση που το παιδί τους ισχυρίζεται ότι «μπορεί να το κόψει όποτε θέλει», μπορούν να το προκαλέσουν να το κάνει για μία εβδομάδα. Έτσι, θα αντιληφθεί άμεσα πόσο μεγάλη είναι η εξάρτησή του.
• Οι γονείς μπορούν να παράσχουν ενημερωτικό υλικό στα παιδιά ή και να τα παραπέμψουν στον παιδίατρο ή τον οικογενειακό γιατρό που θα τους παράσχει περαιτέρω συμβουλές σχετικά με τους πιθανούς τρόπους διακοπής του καπνίσματος.
• Τέλος, σε περίπτωση που αντιληφθούν ότι τα παιδιά τους κάνουν χρήση και άλλων ουσιών ή αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα, θα πρέπει να τα παραπέμψουν για αξιολόγηση σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Με τη συνεργασία της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρείας