Πόνος καυστικός, οξύς, αφόρητος, που μοιάζει με μαχαιριά και που μπορεί να είναι συνεχής ή να έχει και διαστήματα ύφεσης κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι το πρώτο και ενοχλητικό σύμπτωμα που προκαλεί ο επερχόμενος έρπης ζωστήρ, που προκαλείται από ιό, ο οποίος ως πρωτοπαθή λοίμωξη προκαλεί την τόσο γνωστή μας ανεμοβλογιά. Σε άτομα της τρίτης ηλικίας οι δερματικές βλάβες που προκαλεί ο έρπης ζωστήρ μπορεί να παραμένουν για πάνω από τέσσερις εβδομάδες και μερικές φορές μπορεί να επιμολυνθούν με σταφυλόκοκκο ή στρεπτόκοκκο, ενώ μπορεί να υπάρχει και επιχώρια λεμφαδενίτιδα.
Ο ιός της ανεμοβλογιάς είναι ο ίδιος με του έρπητα ζωστήρα
Ο έρπης ζωστήρ προκαλείται από έναν ιό που μπορεί να προκαλέσει ή ανεμοβλογιά ή ζωστήρα. Η πρωτοπαθής λοίμωξη απ’ αυτό τον ιό έχει αποτέλεσμα την ανεμοβλογιά, μια πάθηση που είναι πολύ συχνή στην παιδική ηλικία. Μετά την πρωτοπαθή λοίμωξη, ο ιός ανεμοβλογιάς-ζωστήρα παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στο σώμα, στα γάγγλια των οπίσθιων νευρικών ριζών.
Πως να αναγνωρίσετε το εξάνθημα του έρπητα ζωστήρα
Η ενεργοποίηση του ιού έπειτα από χρόνια παραμονής σε λανθάνουσα κατάσταση προκαλεί έντονη φλεγμονή του αισθητικού νεύρου και εμφάνιση ενός χαρακτηριστικού εξανθήματος στην περιοχή του δέρματος που νευρώνεται από το συγκεκριμένο νεύρο.
Το εξάνθημα αυτό είναι η κλινική εκδήλωση του έρπητα ζωστήρα. Τις περισσότερες φορές, 3-4 μέρες πριν από την εμφάνιση του εξανθήματος εμφανίζονται αδιαθεσία, ανορεξία και πόνος στην περιοχή του νευροτομίου που έχει προσβληθεί.
Οι βλάβες του δέρματος ξεκινούν σαν κηλίδες και βλατίδες και στη συνέχεια μετατρέπονται σε φυσαλίδες που βρίσκονται πάνω σε μια ερυθρή βάση. Οι φυσαλίδες είναι γεμάτες υγρό και βρίσκονται πολλές μαζί κατά μήκος της περιοχής ενός δερμοτομίου ή μόνο σε ένα τμήμα αυτής της περιοχής. Μέσα σε δέκα ημέρες οι φυσαλίδες ξηραίνονται και δημιουργούνται εφελκίδες, που παραμένουν περίπου για δύο εβδομάδες, ενώ σε άτομα της τρίτης ηλικίας μπορεί να παραμένουν για πάνω από 4 εβδομάδες. Μερικές φορές, οι βλάβες του έρπητα μπορεί να επιμολυνθούν με σταφυλόκοκκο ή στρεπτόκοκκο, ενώ μπορεί να υπάρχει και επιχώρια λεμφαδενίτιδα.
Που εμφανίζεται ο έρπης ζωστήρας
Οι βλάβες του ζωστήρα είναι ετερόπλευρες και κατανέμονται σε ένα ή περισσότερα αισθητικά νευροτόμια. Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των ασθενών, ο έρπης ζωστήρ εντοπίζεται στον κορμό, λόγω αναζωπύρωσης του ιού από ένα ή περισσότερα γάγγλια οπισθίων θωρακικών ριζών, ενώ 25% αφορά τα κρανιακά νευροτόμια. Το τρίδυμο νεύρο είναι το πιο συχνό κρανιακό νεύρο που προσβάλλεται, και δημιουργείται έντονος πόνος.
Η διαφορά του απλού έρπη με τον έρπητα ζωστήρα
Από τις σοβαρότερες προσβολές των κρανιακών νεύρων είναι του οφθαλμορινικού, όπου μπορεί να συμμετέχει και ο οφθαλμός. Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα, γιατί μπορεί να δημιουργήσει οφθαλμολογικά προβλήματα. Η διαφορική διάγνωση των φυσαλίδων του έρπητα ζωστήρα θα γίνει από τον απλό έρπητα. Ο απλός έρπης μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος (συχνότερα στα χείλη), με μικρότερη έκταση των βλαβών και με συχνές υποτροπές.
Ο πόνος από έρπη ζωστήρα
Ο πόνος από έρπητα ζωστήρα στην περιοχή του κορμού θα πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί από οσφυαλγία, πλευρίτιδα, δωδεκαδακτυλικό έλκος και έμφραγμα του μυοκαρδίου. Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς, άνω των 60 ετών, παραπονούνται για πόνο πάνω από δύο μέρες πριν από την εμφάνιση του εξανθήματος, ενώ σχεδόν όλοι έχουν πρόδρομο πόνο για τουλάχιστον μία ημέρα.
Ο πόνος περιγράφεται από τους ασθενείς σαν καυστικός, οξύς, αφόρητος, που μοιάζει με μαχαιριά, και που μπορεί να είναι συνεχής ή να έχει και διαστήματα ύφεσης κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο πόνος συνήθως αυξάνεται με την πάροδο των ημερών και στη συνέχεια μειώνεται αργά με την ίαση του εξανθήματος. Όμως ο πόνος μπορεί να συνεχιστεί και μετά την ίαση των δερματικών βλαβών (μεθερπητική νευραλγία).
Η ηλικία του ασθενούς έχει σχέση με τον πόνο, γι’ αυτό και στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ο πόνος είναι πιο έντονος και η διάρκειά του μεγαλύτερη. Το 15-20% των ατόμων με έρπητα ζωστήρα εμφανίζει μεθερπητική νευραλγία, ενώ το ποσοστό αυτό ανεβαίνει περίπου στο 50% για άτομα ηλικίας πάνω από 70 ετών.
Η συχνότητα του έρπητα ζωστήρα
Σε αντίθεση με την ανεμοβλογιά, ο έρπης ζωστήρ δεν προκαλεί επιδημίες και παρουσιάζεται με την ίδια συχνότητα κατά τη διάρκεια του έτους. Η συχνότητα της νόσου δεν επηρεάζεται από φυλή ή επάγγελμα, ενώ είναι ίδια στους άνδρες και στις γυναίκες (με εξαίρεση τον οφθαλμικό έρπητα, που παρουσιάζει λίγο υψηλότερο ποσοστό στους άνδρες).
Η θεραπεία του έρπητα ζωστήρα
Σε ό,τι αφορά τη θεραπεία του έρπητα ζωστήρα, σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας πολύ καλά αντιικά φάρμακα (φαμσικλοφίβη, βαλασικλοβίρη) που χορηγούνται από το στόμα για 7 ημέρες. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν τη χρονική διάρκεια των συμπτωμάτων και την πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών, ενώ επιδρούν και στη μεθερπητική νευραλγία. Από το στόμα χορηγούνται ακόμη αναλγητικά φάρμακα, ενώ συστήνεται στον ασθενή να αναπαύεται στο σπίτι. Τοπικά συστήνεται η εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων ή ξηραντικών διαλυμάτων.
Η αντιμετώπιση της μεθερπητικής νευραλγίας
Στη μεθερπητική νευραλγία συνιστώνται τα τρικυκλικά, αντικαταθλιπτικά και κυρίως η αμιτριπτυλίνη, ενώ τοπικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί η καψαϊκίνη (κρέμα που παράγεται από το καυτερό πιπέρι) ή άλλα τοπικά αναισθητικά. Η καψαϊκίνη χρησιμοποιείται κάθε 4-8 ώρες τοπικά αλλά μερικοί ασθενείς δεν μπορούν να την ανεχθούν, λόγω του καύσου που προκαλεί στη περιοχή. Όταν ο ασθενής λαμβάνει τρικικλυκά αντικαταθλιπικά, από το στόμα, αλλά ο πόνος επιμένει για περισσότερο από 1,5-2 μήνες, τότε θα πρέπει να παραπεμφθεί σε ειδικό κέντρο πόνου.
Αλέξανδρος Μπαλαμώτης
Δερματολόγος,
Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών
