Ο σίδηρος είναι πολύτιμο ιχνοστοιχείο για τον ανθρώπινο οργανισμό και απαιτείται για την μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς, για τον έλεγχο της κυτταρικής ανάπτυξης και διαφοροποίησης, καθώς επίσης και για την παραγωγή της απαιτούμενης ενέργειας για τον μεταβολισμό.
Γι’ αυτό τον λόγο ο σίδηρος θεωρείται «πολύτιμο μέταλλο» για τον οργανισμό και η απορρόφησή του βασίζεται στη λεγόμενη «υψηλού κόστους διατροφή» (κυρίως κρέας και ψάρι).
Γιατί είναι αναγκαίος για τον οργανισμό;
Συμμετέχει σε σημαντικές λειτουργίες όπως:
• στο σχηματισμό ερυθρών αιμοσφαιρίων και αιμοσφαιρίνης
• στη μεταφορά οξυγόνου
• στον φυσιολογικό μεταβολισμό και στην παραγωγή ενέργειας
Που βρίσκεται ο σίδηρος;
Ο σίδηρος εντοπίζεται φυσικά σε πολλές τροφές. Διατίθεται σε δύο μορφές:
• στον αιμικό σίδηρο, που εντοπίζεται κυρίως στο κρέας
• και στον μη-αιμικό σίδηρο που εντοπίζεται στα φυτά και στα τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με σίδηρο.
Το κρέας, τα θαλασσινά και τα πουλερικά έχουν τόσο αιμικό όσο και μη-αιμικό σίδηρο.
Οι περισσότεροι αναρωτιούνται ποιος σίδηρος απορροφάται καλύτερα. Η βιοδιαθεσιμότητα και η απορρόφηση του αιμικού σιδήρου είναι πολύ μεγαλύτερη.
Για καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου φυτικής προέλευσης, συστήνεται να καταναλώνεται μαζί με κρέας ή με τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C (εσπεριδοειδή, πιπεριές, μπρόκολο, φράουλες κ.α.), καθώς η τελευταία αυξάνει την απορρόφησή του.
Πηγές σιδήρου αποτελούν:
Αιμικός σίδηρος που περιέχεται στο:
Κόκκινο κρέας (μοσχάρι), θαλασσινά, πουλερικά και αυγά
Μη αιμικό σίδηρο που περιέχεται στα:
Ενισχυμένα σε σίδηρο δημητριακά πρωινού και ψωμιά
Λευκά φασόλια, φακές, σπανάκι, παντζάρι, πράσινη πιπεριά και αρακάς.
Ξηροί καρποί και τα περισσότερα αποξηραμένα φρούτα (βερίκοκα, δαμάσκηνα, σταφίδες κ.ά.)
Φρούτα, όπως το καρπούζι, τα κεράσια και τα μούρα
Ποια η συνιστώμενη ημερήσια δόση;
Η ποσότητα σιδήρου που χρειάζεστε εξαρτάται από το φύλο και την ηλικία.
Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι ημερήσιες συνιστώμενες δόσεις ανάλογα με το φύλο και την ηλικία:
| Ηλικιακό group | Άνδρες (mg/day) | Γυναίκες (mg/day) |
| Μωρά εώς 6 μηνών | 0.27 | 0.27 |
| 7–12 μηνών | 11 | 11 |
| 1–3 ετών | 7 | 7 |
| 4–8 ετών | 10 | 10 |
| 9–13 ετών | 8 | 8 |
| 14–18 ετών | 11 | 15 |
| 19–30 ετών | 8 | 18 |
| 31–50 ετών | 8 | 18 |
| 51+ ετών | 8 | 8 |
| Εγκυμοσύνη | — | 27 |
| Θηλασμός (νεότερες από 18 ετών) | — | 10 |
| Θηλασμός (19–50 ετών) | — | 9 |
Πηγή NATIONAL INSTITUTE OF HEALTH U.S.
