Οι φόβοι για επιπτώσεις της πρόσφατης πυρκαγιάς στην ποιότητα νερού της λίμνης του Μαραθώνα, φέρνουν στο προσκήνιο τους κινδύνους για την υγεία που μπορεί να κρύβει ένα ποτήρι νερό.
Καθώς η ΕΥΔΑΠ πραγματοποιεί συνεχείς ελέγχους στο νερό του Μαραθώνα, διαβεβαιώνοντας ότι η ποιότητα είναι άριστη, συνεργεία καθαρίζουν όλη την περίμετρο της λίμνης από τα αποκαϊδια. Το επόμενο βήμα είναι η κατασκευή αναβαθμών συγκράτησης των φερτών υλικών. Από την άλλη, τα επιβραδυντικά για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών και οι επιπτώσεις τους στους υδάτινους αποδέκτες έχουν εξετασθεί από πλήθος ερευνών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτεριικό, με τα στοιχεία να δείχνουν ότι η μεγαλύτερη επίπτωση των επιβραδυντών πυρκαγιάς στο περιβάλλον είναι οι δυσμενείς επιπτώσεις τους στην ποιότητα νερού.
Το πρόβλημα της υποβαθμισμένης ποιότητας νερού απασχολεί πολλές περιοχές της χώρας. Πρόσφατα, κοκτέιλ χημικών ανιχνεύθηκε στα υπόγεια νερά της πεδιάδας Αρτάκης – Ψαχνών, ενώ είναι γνωστό το πρόβλημα με το εξασθενές χρώμιο στη Βοιωτία ή τα βαρέα μέταλλα στην Αρκαδία. Το νερό δεν είναι μόνο Η2Ο. Στα ποτήρια μας φτάνουν ουσίες που καθορίζουν την σκληρότητα του, καταδεικνύουν ρύπανση, προκαλούν ερεθισμούς, αλλοιώσεις ή βλάβες στον οργανισμό, ενώ κάποιες από αυτές αποδεικνύονται καρκινογόνες. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες υπάρχουν πάντα στα φυσικά νερά και επικινδυνότητα τους καθορίζεται από τις υψηλές συγκεντρώσεις. Καθώς χιλιάδες Ελληνες σήμερα ζουν με το φόβο, το «λεξικό του νερού» από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας μπορεί να αποτελέσει έναν ιδανικό οδηγό πρώτης πληροφόρησης για την ποιότητα του νερού και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε.
Ποιότητα νερού και υγεία: Oυσίες στο νερό που επηρεάζουν τον οργανισμό ή υποδηλώνουν πρόβλημα
Συχνά στο νερό υπάρχουν ουσίες που δεν προκαλούν σοβαρές βλάβες στην υγεία, επηρεάζουν όμως τον οργανισμό που αντιδρά με την εκδήλωση συγκεκριμένων συμπτωμάτων. Το μαγνήσιο, για παράδειγμα, από τα πιο συνηθισμένα συστατικά των φυσικών νερών, μπορεί να έχει καθαρτικές και διουρητικές ιδιότητες, αν οι συγκεντρώσεις στο νερό ξεπερνούν τα 125 mg/l.
Κρίσιμες είναι και οι μετρήσεις του υπολειμματικού χλωρίου στα νερά που χλωριώνονται, ώστε να καταστραφούν τα παθογόνα μικρόβια. Μικρές ποσότητες χλωρίου είναι ακίνδυνες, μεγάλες ποσότητες όμως μπορούν να προκαλέσουν ερεθισμό στο στόμα και τον λάρυγγα. Το χλώριο δίνει στο νερό ελαφρά οσμή και αλλοιώνει τη γεύση του. Επίσης, υπάρχουν στο νερό κι άλλες ουσίες που δεν επηρεάζουν την υγεία, αποτελούν ωστόσο «δείκτες κινδύνου».
