Διατροφικές Ετικέτες Τροφίμων: Εξελίξεις στη Νομοθεσία

26-12-2016

Γράφει η Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN, επιστήμων Τροφίμων και Ειδικός Διατροφής, μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ

 Με αφορμή την αναβάθμιση των διατροφικών ετικετών στις Η.Π.Α., ο ρόλος του εργαλείου αυτού καθώς και η βέλτιστη δομή του έρχονται και πάλι στο προσκήνιο. Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας, να διαβάζει πόσες θερμίδες ή πόσο αλάτι περιέχει ένα προϊόν πριν το αγοράσετε; Μπορεί πολλές, ή και καμία, οι ειδικοί επιστήμονες της δημόσιας υγείας όμως έχουν καταλήξει. Στην εποχή όπου οι ασθένειες που σχετίζονται με μη ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας, η σήμανση των τροφίμων μπορεί να αποτελέσει ένα εξαίρετο εργαλείο στα χέρια του καταναλωτή. Οι ετικέτες των τροφίμων μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στο χτίσιμο υγιεινών διατροφικών προτύπων, στην πρόληψη ασθενειών και στην γενικότερη αλλαγή του τρόπου ζωής.

 Η πρωτοπόρος Αμερική: Έχοντας να αντιμετωπίσουν από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας, διαβήτη τύπου 2 και άλλων «διατροφικών» νοσημάτων, η Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των Η.Π.Α. έχει αναπτύξει ένα από τα πληρέστερα συστήματα σήμανσης των τροφίμων. Οι ετικέτες έχουν σαν στόχο  ο καταναλωτής να μπορεί να επιλέγει συνειδητά ένα προϊόν με βάση την διατροφική του αξία. Στην Αμερική είναι υποχρεωτική η αναγραφή ενός συνόλου στοιχείων στις ετικέτες των τροφίμων συμπεριλαμβανομένων των: θερμίδων, μερίδων ανά πακέτο, λιπαρών (κορεσμένων και trans), χοληστερόλης, νατρίου, υδατανθράκων (σάκχαρα και φυτικές ίνες), πρωτεΐνης, βιταμινών Α και C, ασβεστίου και σιδήρου.  Οι πληροφορίες αυτές παρουσιάζονται σε έναν πίνακα στο πίσω μέρος της συσκευασίας ενός τροφίμου και με τρόπο ευανάγνωστο και θεωρητικά άμεσο που επιτρέπει στο καταναλωτικό κοινό να κάνει μία ορθή επιλογή.

 Παρά τη φαινομενικά άρτια σχεδίαση της Αμερικάνικης ετικέτας τροφίμων, αλλά και την πρακτικά εκτεταμένη χρήση της από τους ειδικούς της διατροφής για την εκπαίδευση του κοινού, το μέτρο αυτό έχει δεχθεί έντονη κριτική. Τα περισσότερα σχόλια αφορούν το εάν ο καταναλωτής διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις για να αξιοποιήσει τις διατροφικές πληροφορίες, αλλά και το κατά πόσο αυτές είναι εύστοχες και ρεαλιστικές. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις σκέψεις αυτές στις 27 Φεβρουαρίου ο FDA πρότεινε την αναβάθμιση των ετικετών των τροφίμων.  Συγκεκριμένα η εκπρόσωπος της Διεύθυνσης Margaret A. Hamburg δήλωσε πως: «Οι προτεινόμενες αλλαγές στις διατροφικές ετικέτες λαμβάνουν υπ’ όψιν τις εξελίξεις στην επιστήμη της διατροφής, καθώς έχουμε μάθει περισσότερα για τη σχέση μεταξύ των τροφών που καταναλώνουμε και την ανάπτυξη χρόνιων νοσημάτων».  Από τα σημαντικότερα σημεία των προτεινόμενων αλλαγών είναι τα ακόλουθα:

  • Η αλλαγή στο μέγεθος των μερίδων. Στόχος είναι να αντικατοπτρίζονται οι ποσότητες τις οποίες πραγματικά καταναλώνει ένας μέσος άνθρωπος και όχι αυτές που συνιστάται να καταναλώνει. Με τον τρόπο αυτό ο καταναλωτής θα αντιλαμβάνεται καλύτερα την διατροφική αξία της ποσότητας που επιλέγει να φάει.
  • Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις θερμίδες ανά μερίδα. Αυτό θα συμβεί καθώς οι επιστημονικές μελέτες έχουν καταλήξει πως δεν μας παχαίνει το τι τρώμε, αλλά κυρίως το πόσο τρώμε.
  • Προστίθεται η πληροφορία για τα πρόσθετα σάκχαρα, δηλαδή για το πόσο επιπλέον ζάχαρη έχει προστεθεί στο προϊόν κατά την επεξεργασία του. Τα πρόσθετα σάκχαρα μπορούν να αποτελέσουν κριτήριο για το πόσο φυσικό ή επεξεργασμένο είναι ένα τρόφιμο, αλλά για το εάν αποτελεί σημαντική πηγή περιττής ζάχαρης, και κατ’ επέκταση θερμίδων.
  • Επίσης γίνεται πιο διακριτό ποιό ποσοστό των ημερήσιων αναγκών ενός μέσου ανθρώπου για ορισμένα θρεπτικά συστατικά, καλύπτεται από μία μερίδα του τροφίμου αυτού (% Daily Value για δίαιτα 2.000 θερμίδων).

Οι αλλαγές αυτές έχουν διττό στόχο την διευκόλυνση των καταναλωτών έτσι ώστε να κάνουν συνειδητές διατροφικές επιλογές, αλλά και την αντιμετώπιση του προβλήματος της παχυσαρκίας, ενώ θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπο για την ανάπτυξη αντίστοιχων εργαλείων στον Ευρωπαϊκό χώρο.

 Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε την επίσημη ανακοίνωση του FDA 1:

http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm387418.htm

Η κατάσταση στην Ευρώπη και στην Ελλάδα: Η σήμανση των τροφίμων στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή μελέτη του Food Information Council 2, το 85% των τροφίμων που εξετάσθηκαν περιλαμβάνουν διατροφικές πληροφορίες, με την Ελλάδα να βρίσκεται στην 24η θέση και ποσοστό κάτω του 80%. Τα ποσοστά αυτά θεωρούνται αρκετά υψηλά, δεδομένου της έλλειψης οδηγίας για την υποχρεωτική διατροφική σήμανση των τροφίμων στην Ευρώπη. Το νομοθετικό αυτό κενό ήρθε να καλύψει ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 1169/20113 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές. Ο κανονισμός δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2011, θα τεθεί σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2014 και θα είναι υποχρεωτικός από τον Δεκέμβριο του 2016. Στο μεσοδιάστημα η εφαρμογή του είναι προαιρετική.

 Ανάμεσα σε ένα σύνολο θεμάτων που έρχεται να διευθετήσει ο καινούριος κανονισμός είναι και η υποχρεωτική αναγραφή της Διατροφικής Δήλωσης. Η Δήλωση πρέπει υποχρεωτικά να περιλαμβάνει με την ακόλουθη σειρά την περιεκτικότητα ενός τροφίμου σε:

  • Ενέργεια
  • Λιπαρά (εκ των οποίων κορεσμένα)
  • Υδατάνθρακες (εκ των οποίων σάκχαρα)
  • Πρωτεΐνες
  • Αλάτι

Οι πληροφορίες αυτές θα αναφέρονται ανά 100 γραμμάρια (g) ή 100 χιλιόλιτρα (ml) του τροφίμου, σε μορφή πίνακα ή γραμμική μορφή εάν δεν το επιτρέπει ο χώρος, μπορεί να αναφέρονται ανά μερίδα, μπορεί να αναφέρονται ως ποσοστό αναφοράς για μία δίαιτα 2.000 θερμίδων, ενώ μπορεί να εκφράζονται με άλλη μορφή υπό συγκεκριμένες μόνο προϋποθέσεις. Προαιρετική θα είναι η αναγραφή των μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, πολυολών, αμύλου, φυτικών ινών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων. 

 Έχοντας στο μυαλό μας τις εξελίξεις στην Αμερικάνικη νομοθεσία παρατηρούμε πως ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός, ο οποίος θα είναι υποχρεωτικός από το τέλος του 2016, είναι θα λέγαμε αρκετά οπισθοδρομικός. Σίγουρα η θέσπιση αντίστοιχης νομοθεσίας είναι ένα πολύ θετικό βήμα, παρ’ όλ’ αυτά οι ελλείψεις είναι χαρακτηριστικές:

  • Πρώτον, δεν εισάγεται η έννοια της μερίδας, έτσι ο καταναλωτής δεν γνωρίζει πόσο πρέπει να καταναλώσει, αλλά ούτε είναι εμφανές πόσες μερίδες περιέχονται σε μία συσκευασία.
  • Δεύτερον, παρ’ ότι θα αναφέρεται η περιεκτικότητα  του τροφίμου σε ένα σύνολο θρεπτικών συστατικών δεν είναι η υποχρεωτική η αναφορά της συνιστώμενης ημερήσιας ποσότητας. Με τον τρόπο αυτό δεν θα υπάρχει μέτρο σύγκρισης και αξιολόγησης για το εάν το προϊόν αποτελεί καλή, μέτρια ή υπερβολική πηγή θερμίδων, υδατανθράκων, σακχάρων κλπ.
  • Προαιρετική είναι και η αναγραφή συστατικών των οποίων τα οφέλη για την υγεία είναι επιστημονικώς τεκμηριωμένα. Τέτοια είναι: οι φυτικές ίνες, το ασβέστιο, ο σίδηρος, οι βιταμίνες, και άλλα ιχνοστοιχεία.

 Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 3 :

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:304:0018:0063:EL:PDF

 Καθώς η τάση στην επιστήμη των τροφίμων κινείται προς την εκπαίδευση των καταναλωτών για την απόκτηση των γνώσεων εκείνων που θα τους επιτρέπουν να κάνουν ορθές διατροφικές επιλογές, η διατροφικές ετικέτες θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα από τα σημαντικότερα μέσα για την επίτευξη του στόχου αυτού. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών, 7 στους 10 δυσκολεύονται να καταλάβουν τα συστατικά που αναφέρονται στα τρόφιμα, ενώ 6 στους 10 θεωρούν πως η διατροφική αξία ενός τροφίμου θα αποτελούσε κίνητρο για να αγοράσουν ένα τρόφιμο 4. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα στοιχεία αυτά συμπεραίνουμε πως υπάρχει μεγάλη ανάγκη για την ανάπτυξη συστημάτων διατροφικής σήμανσης των τροφίμων με βάση τις ανάγκες του καταναλωτή. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα τέτοια συστήματα είναι η χρωματική σήμανση στο μπροστά μέρος του πακέτου (“Traffic Lights System”), το οποίο έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό και  ακόμα και για τις «δυσκολότερες» ομάδες καταναλωτών όπως τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι πολίτες χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου 5.  

 Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η Ευρωπαϊκή νομοθεσία ίσως θα πρέπει να ακολουθήσει, ή ακόμα και να εξελίξει, τα πρότυπα άλλων χωρών με πολυετή εμπειρία στο θέμα των διατροφικών ετικετών, καθώς αυτές θα πρέπει να μπορούν να διαβαστούν από όλους και όχι μόνο από τους πλέον εξειδικευμένους επιστήμονες.

 

 

Πηγές:

1. FDA proposes updates to Nutrition Facts label on food packages. FDA NEWS RELEASE. Feb. 27, 2014.

http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm387418.htm Last accessed 9/3/2014.

2. S Storcksdieck genannt Bonsmann, L Fernandez Celemın, Larranaga, , S Egger, JM Wills , C Hodgkins and MM Raats on behalf of the FLABEL consortium. Penetration of nutrition information on food labels across the EU-27 plus Turkey. European Journal of Clinical Nutrition (2010) 64, 1379–1385.

3. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1169/2011 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 25ης Οκτωβρίου 2011 σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές, την τροποποίηση των  κανονισμών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΚ) αριθ. 1924/2006 και (ΕΚ)  αριθ. 1925/2006 και την κατάργηση της οδηγίας 87/250/ΕΟΚ της Επιτροπής, της οδηγίας  90/496/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της οδηγίας 1999/10/ΕΚ της Επιτροπής, της οδηγίας 2000/13/ΕΚ του  Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, των οδηγιών της Επιτροπής 2002/67/ΕΚ και 2008/5/ΕΚ

και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 608/2004 της Επιτροπής. Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:304:0018:0063:EL:PDF

4. Απλουστευμένη σήμανση τροφίμων. Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών.    http://kepka.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1036&Itemid=184 Last accessed 9/3/2014.

5. Méjean C, Macouillard P, Péneau S, Hercberg S, Castetbon K. Perception of front-of-pack labels according to social characteristics, nutritional knowledge and food purchasing habits. Public Health Nutr. 2013 Mar;16(3):392-402.