Γενικά η ημερήσια συνιστώμενη δόση για τους ενήλικες άνδρες είναι τα 8mg ημερησίως και για τις γυναίκες τα 18 mg.
Έλλειψη Σιδήρου
Η έλλειψη σιδήρου, ήπιου ή και μέτριου βαθμού, συνήθως δεν προκαλεί σαφείς μεταβολές της αιματολογικής εικόνας. Όταν όμως η έλλειψη αυτή είναι σημαντική, παρουσιάζεται η κλασική εικόνα αναιμίας, η οποία εκδηλώνεται με τη μείωση της αιμοσφαιρίνης (μη- αναιμική σιδηροπενία), ή/και μείωση του αιματοκρίτη και των ερυθρών αιμοσφαιρίων (σιδηροπενική αναιμία).
• Αιτίες της έλλειψης σιδήρου
Τα πιθανά αίτια συνήθως είναι απώλεια αίματος(του γαστρεντερικού, ρινορραγίες, νεφρών, γυναίκες με έμμηνο ρύση κ.α.), διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο (χορτοφάγοι, vegan), αυξημένες ανάγκες όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή ανταγωνιστικά αθλήματα.
• Συμπτώματα της έλλειψης σιδήρου
Τα συμπτώματα που συνήθως παρατηρούνται σε αυτούς που έχουν έλλειψη σιδήρου είναι κούραση, αίσθημα αδυναμίας, χλωμό δέρμα, τριχόπτωση, πονοκέφαλος, ταχυκαρδία ή αρρυθμίες, δύσπνοια ή θωρακικός πόνος.
Σιδηροπενία
Σαν σιδηροπενία ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχει αρκετός διαθέσιμος σίδηρος στο σώμα, ώστε αυτό να λειτουργεί σωστά. Οι αιτίες είναι ίδιες με αυτές της έλλειψης σιδήρου και τα συμπτώματα πιο έντονα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι η σιδηροπενία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της λειτουργικότητας έως και 30%. Η σιδηροπενία είναι η κύρια αιτία της αναιμίας.
Σιδηροπενική Αναιμία
Η σιδηροπενική αναιμία είναι η συχνότερη μορφή αναιμίας και μάλιστα σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Συνήθως οφείλεται σε ελλιπή ή μηδαμινή αντιμετώπιση της σιδηροπενίας που εξελίσσεται σε αναιμία. Τα συμπτώματα είναι σαφώς πιο σοβαρά και απαιτείται άμεση αντιμετώπιση. Υπολογίζεται ότι πλήττει περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Εκείνοι που πλήττονται περισσότερο από τη σιδηροπενική αναιμία είναι τα βρέφη (αναιμία), τα μικρά παιδιά, οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και οι γυναίκες κατά την εμμηνόρροια.
Αντιμετώπιση και θεραπεία
Η διάγνωση της σιδηροπενίας γίνεται μετά από εργαστηριακό έλεγχο, συνήθως γενική αίματος, ελέγχοντας τη φερριτίνη ορού, τον σίδηρο ορού, την TIBC (ολική σιδηροδεσμευτική ικανότητα) και την τρανσφερρίνη. Εάν κριθεί απαραίτητο ο γιατρός σας θα σας παραπέμψει σε περεταίρω εξετάσεις. Σε περιπτώσεις με βαριά αναιμία πιθανόν να χρειάζονται εξετάσεις για:
• Έλεγχο για αίμα στα κόπρανα
• Έλεγχο του γαστρεντερικού, ανώτερου και κατώτερου, για ανωμαλίες με ενδοσκόπηση- γαστροσκόπηση, κολονοσκόπηση ή με εντεροσκοπική κάψουλα.
• Έλεγχο των ούρων για αιματουρία
• Γυναικολογική εξέταση, που είναι δυνατόν να περιλαμβάνει διακολπικό υπέρηχο ή βιοψία του ενδομήτριου, σε γυναίκες με ανώμαλη ή αυξημένη έμμηνο ρύση.
