Οι καπνιστές καθημερινά δημιουργούν ένα τοξικό περιβάλλον στο αναπνευστικό, αλλά και σε άλλα συστήματα του οργανισμού. Οι ουσίες οι οποίες περιέχονται στον καπνό δημιουργούν αυτό που πολλές φορές έχετε ακούσει να ονομάζουν οι ειδικοί «ελεύθερες ρίζες».
Τι είναι όμως η «οξείδωση», οι «ελεύθερες ρίζες» και τα «αντιοξειδωτικά», όροι πολυχρησιμοποιημένοι τα τελευταία χρόνια; Η οξείδωση είναι η λέξη η οποία χρησιμοποιούν οι χημικοί για να περιγράψουν τη διαδικασία απομάκρυνσης ενός ηλεκτρονίου από ένα άτομο ή μόριο. Το φαινόμενο της οξείδωσης πολύ συχνά μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα προσβαλλόμενα μόρια. Για να γίνει κατανοητό αρκεί κανείς να σκεφτεί την σκουριά που προκαλείται στα μέταλλα λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οξείδωσης.
Οι ουσίες οι οποίες έχουν έντονη οξειδωτική δράση και επί της ουσίας «κλέβουν» ηλεκτρόνια από τα διάφορα μόρια ονομάζονται «ελεύθερες ρίζες». Στην πραγματικότητα οι ελεύθερες ρίζες έχουν ένα ελεύθερο ηλεκτρόνιο το οποίο ψάχνουν απεγνωσμένα να ζευγαρώσουν με κάποιο άλλο και για να το καταφέρουν αυτό επιτίθενται σε άλλα μόρια με ελεύθερα ηλεκτρόνια. Στον ανθρώπινο οργανισμό ελεύθερες ρίζες παράγονται από το μεταβολισμό των τροφών, από την άσκηση, από την ηλιακή ακτινοβολία, από την περιβαλλοντική μόλυνση και φυσικά από το κάπνισμα. Και ενώ το σώμα μας διαθέτει τους απαραίτητους μηχανισμούς για τις αντιμετωπίσει, ο τρόπος ζωής, άσκησης και διατροφής στις σύγχρονες πόλεις οδηγεί σε υπερπληθώρα ελευθέρων ριζών οι οποίες δεν μπορούν να εξουδετερωθούν από το σώμα μας. Αυτή η περίσσια των ελευθέρων ριζών (οξειδωτικό στρες) προσβάλει υγιή κύτταρα του ανθρώπου των οποίων η καταστροφή οδηγεί σε φλεγμονές, ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος, επιβάρυνση του αναπνευστικού συστήματος αλλά και σε διάφορες μορφές καρκίνου. Το μέγεθος της καταστροφής που προκαλείται μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο εάν κανείς σκεφτεί πως το οξειδωτικό στρες είναι το σκούριασμα των ζωτικών οργάνων!
Για ακόμη μία φορά η διατροφή μας έρχεται να συμβάλλει σημαντικά στην προστασία των κυττάρων του ανθρώπινου σώματος από τις επιθετικές ελεύθερες ρίζες. Τα συστατικά των τροφίμων που αναλαμβάνουν τον ρόλο αυτό ονομάζονται αντιοξειδωτικά και περιλαμβάνουν τις βιταμίνες C και Ε, τις πολυφαινόλες, τις ανθοκυνανίνες, τις κατεχίνες, τα φλαβονεοειδή συστατικά δηλαδή που περιέχονται κυρίως σε τροφές φυτικής προέλευσης όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, το κακάο, το πράσινο τσάι και άλλα πολλά. Τα αντιοξειδωτικά συστατικά μπαίνουν σαν ασπίδα προστασίας μπροστά στα κύτταρα και θυσιάζονται εκείνα, ζευγαρώνοντας το ελεύθερο ηλεκτρόνιό τους με το ηλεκτρόνιο των ελευθέρων ριζών.