Η αμμωνία σε υψηλές συγκεντρώσεις δηλώνει ρύπανση από κοπρανώδεις ουσίες, δημιουργεί μάλιστα προβλήματα οσμής και γεύσης στο νερό αν οι συγκεντρώσεις είναι μεγαλύτερες από 0,2 mg/l. Από την άλλη, για να έχει ευχάριστη γεύση το νερό η περιεκτικότητα του σε διαλυμένο οξυγόνο πρέπει να είναι στο σημείο κορεσμού δηλαδή 100%. Δεν έχουν αναφερθεί επιπτώσεις στην υγεία σε περίπτωση κατανάλωσης νερού με έλλειψη διαλυμένου οξυγόνου, αναφέρονται, όμως, έμμεσες επιπτώσεις, όπως η διάβρωση των σωληνώσεων και η αύξηση περιεκτικότητας του νερού σε μέταλλα.
Ποιότητα νερού και υγεία: Αξιολογήστε το νερό που φτάνει στο ποτήρι σας
Υπάρχουν βασικά στοιχεία, που μπορούν να σας βοηθήσουν να κάνετε μια πρώτη αξιολόγηση του νερού που φτάνει στο ποτήρι σας. Το χρώμα, η οσμή, η θολερότητα ή η γεύση μπορούν να σας δώσουν ενδείξεις για την καταλληλότητα και την καθαρότητα του ή να σας θορυβήσουν και να σας παρακινήσουν για περαιτέρω έλεγχο.
Θολερότητα νερού
Η θολερότητα του νερού μπορεί να οφείλεται σε ανόργανες ή οργανικές ουσίες που αιωρούνται. Σύμφωνα με την Εθνικη Σχολη Δημόσιας Υγείας, το νερό πρέπει να φτάνει διαυγές στον καταναλωτή, ενώ το νερό που είναι θολό δεν πρέπει να καταναλώνεται πριν ελεγχθεί για ρύπανση, ενώ η κατανάλωση θολού νερού μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη για την υγεία, αφού η απολύμανση του πόσιμου νερού δεν είναι αποτελεσματική αν υπάρχει θολότητα, γιατί πολλοί παθογόνοι οργανισμοί εγκλωβίζονται στα σωματίδια που αιωρούνται και προστατεύονται από το απολυμαντικό. Επίσης, τα σωματίδια μπορεί να απορροφήσουν επιβλαβείς οργανικές ουσίες.
Χρώμα νερού
Το πόσιμο νερό δεν πρέπει να έχει χρώμα και αν υπάρχει, μπορεί να οφείλεται στην παρουσία χρωστικών ουσιών, φυτικών οργανικών ή ανόργανων (για παράδειγμα άλατα, σίδηρος από διαβρωση σωλήνων κλπ). Αν και δεν δηλώνει πάντοτε κίνδυνο, το νερό πρέπει να εξετασθεί χημικά πριν την κατανάλωση, ώστε να διαπιστωθεί η προέλευση του χρώματος.
Γεύση νερού
Σχεδόν όλα τα νερά έχουν κάποια ιδιαίτερη γεύση, που οφείλεται συνήθως στα διαλυμένα αέρια και άλατα. Η γεύση δεν θεωρείται σημαντική από άποψη υγείας, δεν είναι ωστόσο επιθυμητή, ενώ πρέπει να σας θορυβήσει κάθε απότομη ή ενοχλητική αλλαγή
Οσμή νερού
Το ιδανικό πόσιμο νερό είναι άοσμο. Νερά που έχουν οσμή πρέπει να ελέγχονται, καθώς πολύ συχνά η οσμή οφείλεται σε χημικές ουσίες ή σε μικροοργανισμούς. Ειδικά η έντονη οσμή δηλώνει ρύπναση και χρειάζεται έλεγχος για να βρεθεί η αιτία.
Σκληρότητα νερού
Η σκληρότητα νερού διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: σε παροδική, που μπορεί να οφείλεται στα όξινα ανθρακικά άλατα και σε μόνιμη, για την οποία ευθύνονται όλα τα υπόλοιπα άλατα (χλωριούχα, θειϊκά, νιτρικά, ανθρακικά). Το σκληρό νερό δεν έχει καλή γεύση και δεν κάνει αφρό με το σαπούνι. Ερευνες έχουν δείξει πως οι μεγάλες τιμές σκληρότητας όχι μόνο δεν βάζουν σε κίνδυνο την υγεία, αλλά μπορεί και να την ευεργετήσουν, αφού έχει διαπιστωθεί σημαντική σχέση μεταξύ της αυξημένης σκληρότητας του νερού και της μείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Ποιότητα νερού και υγεία: Οι ακίνδυνες ουσίες στο νερό
Ουσίες όπως ο φώσφορος, το ασβέστιο ή το κάλιο είναι απαραίτητα συστατικά των φυσικών νερών και οι έρευνες δεν έχουν δείξει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, ούτε σε περιπτώσεις υψηλών συγκεντρώσεων. Ετσι, το μαγγάνιο μπορεί να αλλοιώνει τη γεύση του νερού κάνοντας την δυσάρεστη, οι έρευνες όμως δεν αναφέρουν πρόκληση προβλημάτων στον οργανισμό, ενώ το ασβέστιο – που προέρχεται από τα πετρώματα και μπορεί να βρεθεί σε συγκεντρώσεις έως και μερικών εκατοντάδων mg/l – παίζει ρόλο στη σκληρότητα του νερού, αλλά δεν βλάπτει την υγεία.