Σε κάθε περίπτωση η σιδηροπενία μπορεί να αντιμετωπιστεί είτε θεραπεύοντας το αίτιο απώλειας αίματος είτε αντιμετωπίζοντας τη χαμηλή πρόσληψη με σωστή διατροφή εάν πρόκειται για διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο.
Συνήθως όμως στις περισσότερες περιπτώσεις σιδηροπενίας και σχεδόν πάντα στη σιδηροπενική αναιμία είναι απαραίτητη η λήψη φαρμακευτικού σκευάσματος σιδήρου (σιδηροθεραπεία), ώστε να αποκατασταθεί η έλλειψη σιδήρου και οι αποθήκες του.
Ως απλούστερη και φθηνότερη επιλογή σιδηροθεραπείας από του στόματος, συστήνεται η λήψη 100-200 mg στοιχειακού σιδήρου για τουλάχιστον 3 μήνες μετά την αποκατάσταση της αναιμίας. Ο σίδηρος θα πρέπει να λαμβάνεται με κενό στομάχι, 2 ώρες πριν το γεύμα ή το δείπνο. Πιθανές παρενέργειες των σκευασμάτων σιδήρου, από την αλληλεπίδραση του με το γαστρεντερικό βλεννογόνο, είναι πόνος στο στομάχι, ναυτία, έμετοι, διάρροιες, δυσκοιλιότητα, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους, και μαύρη χρώση των κοπράνων. Μορφές σιδήρου (πχ γλυκονικός, φουμαρικός κλπ.) μπορεί να είναι καλύτερα ανεκτές από τον θειικό σίδηρο, αλλά πιθανώς με χαμηλότερη απορρόφηση.
Αν κάποιος λαμβάνει αντιόξινα, δεν πρέπει να λαμβάνει σίδηρο 2 ώρες πριν και 4 ώρες μετά τη λήψη αντιόξινου. Η βιταμίνη C βελτιώνει την απορρόφηση του σιδήρου και κάποιοι γιατροί συστήνουν τη λήψη 250-500 mg βιταμίνης C με το σίδηρο (δύο φορές την ημέρα).
Η ενδοφλέβια χορήγηση σιδήρου συστήνεται σε ασθενείς που δεν ανέχονται ή δεν ανταποκρίνονται στην από του στόματος χορήγηση σιδήρου. Υπάρχει όμως περίπτωση να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση σε ορισμένους ασθενείς, κάποιες φορές ιδιαίτερα σοβαρή.
Στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της από του στόματος σιδηροθεραπείας, πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, ένα σκεύασμα σιδήρου που εφαρμόζει μια καινοτόμο τεχνολογία στη μεταφορά και την απόδοση του σιδήρου, που εξασφαλίζει ταυτόχρονα υψηλή απορρόφηση και εξαιρετική ανεκτικότητα από το γαστρεντερικό. Ο σίδηρος περικλείεται σε μια δομή μεταφοράς από φυσικά συστατικά, φωσφολιπίδια και εστέρες λιπαρών οξέων με σουκρόζη (σουκροσωμικός σίδηρος) και έτσι διέρχεται τον γαστρεντερικό βλεννογόνο, χωρίς να έρχεται σε άμεση επαφή με αυτόν, αποφεύγοντας τις γαστρεντερικές ενοχλήσεις και μεταφέρεται έτσι απευθείας στο συκώτι, όπου η δομή μεταφοράς του διασπάται και ο σίδηρος απελευθερώνεται. Επιτυγχάνεται αποτελεσματικότητα και γαστρεντερική ανοχή αντίστοιχη με τον ενέσιμο σίδηρο. Παράλληλα η απορρόφηση του σιδήρου δεν επηρεάζεται από την τροφή και μπορεί να λαμβάνεται οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, με άδειο στομάχι, μαζί ή, και μετά το γεύμα.
