Διαβήτης και «εναλλακτικές» θεραπείες

Παρ’ ότι υπάρχει πλέον εύκολη πρόσβαση σε γιατρούς, φάρμακα και πολλές άλλες «συμβατικές» θεραπευτικές τεχνικές, υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 50% του πληθυσμού των δυτικών χωρών χρησιμοποιεί «εναλλακτικές» θεραπείες. Αυτό το ποσοστό μάλλον είναι αρκετά υψηλότερο σε άλλες μη δυτικοευρωπαϊκές χώρες.

Πολλές «εναλλακτικές» θεραπείες μπορεί να χρησιμοποιηθούν από τους ανθρώπους με σακχαρώδη διαβήτη, αλλά μερικές φορες συνδέονται με παρενέργειες ή κινδύνους που θα πρέπει να μην παραβλεφθούν. 

• Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει φάρμακο ή αγωγή εναλλακτική ή συμβατική που να θεραπεύει οριστικά το σακχαρώδη διαβήτη (ΣΔ) και επομένως, διακοπή μιας φαρμακευτικής αγωγής χωρίς τη συμβουλή εξειδικευμένου γιατρού μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη.
• Τα «φυτικά» προϊόντα περιέχουν ως ενεργά συστατικά χημικές ενώσεις που μπορεί να έχουν σοβαρές αλληλεπιδράσεις με μία «συμβατική» αγωγή.
• Τίποτε δεν υποκαθιστά το αρχαίο «Μέτρον άριστον» και το «Αγαθά κόποις κτώνται», δηλαδή τη σωστή και ισορροπημένη διατροφή, τη φυσική άσκηση και την προσπάθεια για συναισθηματική ισορροπία.

Οι «εναλλακτικές» ή «συμπληρωματικές» ή «φυσικές» θεραπείες αποτελούν ένα ευρύτατο σύνολο φιλοσοφικών και θεραπευτικών προσεγγίσεων της υγείας, έχοντας δημιουργήσει παράλληλα ένα μεγάλο δίκτυο θεραπευτικών υπηρεσιών και παροχών, συχνά αρκετά επικερδών. 

Φυσικά, πρέπει να γνωρίζουμε ότι για πολλές χώρες τοπικές παραδοσιακές θεραπείες, συμβατές με τις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου, αποτελούν την κύρια επιλογή των κατοίκων τους και δεν θα ήταν σωστό γι’ αυτές να χρησιμοποιούμε τον όρο «εναλλακτικές», αν και συχνά στη σύγχρονη «δυτική» κοινωνία μας διαφημίζονται ως τέτοιες (δες σελ. 38-39).

Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς το ποσοστό των διαβητικών που κάνουν χρήση «εναλλακτικών» θεραπειών. Σε μελέτες στον Καναδά και στο Ηνωμένο Βασίλειο υπολογίζεται περίπου 17% των διαβητικών που επισκέπτονται και εξωτερικά διαβητολογικά ιατρεία, να έχουν κάνει χρήση των «εναλλακτικών» θεραπειών. 

Η μελέτη DAWN (Diabetes Attitudes, Wishes and Needs) ή «Καταλαβαίνοντας την ανθρώπινη πλευρά του διαβήτη» είναι η μεγαλύτερη μελέτη για την επίπτωση ψυχολογικών παραμέτρων στη ρύθμιση του ΣΔ. Εγινε σε 13 χώρες (όχι στην Ελλάδα), περιέλαβε πάνω από 5.000 διαβητικούς τύπου 1 και 2 (50% ο καθένας) άνω των 18 ετών και 3.000 ερευνητές «επαγγελματίες» υγείας. Σημαντικότερο συμπέρασμά της είναι ότι: 

«Το περιβάλλον του διαβητικού, όταν αποτελείται από οικογένεια, συγγενείς και φίλους ανεκτικούς και με κατανόηση, συναδέλφους υποστηρικτικούς και όχι ανταγωνιστικούς, είναι εξίσου σημαντικό με οιανδήποτε θεραπευτική αγωγή». Ενώ, αντιθέτως, όταν το περιβάλλον ασκεί έντονες, κάθε μορφής, πιέσεις στο άτομο με διαβήτη ή όταν ο διαβητικός είναι αποκομμένος από ένα υποστηρικτικό οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, τα αποτελέσματα δείχνουν όχι μόνο κακή ρύθμιση του ΣΔ, αλλά το διαβητικό να νιώθει άσχημα με τον εαυτό του και να είναι δυσαρεστημένος με τη ζωή του.