Στο νερό συναντώνται όλες οι ενώσεις του φωσφόρου, με την περιεκτικότητα του να αποτελεί βασικό παράγοντα στον ευτροφισμό των επιφανειακών νερών και τη μεγαλύτερη ποσότητα ανόργανου φωσφόρου να οφείλεται στα ανθρώπινα λύματα, επιπτώσεις στην υγεία, ωστόσο, δεν έχουν αναφερθεί. Κάλιο υπάρχει σε όλα τα φυσικά νερά, με την περιεκτικότητα των πόσιμων να φτάνει τα 20 mg/l, χωρίς να έχουν αναφερθεί αρνητικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ ο χαλκός δίνει στυπτική γεύση στο πόσιμο νερό δεν υπάρχουν ενδείξεις όμως για πρόκληση προβλημάτων υγείας. Τέλος, ο ψευδάργυρος, πηγή του οποίου είναι η διάβρωση των γαλβανισμένων σωλήνων και τα απόβλητα μεταλλείων και επιμεταλλωτηρίων, δίνει χρώμα και στυπτική γεύση στο πόσιμο νερό σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 5 m/g, αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία ωστόσο δεν έχουν παρατηρηθεί.
Ποιότητα νερού και υγεία: Οι επικίνδυνες ουσίες στο νερό
Επικίνδυνες για τον οργανισμό ουσίες όπως το αρσενικό, ο μόλυβδος ή το χρώμιο ανιχνεύονται συχνά στο πόσιμο νερό. Η Γεωργία Παππά, Χημικός Μηχανικός Υγιεινολόγος του Τομέα Υγειονομικής Μηχανικής και Υγιεινής Περιβάλλοντος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, περιγράφει σε μελέτης της με τίτλο «Η υγειονομική σημασία των χημικών παραμέτρων στο πόσιμο νερό» τις επιπτώσεις τους στην υγεία.
Αρσενικό στο νερό
Τα περισσότερα φυσικά νερά περιέχουν αρσενικό σε συγκεντρώσεις άνω των 5 mg/l. Eίναι τοξικό και πιθανόν καρκινογόνο, ενώ η τοξικότητα του εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως για παράδειγμα χημική και φυσική μορφή του αρσενικού, ο χρόνος έκθεσης ή η δόση. Εχει διαπιστωθεί πως προκαλεί βλάβες στο γαστρικό, νευρικό και αναπνευστικό σύστημα, αλλά και διάφορες αλλοιώσεις στο δέρμα. Δόσεις μεταξύ 70 και 180 mg ειναι θανατηφόρες. Eίναι χαρακτηριστικό ότι το αρσενικό φθάνει στους αποδέκτες νερού από τα μεταλλεία, τα εντομοκτόνα και την καύση ορυκτών καυσίμων .
Κάδμιο στο νερό
Το κάδμιο χαρακτηρίζεται από τα τοξικότερα μέταλλα και στα φυσικά νερά βρίσκεται κυρίως στα ιζήματα των βυθών φυσικών νερών. Στο νερό που δεν έχει ρυπανθεί η συγκέντρωση του καδμίου είναι κάτω του 1 mg/l. Σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας, αφού προσβάλλει το συκώτι, τα νεφρά, τη σπλήνα, το θυρεοειδή. Επίσης, εναποτίθεται στα οστά και αντικαθιστά το ασβέστιο προκαλώντας σοβαρες ασθένειες, ακόμη και καρκίνο. Το κάδμιο μπορεί να προέρχεται από βιομηχανικά απόβλητα, αλλά και από διάβρωση των γαλβανισμένων σωλήνων.
Μόλυβδος στο νερό
Το πολύ τοξικό μέταλλο του μολύβδου περιέχεται στα φυσικά νερά συνήθως σε συγκεντρώσεις που φτάνουν τα 5 mg/l. Μεγαλύτερες ποσότητες οφείλονται σε απόβλητα βιομηχανιών ή σε διάβρωση δικτύου, που στο παρελθον προκάλεσαν δηλητηριάσεις. Ο μόλυβδος είναι δηλητήριο με σωρευτική δράση και προκαλεί βλάβες στον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα, το συκώτι. Οι συχνές δηλητηριάσεις από μόλυβδο στο παρελθόν οδήγησαν στην απαγόρευση των μολύβδινων σωλήνων για το νερό.
Νάτριο στο νερό
Το νάτριο υπάρχει σε όλα τα φυσικά νερά και μάλιστα σε συχνά σε μεγάλες συγκεντρώσεις, στο πόσιμο νερό όμως συνήθως δεν υπερβαίνει τα 20 mg/l. Εχει την ιδιότητα να αλλοιώνει τη γεύση του νερού σε συγκεντρώσεις άνω των 200 mg/l. Το μεγαλύτερο πρόβλημα από υψηλές συγκεντρώσεις νατρίου στο νερό αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με χρόνιες καρδιακές παθήσεις.
Νιτρώδη – Νιτρικά στο νερό
Υπάρχουν στα φυσικά νερά, αλλά συνήθως σε χαμηλές συγκεντρώσεις, ενώ οι υψηλές συγκεντρώσεις οφείλονται σε λιπάσματα, αποβλητα και απορρίματα. Το πόσιμο νερό με μεγάλη περιεκτικότητα νιτρικών έχει διαπιστωθεί πως μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά την ασθένεια μεθαιμογλοβιναιμία, ένα είδος αναιμίας. Εχει αποδειχθεί επίσης πως τα νιτρώδη και τα νιτρικά στο περιβάλλον του στομάχου μπορούν να σχηματίσουν καρκινογόνες ενώσεις.
Σίδηρος στο νερό
Ο σίδηρος υπάρχει συνήθως στα υπόγεια νερά, λόγω των πετρωμάτων που είναι πλούσια σε άλατα σιδήρου. Το πρόβλημα για την υγεία μπορεί να προκύψει από τη συνεχή κατανάλωση νερού που περιέχει μεγάλες συγκεντρώσεις σιδήρου. Σε ενήλικες αλλά κυρίως σε παιδιά μπορεί να επιφέρει βλάβες στους ιστούς προκαλώντας αιμοχρωμάτωση. Πρόκειται για διαταραχή του μεταβολισμού του σιδήρου που έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση του στον οργανισμό και την εναπόθεση του σε όργανα όπως το ηπαρ, η καρδιά ή το πάγκρεας.
Φθόριο στο νερό
Με τη μορφή του φθοριούχου άλατος, το φθόριο υπάρχει συχνά κυρίως στα υπόγεια νερά και έχει διαπιστωθεί πως σε συγκεντρώσεις μέχρι 1 mg/l είναι ωφέλιμο για τα δόντια. Σε μεγαλύτερες όμως συγκεντρώσεις αποδεικνύεται πως προκαλεί φθορίαση στα δόντια, δηλαδή μαύρες κηλιδες στην αδαμαντίνη των δοντιών, αλλά και βλάβες στα οστά.
Χρώμιο στο νερό
Το πολύ τοξικό εξασθενές χρώμιο είναι εκείνο που εμφανίζεται συνήθως στο νερό, επειδή τα άλατα του είναι ευδιάλυτα. Στα φυσικά νερά, η μέση συγκέντρωση είναι από 0,5 έως 2 mg/l, ενώ στα υπόγεια είναι πολύ χαμηλή. Μεγαλύτερες συγκεντρώσεις – πρόβλημα που εντοπίζεται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας – οφείλονται στη ρύπανση από βιομηχανικά απόβλητα. Το εξασθενές χρώμιο θεωρείται καρκινογόνο και προκαλεί βλάβες στο δέρμα και το συκώτι.