Οι καπνιστές ανήκουν σε μία από τις πληθυσμιακές ομάδες με τον μεγαλύτερο κίνδυνο συσσώρευσης βλαβερών ελευθέρων ριζών στον οργανισμό τους, και κατά συνέπεια παρουσιάζουν αυξημένες πιθανότητες φθοράς των αιμοφόρων αγγείων και εμφάνισης χρόνιων προβλημάτων του αναπνευστικού συστήματος. Η κυκλοφορία του αίματος, η λειτουργία της καρδιάς και η ικανότητα αναπνοής όλα επηρεάζονται αρνητικά από το οξειδωτικό στρες που προκαλεί ο καπνός. Εύκολα λοιπόν μπορεί να καταλάβει κανείς την σημασία της επαρκούς κατανάλωσης αντιοξειδωτικών τροφών από τα άτομα που καπνίζουν.
Στο σημείο αυτό όμως ένα ακόμα παράδοξο φαινόμενο κάνει την εμφάνισή του. Οι καπνιστές τείνουν να ακολουθούν έναν ανθυγιεινό τρόπο ζωής ο οποίος περιλαμβάνει περιορισμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, των τροφών δηλαδή που αποτελούν την κατ’ εξοχήν πηγή αντιοξειδωτικών συστατικών. Η παρατήρηση αυτή προκάλεσε το ενδιαφέρον μίας ομάδας ερευνητών οι οποίοι μελέτησαν την επίδραση που θα είχε η χορήγηση σε βαριά καπνιστές (πάνω από 20 τσιγάρα ημερησίως για τουλάχιστον 10 χρόνια) ενός διατροφικού συμπληρώματος από αποξηραμένους χυμούς φρούτων πλούσιους σε βιταμίνες C, Ε και φλαβονοειδή. Οι συμμετέχοντες έλαβαν το συμπλήρωμα για 3 συνεχόμενους μήνες και τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά ενθαρρυντικά καθώς παρατηρήθηκαν βελτιωμένες τιμές τόσο σε αναπνευστικές παραμέτρους (βίαια εκπνεόμενη ροή, διαχυτική ικανότητα πενευμόνων) όσο και σε παραμέτρους της καρδιαγγειακής λειτουργίας (ομοκυστεΐνη). Οι ερευνητές φυσικά τονίζουν πως η λήψη αντιοξειδωτικών σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τη διακοπή του καπνίσματος.
Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών από τους καπνιστές μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο επιπλοκών από την τοξικότητα του καπνού. Στο γενικό πληθυσμό συνιστάται η καθημερινή κατανάλωση τουλάχιστον 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών ημερησίως, οι καπνιστές όμως έχουν πολύ μεγαλύτερες ανάγκες. Αρκεί κανείς να σκεφτεί πως κάθε τσιγάρο μπορεί να καταστρέψει μέχρι και 25mg βιταμίνης C, ποσότητα η οποία περιέχεται σε μισό περίπου πορτοκάλι. Εάν λοιπόν κανείς καπνίζει 10 τσιγάρα θα πρέπει σε καθημερινή βάση να καταναλώνει 5 πορτοκάλια για να αντισταθμίσει την οξείδωση που προκαλείται μόνο από το τσιγάρο, χωρίς φυσικά να υπολογίζονται οι ελεύθερες ρίζες οι οποίες δημιουργούνται από τους ρύπους, την κακή διατροφή και το καθιστικό τρόπο ζωής.
Ήβη Παπαϊωάννου
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
Πηγές:
1. Fabrizia Bamonti, Marco Pellegatta, Cristina Novembrino, Luisella Vigna, Rachele De Giuseppe, Federica de Liso, Dario Gregori, Cinzia Della Noce, Lorenzo Patrini, Gianfranco Schiraldi, Paola Bonara, Laura Calvelli, Rita Maiavacca, Giuliana Cighetti. An Encapsulated Juice Powder Concentrate Improves Markers of Pulmonary Function and Cardiovascular Risk Factors in Heavy Smokers. Journal of the American College of Nutrition, 2013; 32 (1): 18