Είναι ίσως, λοιπόν, η ρήση, ότι «έχουμε να θεραπεύσουμε διαβητικούς ασθενείς και όχι το σακχαρώδη διαβήτη», που έστρεψε τον κόσμο σε «εναλλακτικότερες» λύσεις.

Τα οφέλη

Ρύθμιση ΣΔ απαιτεί αλλαγή τρόπου ζωής και αυτό επιτυγχάνεται μόνο σε συνθήκες ψυχοσωματικής ισορροπίας.

Οι περισσότερες «εναλλακτικές» θεραπείες έχουν ως βασική φιλοσοφία θέσεις με τις οποίες οι σύγχρονες «δυτικές» απόψεις μοιάζουν να συμφωνούν ολοένα και περισσότερο. Αυτή η φιλοσοφία προάγει την «ολιστική» αντίληψη για να πετύχει ισορροπία στη ζωή του ανθρώπου. Τα πιθανά οφέλη των συμπληρωματικών θεραπειών συνίστανται στα εξής:

• Βοηθούν τους διαβητικούς ασθενείς να αποδεχθούν καλύτερα το πρόβλημά τους και να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες απαιτήσεις της ζωής, χρησιμοποιώντας στρατηγικές αυτοελέγχου (π.χ., «νευρογλωσσικός προγραμματισμός» N.L.P., mind control κ.λπ.) καθώς και υποστηρικτικές «Ψυχο-σωματοθεραπείες» (π.χ. συμβουλευτική, Yoga, εσώτερη θεραπευτική της Mary Bailly, tai-chi, κ.λ.π.).
• Μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του άγχους, με ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών θεραπευτικών προσεγγίσεων, όπως η βοτανοθεραπεία, η συμβουλευτική (counselling), η αρωματοθεραπεία, καθώς και «τεχνικές» μασάζ (π.χ. shiatsu, bowtech, thai-massage, κ.λπ.).
• Στοχεύοντας στην αύξηση της αυτοεκτίμησης και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στις «ίδιες» (δικές του) δυνατότητες, βοηθούν τον ασθενή να αναλάβει ο ίδιος τον έλεγχο και την ευθύνη της υγείας του.
• Μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των επιπέδων σακχάρου του αίματος, καθώς και στην πρόληψη και βελτίωση των μακροχρόνιων επιπλοκών του ΣΔ, ενισχύοντας τη διάθεση για άσκηση και πιο υγιεινή ζωή.
• Ορισμένες θεραπείες, κυρίως βοτανοθεραπείες, έχουν άμεση επίδραση στα επίπεδα σακχάρου του αίματος, π.χ. κινέζικα βότανα, ο άνηθος, το ginger (πιπερόριζα), ακόμα και για τη μαστίχα Χίου υπάρχουν αναφορές (θεωρείται πλούσια σε ψευδάργυρο, ιχνοστοιχείο σημαντικό στη δομή της ινσουλίνης). 

Υπάρχει δράση των σκευασμάτων χαλκού στα επίπεδα σακχάρου, μειώνοντάς τα σε μετρήσεις νηστείας. Πιθανόν να υπάρχει και κάποια ωφέλεια για την πρόληψη των μακροχρόνιων επιπλοκών του ΣΔ από τη χρήση σκευασμάτων με «αντιοξειδωτικές» ουσίες και ιχνοστοιχεία, π.χ. βιταμίνη C και Ε, το συνένζυμο Q10, το σελήνιο και ο χαλκός κ.λπ. 

• Τέλος, γενικά το συνολικό οικονομικό κόστος των εναλλακτικών θεραπειών είναι μάλλον αρκετά χαμηλότερο των «συμβατικών» και οι παρενέργειές τους θεωρούνται ελαφρύτερες, ωστόσο και τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα για αρκετές από αυτές τις περισσότερες φορές είναι αμφιλεγόμενα και όχι καλά τεκμηριωμένα. 

Οι κίνδυνοι

Η «εναλλακτική» ιατρική απαιτεί θεραπευτές με μακροχρόνια πείρα και εξάσκηση, καθώς και βαθιά γνώση του αντικειμένου τους. Κάποιες από αυτές τις θεραπευτικές προσεγγίσεις υποστηρίζονται από έρευνα και μελέτες και είναι γενικώς πιο αποδεκτές (κυρίως ο βελονισμός και λιγότερο η ομοιοπαθητική, η κινέζικη φυτοθεραπεία, η μουσικοθεραπεία και η χειροπρακτική, καθώς και κάποιες τεχνικές μασάζ) και άλλες ελάχιστα υποστηριζόμενες από μελέτες και φυσικά πιο περιορισμένης αποδοχής.

Ενας αριθμός διαφορετικών και ποικίλων προβλημάτων έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία σε σχέση με τις «εναλλακτικές θεραπείες» τα τελευταία χρόνια. Περιλαμβάνουν ασθενείς που διέκοψαν την αγωγή τους, ευρισκόμενοι σε θεραπεία με ινσουλίνη, με συνέπεια να οδηγηθούν σε κωματώδη κατάσταση σε εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείων, λόγω διαβητικής κετοξέωσης, μιας σοβαρής επιπλοκής που προκαλεί η έλλειψη ινσουλίνης.

Από παρενέργειες/αλληλεπιδράσεις βοτάνων κινδυνεύουν κυρίως :

• Οι ηλικιωμένοι.
• Τα παιδιά.
• Αυτοί που πάσχουν από νόσους του ήπατος ή των νεφρών.
• Αυτοί που λαμβάνουν αρκετά φαρμακευτικά σκευάσματα για διαφορετικές παθήσεις, π.χ. φάρμακα για την υπέρταση μαζί με φάρμακα για το ΣΔ και τη χοληστερίνη, ή χρειάζονται εκτάκτως αγωγή για μία εμπύρετο λοίμωξη.
• Αυτοί που πρόκειται να χειρουργηθούν. Ορισμένα βότανα, π.χ. πιπερόριζα (ginseng, gingko biloba), σκόρδο (σε πολύ μεγάλες ποσότητες), υπερρικό ή χόρτο του Αγίου Ιωάννη (St John’s wart), χρειάζεται να διακόπτονται αρκετές ημέρες νωρίτερα, λόγω των αντιπηκτικών ιδιοτήτων τους και των αλληλεπιδράσεων που εμφανίζουν με γνωστά αντιπηκτικά.
• Αυτοί που υποφέρουν από αλλεργίες, εκζέματα, άσθμα.

Θα πρέπει να αναφερθεί ωστόσο ότι είναι δυνατόν να υπάρξει και συνεργική δράση ανάμεσα σε ορισμένα φαρμακευτικά σκευάσματα/ βότανα, με αποτέλεσμα λιγότερη χρήση φαρμάκων, με καλύτερη ποιότητα ζωής. Προσοχή χρειάζεται στα όχι γνωστής προέλευσης σκευάσματα.

Ορισμένα σκευάσματα μπορεί να περιέχουν φαρμακευτικές ουσίες, π.χ. κινέζικα σκευάσματα βοτάνων έχει βρεθεί να περιέχουν την ουσία «γλιβεκλανμίδη», ένα από του στόματος αντιδιαβητικό φάρμακο. Επιπλέον, ανάλογα με το έδαφος και τον τρόπο καλλιέργειας, η ίδια ποσότητα φυτικού σκευάσματος μπορεί να περιέχει διαφορετικές ποσότητες δραστικής ουσίας, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα. Οι «εναλλακτικές θεραπείες» μπορεί να απαιτήσουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να έχουν εμφανές αποτέλεσμα. 

Ασφαλής και σωστή χρήση

Ορισμένες γενικές κατευθύνσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη, αν αποφασίσουν να οδηγηθούν προς «εναλλακτικές» θεραπείες.

• Αποφάσισε τι θέλεις να θεραπεύσεις και ποιο θεραπευτικό αποτέλεσμα θεωρείς ικανοποιητικό, πριν ξεκινήσεις να ερευνάς τις «εναλλακτικές» θεραπείες.
• Ελεγξε ξανά την κάθε πληροφορία που θα βρεις στο INTERNET. Συνήθιζε να παίρνεις πληροφορίες από επίσημα site, π.χ. ιατρικούς συλλόγους, εθνικές βιβλιοθήκες, έγκυρα ιατρικά περιοδικά κ.λπ. Συνήθιζε να κάνεις πολλές ερωτήσεις, διασταυρώνοντας τις πληροφορίες που λαμβάνεις.
• Φρόντισε να έχεις μια σωστή ιατρική διάγνωση, πριν απευθυνθείς αλλού.
• Πρόσεχε ιδιαίτερα αν είσαι έγκυος ή θηλάζεις. Αν είσαι ηλικιωμένος, παίρνεις φάρμακα ή πρόκειται για βρέφος ή μικρό παιδί.
• Ενημέρωσε όλους τους «θεραπευτές» για τις παθήσεις, τις πιθανές αλλεργίες, τα φάρμακα που πιθανόν παίρνεις και το ιατρικό ιστορικό σου.
• Μη διακόπτεις φαρμακευτικές αγωγές αν τουλάχιστον δεν ενημερώσεις πριν το θεράποντα ιατρό σου. Αναζήτησε ιατρικές συμβουλές μόλις παρατηρήσεις κάποιο ασυνήθιστο σύμπτωμα ή απορρυθμιστεί ξαφνικά και χωρίς προφανή λόγο το σάκχαρο. 
• Ελεγξε τα αποτελέσματα κάθε θεραπείας, παρακολουθώντας το σάκχαρο με τις κατάλληλες εξετάσεις που θα σου υποδείξει ο θεράπων ιατρός σου.
• Επίλεξε θεραπευτές, μέλη επισήμων επαγγελματικών συλλόγων, που συνεργάζονται ή τουλάχιστον δεν είναι αντίθετοι με την «κλασική» ιατρική.
• Αποφάσισε θεραπείες με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σου, γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν ήπιες ή αθώες ή φιλικές ή φυσικές θεραπείες. Απλώς υπάρχουν θεραπείες αποτελεσματικές και ασφαλείς ή αναποτελεσματικές ή και επικίνδυνες. Αυτό που κάνει καλό και βοηθά κάποιον δεν κάνει κατ’ ανάγκην καλό και σε σένα.

Ενα προσεκτικό και «εναλλακτικό συμπλήρωμα»

Ενας πολεμιστής πρέπει να έχει πολλά όπλα στη φαρέτρα του κι ένας θεραπευτής καλό είναι να αντιμετωπίζει ένα ιατρικό πρόβλημα σφαιρικά και πολυεπίπεδα, όπως ιδιαίτερος και πολυεπίπεδος είναι ο κάθε άνθρωπος. 

Οι «εναλλακτικές» θεραπείες ή τουλάχιστον κάποιες από αυτές μπορούν να βοηθήσουν, είναι οικονομικότερες συμβατικών μεθόδων, ενώ μπορούν να ενισχύσουν την ενεργό συμμετοχή του ασθενούς στην ευθύνη της υγείας του, με τη λογική ότι αναζητούμε κατ’ αρχήν την αιτία της νόσου και όχι την καταστολή συμπτωμάτων.

Καθένας με ευθύνη και προσοχή ίσως είναι καιρός να δει με άλλο «βλέμμα» τις «εναλλακτικές» θεραπείες.

Αντώνιος Λέπουρας,

Ιατρός παθολόγος διαβητολόγος,

επιστημονικός διευθυντής Διαβητολογικού Τμήματος Ιατρικού Κέντρου Ψυχικού.