Το σύνδρομο Μινχάουζεν (Munchausen Syndrome) είναι μια ψυχική διαταραχή κατά την οποία ένα άτομο ενεργεί επανειλημμένα και σκόπιμα σαν να έχει μια σωματική ή ψυχική ασθένεια, ενώ στην πραγματικότητας δεν την έχει. Είναι δηλαδή ουσιαστικά μια πλασματική μη υπαρκτή διαταραχή, αλλά θεωρείται ψυχική ασθένεια γιατί σχετίζεται με σοβαρές συναισθηματικές δυσκολίες.
Το 1951 ο άγγλος ψυχίατρος Richard Asher εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο. Το όνομα του συνδρόμου το πήρε από ένα πραγματικό πρόσωπο τον βαρόνο von Munchausen, έναν Γερμανό αξιωματικό του 18ου αιώνα που έλεγε εξωφρενικές ιστορίες βασισμένες στη στρατιωτική του καριέρα και τα ταξίδια του. Είναι γνωστό στην παιδικο-εφηβική λογοτεχνία το βιβλίο «Οι περιπέτειες του βαρόνου Μινχάουζεν», που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1785 στην Αγγλία, καθιστώντας τον βαρόνο τον μεγαλύτερο και διασημότερο ψεύτη όλων των εποχών.
Στην περίπτωση του συνδρόμου Μινχάουζεν το πρόβλημα είναι το ψέμα και τα παρεπόμενά του, υπάρχει όμως και μια πολύ επικίνδυνη μορφή του.
Σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου.
Το 1977 ο καθηγητής παιδιατρικής Roy Meadow περιέγραψε μια μορφή του συνδρόμου που την ονόμασε «σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου» (Munchausen Syndrome by Proxy). Η αφορμή ήταν δύο περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών από τις μητέρες τους, δηλ. ήταν οι ίδιες μητέρες που προκαλούσαν την πλασματική διαταραχή στα παιδιά τους. Τι συμβαίνει σε αυτή την περίπτωση του συνδρόμου που πλέον προξενεί επικίνδυνες βλάβες σε τρίτους εως και θάνατο;
Ουσιαστικά, ένας άνθρωπος ο οποίος είναι συνήθως ο κύριος φροντιστής ενός εξαρτώμενου ατόμου (συχνότερα παιδί, αλλά και ηλικιωμένος, καθηλωμένος ασθενής κλπ) επινοεί και περιγράφει συμπτώματα, ή και τα προξενεί στο πρόσωπο που βρίσκεται υπό την φροντίδα του, και στη συνέχεια αναζητεί βοήθεια από γιατρούς και νοσοκομεία.
Για την πρόκληση των συμπτωμάτων χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι. Μπορεί να πρόκειται για δηλητηρίαση με ουσίες όπως αλάτι, ινσουλίνη, καθαρτικά, κ.α. Αιμορραγία (πραγματική ή πλασματική με την ανάμειξη στο δείγμα αίματος του παιδιού, του αίματος του δράστη, ακόμα και πρόκληση μολύνσεων και τραυμάτων.
Παιδιά τα θύματα, μητέρες οι δράστες.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (πάνω από 90%) θύματα είναι τα παιδιά και θύτες είναι οι μητέρες. Συχνά μάλιστα η ίδιες διαθέτουν κάποια μορφής ιατρικής εκπαίδευσης ή ενασχόλησης με τον κλάδο της υγείας. Οι πατέρες συνήθως δεν είναι αναμεμειγμένοι, είναι κατά κανόνα απόντες από την καθημερινότητα και έχουν παθητικό ρόλο, ααν και σε λίγες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί ως δράστες.
Άλλοι δράστες μπορεί να είναι άλλοι συγγενείς, νοσηλευτικό προσωπικό, φροντιστές ακόμα και νταντάδες.
Η πιο γνωστή και ακραία περίπτωση είναι αυτή της Beverley Allitt, μια αγγλίδας νοσοκόμας και κατά συρροή δολοφόνος παιδιών (serial killer) που έγινε γνωστή ως «άγγελος του θανάτου». Η Allitt καταδικάστηκε σε 13 φορές ισόβια, για τη δολοφονία τεσσάρων παιδιών, την απόπειρα δολοφονίας άλλων τριών παιδιών και την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης σε άλλα έξι. Τα εγκλήματα διαπράχθηκαν σε μια περίοδο 59 μόνο ημερών το 1991, στην παιδική πτέρυγα στο Νοσοκομείο Grantham and Kesteven, στο Lincolnshire, όπου ο Allitt εργαζόταν ως κρατική νοσοκόμα.
Καθώς δεν ομολόγησε, εικάζεται ότι η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ήταν ενέσεις με μεγάλες δόσεις ινσουλίνης ή καλίου. Έχει διαγνωστεί και με τη βοήθεια του καθηγητή Roy Meadow, ότι πάσχει ότι από το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου.
Τα κίνητρα. Από «άγγελος του ελέους», σε «άγγελο του θανάτου».
Είναι ενδιαφέρον ότι τα κίνητρα των δραστών τέτοιων καταστάσεων, δεν είναι ίδια με το κλασσικό σύνδρομο Μινχάουζεν, που μπορεί να είναι οικονομικά, ή υλικό, ή η ικανοποίηση από τον εντυπωσιασμό των άλλων.
Αντιθέτως κίνητρο είναι η συμπάθεια που εισπράττει ο δράστης από το υγειονομικό προσωπικό, οικείους, συγγενείς, άλλες οικογένειες, κλπ. εμφανιζόμενος αρχικά ως αφοσιωμένος «άγγελος του ελέους», για να εξελιχθεί πιθανόν σε «άγγελο του θανάτου».
Άλλα κίνητρα που έχουν καταγραφεί είναι, η επίδειξη των ιατρικών τους γνώσεων η επιστροφή ενός προσώπου (συνήθως του απόμακρου πατέρα), η χειραγώγηση ανθρώπων, η αποφυγή άλλων ευθυνών, αλλά και η κοινωνική ζωή που αναπτύσσουν εντός του νοσοκομείου.
Αν και η απλή μορφή του συνδρόμου περιορίζεται στην απλή επινόηση συμπτωμάτων, στις σοβαρές μορφές, μπορεί να προκληθούν πραγματική ασθένεια, τραυματισμοί, ή και τελικά δολοφονία. Το 2014 στη Νέα Υόρκη, η Lacey Spears σκότωσε τον 5χρονο γιο της, κάνοντας αργά-αργά ενέσεις νατρίου στον ορό τροφοδοσίας στο νοσοκομείο. Αυτό έγινε μετά από χρόνια ιατρικής κακοποίησης του παιδιού καθώς από τη βρεφική του ηλικία, το έσερνε από νοσοκομείο σε νοσοκομείο για μια σειρά από ανησυχίες για την του. Το αποτέλεσμα ήταν να καταδικαστεί σε 20 χρόνια φυλάκιση για το έγκλημά της.
Για αυτό υπάρχουν πολλές αντιδράσεις στην ιατρική και νομική σφαίρα για το συγκεκριμένο σύνδρομο, το οποίο θεωρείται ότι δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ψυχική διαταραχή, αλλά ως ποινικώς κολάσιμη συμπεριφορά και δράση, ενώ πολλοί δεν το θεωρούν τόσο σπάνιο όσο πιστεύεται.
