Η καρδιά είναι ένα όργανο αντλία, το οποίο για να συσπασθεί κάθε φορά απαιτείται ένα μικρό ηλεκτρικό ερέθισμα-μια «σπίθα», η οποία παράγεται και διοχετεύεται από το ηλεκτρικό της σύστημα. Το σύστημα αυτό αποτελείται από ένα τόπο παραγωγής και ένα σύστημα μεταφοράς του ερεθίσματος. Η «σπίθα» που καθορίζει αυτό το ηλεκτρικό ερέθισμα παράγεται από τον φλεβόκομβο που βρίσκεται στο δεξιό κόλπο της καρδιάς, ο οποίος αποτελεί την φυσική μπαταρία μας και καθορίζει το βήμα (ρυθμό) με το οποίο πορεύεται (συσπάται) η καρδιά μας γι αυτό και είναι ο φυσικός μας «βηματοδότης». Από εκεί το ηλεκτρικό ρεύμα φθάνει σε ένα κεντρικό κόμβο και μεταδίδεται στις κοιλίες μέσω δύο «καλωδίων», το αριστερό και το δεξιό.
Πότε απαιτείται να «μπεί» βηματοδότης ;
Όταν το ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς, είτε η μπαταρία είτε ο κόμβος και τα καλώδια, υποστούν βλάβες και ο καρδιακός ρυθμός πέσει κάτω από τα φυσιολογικά όρια (<40 παλμούς το λεπτό), διάφορα δυσάρεστα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν όπως ζαλάδες, δύσπνοια, μειωμένη ικανότητα για φυσική άσκηση, ή ακόμη και απώλεια αισθήσεων (συγκοπτικό επεισόδιο). Μερικές φορές ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα είναι αρκετό για να ανιχνεύσει την βλάβη ενώ μπορεί να χρειαστούν κι άλλες πιο ειδικές εξετάσεις (24ωρη καταγραφή του ρυθμού με Holter ή ακόμη και ηλεκτροφυσιολογική μελέτη). Αν αυτές οι εξετάσεις επιβεβαιώσουν την βλάβη, ο ασθενής χρειάζεται βηματοδότη για να λυθεί το πρόβλημα.
Τι είναι ο βηματοδότης;
Ο βηματοδότης είναι μια μικρή ηλεκτρονική συσκευή που παράγει ηλεκτρικούς παλμούς οι οποίοι επιτρέπουν στην καρδιά να συσπάται ρυθμικά. Αυτοί οι ηλεκτρικοί παλμοί μεταδίδονται στην καρδιά μέσω ειδικών καλωδίων. Το τεχνητό ηλεκτρικό σύστημα που παρέχεται μέσω ενός βηματοδότη και των καλωδίων του μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μονή διέγερση (μόνο του κόλπου ή της κοιλίας) ή διπλή διέγερση (και του κόλπου και της κοιλίας). Οι βηματοδότες είναι ιδιαίτερα περίπλοκες συσκευές και λειτουργούν μόνο όταν πέσει ο φυσιολογικός ρυθμός της καρδιάς κάτω από καθορισμένα όρια. Παραμένουν σιωπηλοί αλλά πάντα σε ετοιμότητα όταν η καρδιά επιστρέψει στο φυσιολογικό ρυθμό. Αυτό εξασφαλίζει καρδιακή διέγερση μόνο όταν χρειάζεται και εξοικονομεί την ισχύ της μπαταρίας. Μερικοί βηματοδότες είναι σχεδιασμένοι να διεγείρουν την καρδιά σε διαφορετικούς ρυθμούς ανάλογα με την φυσική δραστηριότητα του ασθενούς .
Η διαδικασία της εμφύτευσης
Η εμφύτευση του βηματοδότη απαιτεί συνθήκες χειρουργείου με γίνεται με τοπική αναισθησία. Η εμφύτευση εκτελείται σε ειδική αίθουσα που να διαθέτει ακτινολογικό εξοπλισμό και ειδικές οθόνες. Αρχικά εκτελείται μια μικρή τομή λίγων εκατοστών στο δέρμα και αναζητείται η κατάλληλη φλέβα , διαμέσου της οποίας με ακτινοσκοπική παρακολούθηση το ή τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται στη δεξιά κοιλία, στο δεξιό κόλπο ή και στα δύο. Στη συνέχεια ελέγχεται η σωστή θέση και η καλή λειτουργία των καλωδίων με ηλεκτρονικά τεστ. Τέλος ο «παρασκευάζεται» ένας χώρος κάτω από το δέρμα για να μπει εκεί ο βηματοδότης, ο οποίος συνδέται με τα ήδη τοποθετημένα καλώδια. Η εμφύτευση μπορεί να διαρκέσει από 30 ως 60λεπτά της ώρας. Για τις επόμενες δύο ημέρες ο ασθενής πρέπει να είναι προσεχτικός, να μην κινεί τον ώμο από την πλευρά που τοποθετήθηκε ο βηματοδότης, ούτως ώστε να μη συμβεί μετακίνηση των καλωδίων, κάτι που απαιτεί νέα διορθωτική επέμβαση. Για λίγες μέρες ο ασθενής μπορεί να αισθάνεται έναν ελαφρύ πόνο στην τομή. Τα ράμματα αφαιρούνται μετά από 7-8 μέρες. Η διαδικασία της εμφύτευσης παρά το ότι έχει πια απλοποιηθεί, εντούτοις παραμένει ένα χειρουργείο και σπάνια μπορεί να συμβούν επιπλοκές. Η ζωή του βηματοδότη, δηλαδή η διάρκειά του, είναι περίπου 5-10 χρόνια. Αυτή η διαφορά εξαρτάται από τον τύπο του βηματοδότη, πώς είναι προγραμματισμένος και πόσο συχνά τίθεται σε λειτουργία. Είναι σημαντικό να μην αποφορτιστεί ξαφνικά η μπαταρία του βηματοδότη κάτι το οποίο γίνεται βαθμιαία και μπορεί να προβλεφθεί από τακτικούς ελέγχους.
Ο έλεγχος του βηματοδότη
Ένας αρχικός πολύ απλός έλεγχος μπορεί να γίνεται κι από τον ίδιο τον ασθενή ελέγχοντας περιοδικά τους παλμούς του οι οποίοι δεν πρέπει να είναι κάτω από αυτούς που προγραμματίστηκαν κατά την εμφύτευση ή τον τελευταίο έλεγχο. Στην τακτική παρακολούθηση γίνονται συνήθως εξετάσεις για να ελεγχθεί αν ο βηματοδότης λειτουργεί σωστά όπως ΗΚΓ, ακτινογραφία θώρακος, ή/και υπερηχογράφημα αν χρειασθεί. Με μια ειδική συσκευή είναι δυνατός ο αναλυτικός έλεγχος του βηματοδότη τηλεμετρικά, άπλα τοποθετώντας στο δέρμα πάνω από τον βηματοδότη έναν ειδικό ανιχνευτή. Αυτή η λειτουργία παρέχει ακριβή στοιχεία για το βηματοδότη όπως, το επίπεδο φόρτισης της μπαταρίας και την κατάσταση των καλωδίων. Με τον ίδιο τρόπο μπορούν να ρυθμισθούν να αλλάξουν ανάλογα με τις ανάγκες οι παράμετροι της λειτουργίας του βηματοδότη, όπως η βασική συχνότητα, τα φυσικά χαρακτηριστικά του ηλεκτρικού ερεθίσματος κλπ. Ο έλεγχος του βηματοδότη θα πρέπει να γίνεται το λιγότερο 1-2 φορές το χρόνο ή νωρίτερα αν παρουσιασθούν κάποια συμπτώματα.
Αντικατάσταση βηματοδότη
Όταν ο έλεγχος αποκαλύψει ότι η μπαταρία έχει τελειώσει (φάση αποφόρτισης η οποία διαρκεί μήνες) ο βηματοδότης πρέπει να αντικαθίσταται. Η διαδικασία είναι συνήθως πολύ σύντομη και απλή. Γίνεται τομή στο σημείο όπου είχε γίνει αρχικά η πρώτη τομή και αποσυνδέεται ο βηματοδότης από τα ηλεκτρόδια τα οποία παραμένουν στη θέση τους αφού ελεγχθεί η κατάστασή τους. Ένας νέος βηματοδότης συνδέεται με τα ηλεκτρόδια και τοποθετείται στην παλιά θέση. Ο ασθενής συνήθως παραμένει στο νοσοκομείο για λίγες ώρες.
Ζώντας με το βηματοδότη
Μια ειδική κάρτα είναι η ταυτότητα του χρήστη του βηματοδότη. Αυτή η κάρτα περιέχει τα προσωπικά στοιχεία του χρήστη, την κατασκευή, το μοντέλο και τα βασικά χαρακτηριστικά του βηματοδότη. Ο χρήστης επιδεικνύει την κάρτα όπου χρειάζεται προκειμένου να πληροφορηθεί ο γιατρός για την κατάσταση και θα πρέπει να την έχει πάντα πάνω του.
Ο βηματοδότης δεν περιορίζει τον ασθενή από καμία φυσική δραστηριότητα ή κίνηση ή στάσεις του σώματος. Η φυσική όμως άσκηση πρέπει να είναι ανάλογη με την κατάσταση του ασθενούς και την ικανότητά του. Το περπάτημα, η ποδηλασία, το ανέβασμα της σκάλας, το νοικοκυριό του σπιτιού και η κηπουρική δεν δημιουργούν κανένα πρόβλημα. Η σεξουαλική δραστηριότητα δεν επηρεάζεται. Επιτρέπεται η χρήση όλων των συνήθη οικιακών συσκευών όπως φούρνος, ηλεκτρική σκούπα, σίδερο, ραδιόφωνο, τηλεόραση κλπ.
Τα κινητά και τα ασύρματα τηλέφωνα μπορούν να χρησιμοποιούνται. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης όμως καλό είναι το τηλέφωνο να κρατάται στο αυτί της άλλης πλευράς από όπου εμφυτεύτηκε ο βηματοδότης και ποτέ να μην τοποθετείατι στο τσεπάκι του πουκαμίσου πάνω από το σημείο όπου βρίσκεται ο βηματοδότης.
Ο βηματοδότης είναι απόλυτα συμβατός με όλα τα φάρμακα. Τα ταξίδια με όλα τα μέσα συγκοινωνίας μπορούν να γίνονται. Στα αεροδρόμια, στα πολυκαταστήματα και στις τράπεζες θα πρέπει να ενημερώνετε το προσωπικό ασφαλείας ότι φέρετε βηματοδότη επιδεικνύοντας την προσωπική σας κάρτα ώστε να μην περνάτε μέσα από το μαγνητικό έλεγχο (μαγνητικές πόρτες, μαγνητικοί ανιχνευτές).
Πρέπει να αποφεύγεται:
- η πίεση στη περιοχή του βηματοδότη
- όλοι οι τύποι ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας όπως : μεγάλα ηλεκτρικά μηχανήματα (πριόνια), ραντάρ ή σταθμοί ραδιοεκπομπών, μαγνητικοί έλεγχοι στα αεροδρόμια
Πολλά ιατρικά μηχανήματα είναι πηγές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας όπως:
- μαγνητικός τομογράφος
- θεραπευτική ακτινοβολία με ιονισμό
- απινιδωτές
- νευρική ή μυική διέγερση
- θεραπευτική διαθερμία
- ενέργεια υπερήχων
αν συμβεί ο ασθενής που φέρει βηματοδότη έρθει σε επαφή με μια από τις παραπάνω πηγές, θα πρέπει να ενημερώσει τον καρδιολόγο του.
Οι ασθενείς που φέρουν βηματοδότη θα πρέπει επίσης να ενημερώσουν το γιατρό τους για τα εξής:
- αν αισθάνονται πάλι τα συμπτώματα που είχαν πριν την εμφύτευση
- πόνο στον ώμο ή ψηλά στην κοιλιακή χώρα (στομάχι)
- ανεξήγητος πυρετός και κοκκινίλα στην περιοχή του βηματοδότη
