Άγχος: Εντοπίστε το και αντιμετωπίστε το

Το άγχος είναι μια ψυχολογική κατάσταση που επηρεάζει όλους σχεδόν τους ανθρώπους στην εποχή μας. Οφείλεται κυρίως στις αυξημένες απαιτήσεις που έχουμε όλοι από τον εαυτό μας και τη ζωή μας -είτε επειδή θέλουμε να ζούμε με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο είτε επειδή έτσι πιστεύουμε ότι πρέπει να συμβαίνει- και από την αδυναμία μας να ανταποκριθούμε σε αυτές. Ουσιαστικά, πρόκειται για την αντίδραση του σώματός μας όταν ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει μία δυσάρεστη ή τρομακτική κατάσταση και αποτελεί φυσιολογική και θετική λειτουργία, καθώς μας δίνει την αναγκαία ώθηση για να τα βγάλουμε πέρα με την ιδιαίτερη κάθε φορά περίσταση. Πρόβλημα αρχίζει να υφίσταται από τη στιγμή που το άγχος αποτελεί μόνιμη κατάσταση, διότι οδηγεί σε εξασθένηση των αποθεμάτων ενέργειας και του ανοσοποιητικού συστήματος, καθιστώντας το άτομο περισσότερο ευάλωτο σε εξωτερικές επιθέσεις στην υγεία του.

Παράγοντες που προξενούν άγχος είναι το ενδεχόμενο της βίας, τα προβλήματα σχέσεων (ένας χωρισμός ή η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου), προβλήματα του ατόμου να αντεπεξέλθει στις καθημερινές του υποχρεώσεις (π.χ. για το μαθητή αυτό σημαίνει αδυναμία να αντεπεξέλθει στις σχολικές του υποχρεώσεις, ιδίως όταν εμφανίζει μαθησιακές δυσκολίες) ή υπερβολικά πολυάσχολη ζωή που δεν δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να χαλαρώσει ούτε στιγμή. Το υπερβολικό άγχος εκδηλώνεται στους περισσότερους ανθρώπους με αίσθημα συνεχούς πίεσης, κακή διάθεση, προβλήματα ύπνου, σωματικές εκδηλώσεις (όπως στομαχόπονο ή πονοκέφαλο), κρίσεις πανικού, αλλεργικές αντιδράσεις (όπως έκζεμα), καταχρήσεις (αλκοόλ, κάπνισμα, υπερβολικό φαγητό ή ναρκωτικά) ή μελαγχολία και κατάθλιψη. Ακόμα, μπορεί να οδηγήσει σε κακή συμπεριφορά προς τρίτους ή σε συχνή επανεμφάνιση των συμπτωμάτων σε άτομα που πάσχουν από χρόνιες νόσους.

Και τα παιδιά αγχώνονται…

Άγχος δεν νιώθουν μόνο οι ενήλικοι, αλλά και τα παιδιά. Μάλιστα, τα παιδιά, ενδέχεται να «υιοθετούν» και να συμμερίζονται το άγχος των γονιών τους. Στις πολύ μικρές ηλικίες, αιτία άγχους μπορεί πολύ απλά να είναι η ελλιπής παρουσία του γονέα στη ζωή του παιδιού -καθώς ο ρόλος των γονιών σε αυτές τις ηλικίες είναι πολύ σημαντικός για την αίσθηση ασφάλειας και σταθερότητας των παιδιών. Έτσι, η απομάκρυνσή τους από τους γονείς τους αποτελεί πηγή άγχους. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως στα παιδιά σχολικής ηλικίας και τους εφήβους, το άγχος μπορεί να προκαλείται από τις επιδόσεις τους στο σχολείο, αλλά και από την πίεση του κοινωνικού τους περίγυρου (ενσωμάτωση σε παρέες, δημοτικότητα κ.λπ.). Το άγχος οφείλεται συχνά στην αρνητική εικόνα που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και στην έλλειψη αυτοεκτίμησης -συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους και θεωρούν τους ίδιους πάντα λιγότερο καλούς και «επιτυχημένους» από τους υπόλοιπους. Άγχος, όμως, μπορεί να προκαλέσουν και οι γονείς στα παιδιά τους, ακόμα και άθελά τους, εξαιτίας των υψηλών απαιτήσεων που έχουν από αυτά -κυρίως γονείς που έχουν οι ίδιοι επιτύχει πολλά στη ζωή τους. Τέλος, κάποιες καταστάσεις που δημιουργούν ούτως ή άλλως αισθήματα άγχους σε άτομα κάθε ηλικίας, όπως είναι μία ασθένεια, ένα διαζύγιο ή ένας θάνατος, επηρεάζουν πολύ και τα παιδιά, καθώς λειτουργούν ως αιτίες απώλειας της σταθερότητας και της αίσθησης ασφάλειας στη ζωή τους.

Πώς θα αντιληφθούμε ότι ένα παιδί έχει άγχος;

Το άγχος εκδηλώνεται στα παιδιά με απότομες αλλαγές στη διάθεση, έντονες εναλλαγές στην κινητικότητά τους (τη μία στιγμή υπερκινητικά και την άλλη νωθρά), δυσκολία στον ύπνο ή αλλαγή στις ώρες που κοιμούνται, επιθετικότητα ή ακόμα και «προβληματικές» αντιδράσεις όπως η νυχτερινή ενούρηση. Σε αρκετά παιδιά παρουσιάζονται και σωματικές ενοχλήσεις, όπως πονοκέφαλοι και στομαχόπονοι. Οι δυσκολίες προσαρμογής στο σχολείο, συγκέντρωσης και ολοκλήρωσης των εργασιών τους, το ρούφηγμα του αντίχειρα και το στριφογύρισμα των μαλλιών (κυρίως σε μικρές ηλικίες), η απομόνωση ή η ατίθαση κι εριστική συμπεριφορά που περιλαμβάνει εναντίωση σε κάθε μορφή εξουσίας και ψέματα, αποτελούν όλα ενδείξεις ότι ένα παιδί μπορεί να έχει άγχος.

Τρόποι αντιμετώπισης του άγχους στα παιδιά

Το άγχος επιβαρύνει τον οργανισμό, γι’ αυτό και θα πρέπει να φροντίσετε ώστε τα παιδιά σας να τρέφονται σωστά και να αθλούνται. Ακόμα, είναι σημαντικό τα παιδιά να ξεκουράζονται επαρκώς και να κοιμούνται τις αναγκαίες γι’ αυτά ώρες.
Είναι σημαντικό το παιδί να αφιερώνει χρόνο σε μεθόδους που το χαλαρώνουν και το βοηθούν να εκτονώνεται, είτε πρόκειται για κάποιο χόμπι είτε για κάποια μορφή άσκησης. Προτείνετέ του τέτοιου είδους δραστηριότητες και προτρέψτε το να ασχοληθεί με αυτές.
Τονώστε την αυτοεκτίμηση των παιδιών σας. Επαινέστε τα για καθετί καλό που κάνουν και μην τα «μειώνετε», αλλά και μην τα συγκρίνετε με άλλους (π.χ. με τα αδέλφια του ή άλλα παιδιά). Επίσης, μην τους προσφέρετε απλώς κούφια λόγια παρηγοριάς («όλα θα πάνε καλά»), αλλά δείξτε τους ότι έχετε εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να τα καταφέρουν.
Είναι σημαντικό τα παιδιά να αισθάνονται ότι οι γονείς τους είναι δίπλα τους. Αφιερώστε χρόνο σε καθημερινές δραστηριότητες με τα παιδιά σας (συζήτηση, παιχνίδι, ζωγραφική κ.λπ.) ή δώστε τους έστω τη δυνατότητα να είναι δίπλα σας όταν το έχουν ανάγκη, ακόμα κι αν εσείς κάνετε κάτι άλλο.
Εξασφαλίστε τους τάξη και πρόγραμμα. Ορίστε συγκεκριμένες ώρες για τις σχολικές τους εργασίες, τα γεύματα, τις δουλειές του σπιτιού, την τηλεόραση και τον ύπνο. Μια τέτοια ρουτίνα δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά.
Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει και να διατηρήσει φιλίες. Καλέστε τους φίλους του στο σπίτι και προγραμματίστε συναντήσεις για παιχνίδι μαζί τους. Ακόμα επικροτήστε και υποστηρίξτε στενές σχέσεις με άλλα άτομα (συγγενείς, φίλους κ.ά.), ώστε το παιδί να έχει κάποιον τρίτο για να συζητήσει μαζί του τα θέματα που το απασχολούν.
Μιλήστε με ειλικρίνεια και δώστε σαφείς εξηγήσεις στα παιδιά σας σχετικά με τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζετε, π.χ. σχετικά με ένα ενδεχόμενο διαζύγιο. Έτσι, θα αποφύγετε τη διόγκωση της κατάστασης στη φαντασία τους, η οποία ενδέχεται να αυξήσει το άγχος τους.
Συμπεριλάβετε το παιδί σας, στο βαθμό του δυνατού, στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν καταστάσεις που προκαλούν άγχος. Με τον τρόπο αυτό, το παιδί θα μάθει να παίρνει την κατάσταση στα χέρια του και θα προετοιμαστεί έτσι για αντίστοιχες καταστάσεις στο μέλλον -άλλωστε, το άγχος δεν πρόκειται να εξαφανιστεί από τη ζωή του όσο θα μεγαλώνει.
Οι κανόνες θα πρέπει να τίθενται με σαφήνεια και να τηρούνται. Τα παιδιά χρειάζονται ξεκάθαρα όρια για να αισθανθούν προστατευμένα. Φροντίστε να είστε συνεπείς στην ανατροφή που προσφέρετε στα παιδιά σας και μην αποκλίνετε από τους κανόνες που έχετε θέσει. Καλό είναι να αποφεύγετε ακραίες συμπεριφορές που προσεγγίζουν την αυταρχικότητα ή την υπερβολική ανεκτικότητα.
Μεγάλη σημασία έχει η σωματική επαφή. Αγκαλιάζετε και αγγίζετε τα παιδιά σας συχνά, προκειμένου να τα καθησυχάσετε και να τα ηρεμήσετε.
Συζητήστε με το παιδί σας σχετικά με τους λόγους που του προκαλούν άγχος. Προετοιμάστε το έδαφος για καταστάσεις που ενδέχεται να του δημιουργήσουν άγχος στο μέλλον, όπως, για παράδειγμα, μια επίσκεψη στο γιατρό ή η έναρξη του σχολείου. Δεν είναι πάντα αναγκαία η συμβουλή από την πλευρά σας -μερικές φορές τα παιδιά έχουν απλώς ανάγκη να τα ακούσει κάποιος.
Καλό είναι τα παιδιά να γνωρίζουν ότι δεν είναι μόνα τους σε αυτή την κατάσταση και ότι όλοι όσοι ενδεχομένως θα βρίσκονταν στη θέση τους θα είχαν τις ίδιες αντιδράσεις. Αναφέρετε στα παιδιά ότι κι εσείς κάνατε λάθη ή αντιμετωπίσατε αντίστοιχες δυσκολίες στην ηλικία τους και εξηγήστε τους με ποιον τρόπο τα αντιμετωπίσατε, αλλά και ότι τα ξεπεράσατε. Διαλέξτε βιβλία που θα διαβάσετε μαζί με τα παιδιά σας, τα οποία θα περιγράφουν αντίστοιχες καταστάσεις και μεθόδους αντιμετώπισής τους, ώστε τα παιδιά σας να αντιληφθούν ότι δεν είναι τα μόνα που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.
Διδάξτε στα παιδιά σας τεχνικές χαλάρωσης (όπως π.χ. μεθόδους αναπνοών) που θα τα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν το άγχος τους. Τις τεχνικές αυτές μπορείτε να τις χρησιμοποιήσετε κι εσείς οι ίδιοι -αποτελεί κι αυτό μια μορφή βοήθειας προς τα παιδιά σας, τα οποία σας μιμούνται και σας έχουν ως πρότυπο. Ακόμα, παίξτε μαζί τους κουκλοθέατρο κι άλλα παρόμοια παιχνίδια που θα τα βοηθήσουν να εκφράσουν έμμεσα τα συναισθήματά τους.
Τέλος, έχει μεγάλη σημασία να αναγνωρίσετε την αδυναμία σας να βοηθήσετε το παιδί σας, εάν αυτό επιδεικνύει ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα άγχους και να αποταθείτε σε κάποιον ειδικό.