Το πρόσωπο, αυτό το τόσο πολύτιμο μέρος του ανθρώπινου σώματος, το οποίο αποτελεί το παράθυρο μέσα από το οποίο προβάλλει ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου προς το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον του, δυστυχώς κάποιες φορές μπορεί είτε να παραμορφωθεί ή και να απολεσθεί από βαριά τραύματα και κακώσεις, σοβαρά εγκαύματα, κακοήθη νεοπλάσματα, αλλά και δήγματα ζώων και γενετικές ανωμαλίες, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος που παρουσιάζει αυτό το πρόβλημα να επηρεασθεί λειτουργικά, αισθητικά, αλλά και να διαταραχθεί η ψυχική του ισορροπία.
Στο παρελθόν η αποκατάσταση αυτών των σοβαρών παραμορφώσεων του προσώπου επιτυγχανόταν μόνο με δερματικά μοσχεύματα, που λαμβάνονταν από άλλα μέρη του σώματος του ίδιου του ασθενή (ράχη, γλουτοί, μηροί κ.λπ.) ή και από πτωματικούς δότες, τα οποία στη συνέχεια μεταφέρονταν στα ελλείμματα του προσώπου, μέσα από μία διαδικασία πολλαπλών χειρουργικών επεμβάσεων, που δυστυχώς όμως πρόσφεραν περιορισμένη λειτουργικότητα και ένα πρόσωπο με την εμφάνιση μάσκας.
Οι πρώτες προσπάθειες
Η πρώτη προσπάθεια ολικής επανατοποθέτησης του ιδίου προσώπου διενεργήθηκε από τον Dr Abraham Thomas –έναν από τους κορυφαίους μικροχειρουργούς της Ινδίας– το 1994 στην εννιάχρονη Sandeep Kaur στη βόρεια Ινδία, της οποίας το πρόσωπο αποσπάσθηκε όταν τα μαλλιά της πιάστηκαν σε μια αλωνιστική μηχανή.
Μία ανάλογη επέμβαση έγινε το 1996/1997 στην πολιτεία της Victoria στην Αυστραλία σε μία 28χρονη γυναίκα, η οποία έχασε το πρόσωπό της σε ένα παρόμοιο ατύχημα με αγροτικό μηχάνημα στο Shepparton της Victoria, από μία ομάδα πέντε χειρουργών (δύο Αυστραλών, ενός Ινδού και δύο Ιαπώνων), με επικεφαλής τον Prof. Wayne Morrison, Διευθυντή του Ινστιτούτου Μικροχειρουργικής της Μελβούρνης «Bernard O’ Brien» (Melbourne’s Bernard O’ Brien Institute of Microsurgery), Καθηγητή Χειρουργικής στο St Vincent’s Hospital και Διευθυντή του Τμήματος Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής.
Η περίπτωση της Isabelle Dinoire
Η πρώτη μερική μεταμόσχευση προσώπου σε ζώντα άνθρωπο διενεργήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2005, από τον Γάλλο στοματικό και γναθοπροσωπικό χειρουργό Prof. Bernard Devauchelle και τον ουρολόγο και μεταμοσχευτικό χειρουργό Prof. Jean-Michel Dubernard (Εικ. 1), στην 38χρονη Isabelle Dinoire στην Amiens της Γαλλίας (Εικ. 2),
της οποίας το κατώτερο μέρος του προσώπου (γένειο, χείλη, μεγάλο τμήμα της ρινός, παρειές) είχε καταφαγωθεί από το ίδιο της το σκυλί, ράτσας Labrador Retriever, κατά τη διάρκεια του ύπνου της, μετά τη λήψη υπνωτικών χαπιών(Εικ. 3). Το μόσχευμα λήφθηκε από μία 46χρονη γυναίκα, η οποία είχε παραμείνει εγκεφαλικά νεκρή ύστερα από απόπειρα αυτοκτονίας. Η χειρουργική επέμβαση η οποία πραγματοποιήθηκε στο Centre Hospitalier Universitaire Nord d’Amiens διήρκεσε 15 ώρες, υπήρξε δε πραγματική επανάσταση για τα χειρουργικά δεδομένα της εποχής (Εικ. 4).
