Όλοι έχουμε ένα φίλο ο οποίος δεν παχαίνει όσο και να φάει. Ακόμη μπορεί να βρίσκεστε στην αντίπερα όχθη, δηλαδή σε εκείνους που ‘μισούν’ όλοι οι φίλοι τους γιατί μπορείτε να φάτε ό,τι τραβάει η καρδιά σας χωρίς το άγχος πως ενδέχεται το επόμενο πρωί να ξυπνήσετε μέχρι και ένα κιλό βαρύτερος/η. Ποιά είναι λοιπόν η μαγική φόρμουλα που κάνει μερικούς ανθρώπους να μην παχαίνουν παρά το γεγονός πως καταναλώνουν πολλές θερμίδες κάθε ημέρα;
Η πρώτη παρατήρηση
Το 1967 ο Αμερικανός επιστήμονας Ethan Sims, χρησιμοποίησε τους κρατούμενους ενός σωφρονιστικού ιδρύματος για να κατανοήσει πως δύο άνθρωποι καταναλώνοντας ακριβώς τις ίδιες θερμίδες ημερησίως, εμφανίζονται με ένα τόσο διαφορετικό ισοζύγιο ενέργειας. Ζήτησε λοιπόν από τους συμμετέχοντες στη μελέτη να αυξήσουν κατά 25% το σωματικό τους βάρος, λαμβάνοντας μέχρι και 10,000 θερμίδες κάθε ημέρα. Αυτό που παρατήρησε ήταν πως ενώ κάποιοι άνθρωποι αύξησαν χωρίς κόπο τα κιλά τους, κάποιοι άλλοι δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν το στόχο. Δηλαδή για κάποιους ανθρώπους τα περιττά κιλά δεν είναι καν επιλογή!
Ο μεταβολισμός είναι η αιτία
Η μαγική αυτή λοιπόν φόρμουλα, την οποία αναφέραμε στη αρχή, ονομάζεται μεταβολισμός και στην πραγματικότητα είναι η διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός μετατρέπει σε ενέργεια τις τροφές που καταναλώνει. Πρόκειται για μία συνεχή ροή ‘καυσίμου’ στο σώμα απαραίτητη για τη ζωή. Η ενέργεια των τροφών μετριέται με τις γνωστές σε όλους μας θερμίδες. Δυστυχώς όμως δεν καταναλώνουμε όσες ακριβώς θερμίδες χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Πολλές φορές λαμβάνουμε περισσότερες και τότε το βάρος αυξάνεται, ενώ άλλες φορές λιγότερες και τότε χάνουμε κιλά. Αυτό που μόλις περιγράψαμε αποτελεί το ισοζύγιο της ενέργειας, το οποίο τροφοδοτεί το μηχανισμό του μεταβολισμού.
Γιατί δεν έχουμε όλοι τον ίδιο μεταβολισμό;
Ο λόγος για τον οποίο οι συμμετέχοντες στο πείραμα του Sims δεν αύξησαν το βάρος τους με τον ίδιο ρυθμό είναι ο μεταβολισμός τους, ο οποίος σε κάποιες περιπτώσεις ‘καίει’ περισσότερες θερμίδες και σε άλλες λιγότερες. Ποιοί είναι οι παράγοντες εκείνοι όμως που επιταχύνουν ή επιβραδύνουν το μεταβολισμό;
1. Η ηλικία: Ο μεταβολισμός μας επηρεάζεται κατά ένα μεγάλο του ποσοστό από την ηλικία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί πως στην ηλικία των 30 ετών ο μεταβολισμός έχει μειωθεί κατά το εντυπωσιακό ποσοστό του 70% σε σχέση με το πρώτο έτος της ζωής ενός ανθρώπου.
2. Το φύλλο: Παραδοσιακά οι γυναίκες έχουν χαμηλότερο μεταβολισμό σε σχέση με τους άνδρες, φαινόμενο το οποίο αποδίδεται στη σωματική τους διάπλαση αλλά και στο γυναικείο ορμονικό σύστημα.
3. Οι ορμόνες: Το ορμονικό σύστημα τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών έχει τεράστιο αντίκτυπο στο ρυθμό με τον οποίο χρησιμοποιεί το σώμα την ενέργεια. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι οι ορμόνες του θυρεοειδούς αδένα οι οποίες στην κυριολεξία κινητοποιούν το μεταβολισμό. Άλλες σημαντικές ορμόνες είναι η τεστοστερόνη, η ανθρώπινη αυξητική ορμόνη, η τεστοστερόνη και η ινσουλίνη.
4. Το μέγεθος του σώματος: Φυσικά ο μεταβολισμός αυξάνεται όσο αυξάνεται το ύψος και το βάρος ενός ανθρώπου, καταρρίπτοντας τον μύθο πως ένας παχύσαρκος άνθρωπος έχει χαμηλότερο μεταβολισμό από έναν αδύνατο. Εδώ υπεισέρχονται ορμονικοί παράγοντες που δεν επιτρέπουν σε κάποιον με επιπλέον κιλά να ελέγξει την όρεξή του και την αποτελεσματική καύση λίπους.
5. Η σωματική διάπλαση: Ίσως θα έχετε ακούσει και στο παρελθόν πως το λίπος του σώματος είναι τεμπέλικο και δεν καίει αρκετή ενέργεια, σε αντίθεση με τους μύες οι οποίοι είναι μεταβολικά ενεργοί και χρησιμοποιούν περισσότερες θερμίδες για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αυτός λοιπόν είναι ο λόγος που όταν κάποιος έχει ανεπτυγμένο το μυϊκό του σύστημα μπορεί να φάει μεγαλύτερες ποσότητες χωρίς να παχύνει.
6. Η φυσική δραστηριότητα: Η άσκηση αυξάνει σημαντικά το μεταβολισμό, ο οποίος παραμένει σε υψηλά επίπεδα για αρκετές ώρες μετά την άσκηση. Μην ξεχνάτε φυσικά πως την ίδια στιγμή η φυσική δραστηριότητα ενδυναμώνει το μυϊκό σύστημα. Φαίνεται πως απλές ασκήσεις ενδυνάμωσης μπορεί να επιβραδύνουν το ρυθμό μείωσης του μεταβολισμού που έρχεται με την ηλικία.
7. Αχ αυτά τα γονίδια: Τα γονίδια που φέρει ο καθένας από τους γονείς του έχει προταθεί πως επηρεάζουν μέχρι και κατά 60% το ρυθμό του μεταβολισμού. Σε μία πρόσφατη μελέτη, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Nature από ιατρούς του πανεπιστημίου του Michigan, φαίνεται πως 97 διαφορετικά σημεία στο γονιδίωμα (σύνολο γονιδίων) των ατόμων με επιπλέον κιλά σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η παρατήρηση αυτή δείχνει πως είναι εξαιρετικά δύσκολο να επέμβει κανείς στο γενετικό υλικό για να ‘κλείσει’ το διακόπτη της παχυσαρκίας. Τα γονίδια έχουν συσχετιστεί επιπλέον με την τάση εναπόθεσης λίπους, το αίσθημα της πείνας κ.α. Υπάρχει όμως και ο αντίποδας ο οποίος υποστηρίζει πως όχι όλα τα άτομα που φέρουν κάποιο από τα γονίδια της παχυσαρκίας, θα καταλήξουν με επιπλέον κιλά. Η πολύ σημαντική αυτή παρατήρηση δείχνει την επιρροή που ασκεί η ισορροπημένη διατροφή & άσκηση στο βάρος.
Όσοι λοιπόν από εσάς κατηγορείται τα γονίδια για το extra βάρος σας, ήρθε η ώρα να αλλάξετε αντιλήψεις. Παρότι δεν μπορεί κανείς να αλλάξει το DNA του, τη ηλικία ή το φύλο του, μπορεί σίγουρα να δώσει ώθηση στο μεταβολισμό μεταβάλλοντας παράγοντες όπως η φυσική δραστηριότητα και αλλάζοντας συνήθειες όπως η διατροφή.
Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
Πηγές:
1. Carmelinda Ruggiero1,2 and Luigi Ferrucci1 The Endeavor of High Maintenance Homeostasis: Resting Metabolic Rate and the Legacy of Longevity. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2006 May; 61(5): 466–471.
2. Harvard. Obesity Prevention Source. Genes are not destiny. Last accessed 29/3/2015.
http://www.hsph.harvard.edu/obesity-prevention-source/obesity-causes/genes-and-obesity/
3. Adam E. Locke et al. Genetic studies of body mass index yield new insights for obesity biology. Nature, 2015; 518 (7538): 197 DOI: 10.1038/nature14177