Η μετέπειτα πορεία της Isabelle Dinoire υπήρξε μακρά και απαιτητική, καθόσον ο βασικός προβληματισμός και η διαρκής αγωνία της μεταμοσχευτικής χειρουργικής ομάδας και ειδικότερα του επικεφαλής στοματικού και γναθοπροσωπικού χειρουργού Prof. Bernard Devauchelle, ήταν η μη απόρριψη του μοσχεύματος, με αποτέλεσμα η ασθενής να υποβάλλεται σε μακροχρόνιες θεραπείες με λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, με όλους τους συνεπακόλουθους παράπλευρους κινδύνους για την υγεία της.
Δυστυχώς εμφανίσθηκαν μετεγχειρητικές επιπλοκές, όπως νεφρική ανεπάρκεια και δύο επεισόδια ιστικής απόρριψης, το πρώτο ένα μήνα μετά τη μεταμοσχευτική χειρουργική επέμβαση και το δεύτερο μετά παρέλευση ενός έτους, τα οποία αντιμετωπίσθηκαν με λήψη ισχυρών ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων.
Η Isabelle Dinoire απεβίωσε στις 22 Απριλίου 2016, σε ηλικία 49 ετών, ύστερα από μάχη με τον καρκίνο, καθόσον η καθημερινή λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων την είχε καταστήσει ιδιαίτερα τρωτή, ενώ ο θάνατός της ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2016, έτσι ώστε να προστατευθεί η οικογένειά της από τη δημοσιότητα και να διαχειριστεί καλύτερα την ψυχολογική επιβάρυνση της απώλειάς της. Χαρακτηριστικό είναι ότι δημοσιεύματα ανέφεραν ότι η Isabelle Dinoire είχε παρουσιάσει επεισόδιο απόρριψης του προσωπικού μοσχεύματος το 2015, με αποτέλεσμα να απωλέσει μέρος της χρήσης των χειλέων της.
Η πρώτη ολική μεταμόσχευση προσώπου
Εξάλλου, η πρώτη ολική μεταμόσχευση προσώπου πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαρτίου 2010, από μία ομάδα 30 πλαστικών χειρουργών στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Vall d’ Hebron της Βαρκελώνης, με επικεφαλής τον Dr Joan Pere Barret (Εικ. 5), ,σε έναν 31χρονο αγρότη ονόματι Oscar, ο οποίος είχε τινάξει στον αέρα το μεγαλύτερο μέρος του προσώπου του σε ένα κυνηγετικό ατύχημα με πυροβόλο όπλο πέντε χρόνια νωρίτερα (Εικ. 6).
Η χειρουργική επέμβαση, η οποία διήρκεσε 24 ώρες, αφορούσε αποκατάσταση ολόκληρου του προσώπου, με μόσχευμα που περιελάμβανε όλο το δέρμα και τους μυς του προσώπου, τη ρίνα, τα χείλη, την άνω γνάθο, την υπερώα, τα ζυγωματικά οστά, όλα τα δόντια και την κάτω γνάθο, καθώς επίσης και το δακρυϊκό σύστημα(Εικ. 7).
Την ίδια χρονιά, στις 8 Ιουλίου 2010, η ομάδα των χειρουργών του Τμήματος Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής του Νοσοκομείου Creteil Henri-Mondor κοντά στο Παρίσι, με επικεφαλής τον Prof. Laurent Lantieri (Εικ. 8), ισχυρίσθηκαν ότι αυτοί ήσαν εκείνοι οι οποίοι στα τέλη Ιουνίου 2010 (27/6/2010) διενήργησαν την πρώτη ολική μεταμόσχευση προσώπου –σε επέμβαση διάρκειας σχεδόν 24 ωρών–, συμπεριλαμβανομένων των δακρυϊκών πόρων και των βλεφάρων, σε έναν 35χρονο ονόματι Jérôme, ο οποίος είχε παραμορφωθεί από μία γενετική διαταραχή [πιθανώς νευροϊνωμάτωση (νόσος Von Recklinghausen)](Εικ. 9-10).
Παρά το γεγονός ότι οι χειρουργικές επεμβάσεις μεταμόσχευσης προσώπου αποτελούν πολύωρες χειρουργικές διαδικασίες (15-24 ώρες) οι οποίες απαιτούν πολύχρονη προετοιμασία, αλλά και πολυσύνθετες χειρουργικές ομάδες τις οποίες απαρτίζουν διάφορες χειρουργικές ειδικότητες (στοματικοί και κρανιογναθοπροσωπικοί χειρουργοί, πλαστικοί και επανορθωτικοί χειρουργοί κ.ά.), εν τούτοις συνιστούν μία μεγάλη ελπίδα για το μέλλον των μεταμοσχεύσεων και της επανορθωτικής χειρουργικής γενικά, καθόσον καθιστούν τη μέχρι πρότινος επιστημονική φαντασία απτή πραγματικότητα, προς όφελος του πάσχοντος ανθρώπου.
Ενστάσεις και ηθικά θέματα
Βέβαια, όπως συμβαίνει σε κάθε μεγάλη επιστημονική καινοτομία, αλλά και σε κάθε σημαντικό βήμα της Ιατρικής, υπάρχει και ο σχετικός αντίλογος αναφορικά με τη μεταμόσχευση προσώπου, μερική ή ολική. Οι ενστάσεις αφορούν αφενός μεν αμιγώς ηθικά θέματα, καθόσον το πρόσωπο κατέχει μία ιερή σχεδόν θέση αναφορικά με την κοινωνική σήμανση και ταυτοποίηση του ατόμου, αφετέρου δε θέματα ιατρικής ηθικής, δοθέντος ότι οι λήπτες μοσχευμάτων προσώπου θα πρέπει να λαμβάνουν εφ’ όρου ζωής ισχυρά ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για να αποτρέψουν τη διαδικασία απόρριψης του μοσχεύματος, που σε μακροχρόνια χρήση παρουσιάζουν τοξική δράση, καθιστώντας τους μεταμοσχευθέντες εν τέλει βαρέως πάσχοντες.
Ορισμένοι σκεπτικιστές ισχυρίζονται ως απολύτως δεδομένο ότι τέτοια φάρμακα έχουν καρκινογόνο δράση, περιορίζοντας τη ζωή ενός ασθενούς κατά 10 έως 20 χρόνια, ίσως και περισσότερο. Επίσης αναφέρουν ότι το σώμα γενικά απορρίπτει δερματικά και μυϊκά αλλομοσχεύματα πιο επιθετικά απ’ ό,τι τους νεφρούς, την καρδιά και τους πνεύμονες.
Σ’ αυτές τις ενστάσεις, η αντιπαράθεση των δεδομένων από 24 περιπτώσεις μοσχευμάτων βραχίονος και άκρας χειρός, δείχνουν ότι το δέρμα και οι μύες δεν παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα απόρριψης απ’ ό,τι τα μεταμοσχευόμενα εσωτερικά όργανα.
Μπορεί, όμως –παρά τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται ακόμη, σχετικά με το δυσεπίλυτο προς το παρόν πρόβλημα της απόρριψης του μοσχεύματος– η Ιατρική να αποστρέψει το πρόσωπό της από κάποια «τέρατα»–συνανθρώπους, που μία βαριά κάκωση, ένα μοιραίο ατύχημα, ή ένα τραγικό έγκαυμα, παραμόρφωσαν το πρόσωπό τους και τους καταδίκασαν στην κοινωνική απομόνωση και στο ανθρώπινο σκοτάδι; Στο τέλος-τέλος, τι θα πρέπει να επιλέγει η Ιατρική: τη ζωή ή την επιβίωση του πάσχοντος ανθρώπου;
«Ωφελέειν ή μη βλάπτειν» αλλά και «Μηδέν άγαν»!
Δρ Δρ Αναστάσιος Ι. Μυλωνάς, DMD, PhD, PhD, MD
Στοματικός και Γναθοπροσωπικός Χειρουργός Ιστορικός της Ιατρικής Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής
