Η ωχρά κηλίδα αποτελεί την πιο συχνή αιτία απώλειας της όρασης στους ανθρώπους άνω των 50 ετών.
Τι είναι; Πρόκειται για σταδιακή απώλεια της όρασης, στο κέντρο μάλιστα του οπτικού πεδίου. Η παθοφυσολογία της αναφέρεται στον σταδιακό εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας, που εντοπίζεται στην περιοχή του ματιού γνωστή ως αμφιβληστροειδής χιτώνας. Δηλαδή, στη λεπτή μεμβράνη που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και εξασφαλίζει την καθαρή & οξεία όραση που χρειάζεται ο άνθρωπος για να οδηγήσει, να διαβάσει κλπ. Υπάρχουν 2 είδη ωχράς κηλίδας: η ξηρή και η υγρή μορφή της. Η πρώτη είναι και η περισσότερο διαδεδομένη.
Τι προκαλεί την ωχρά κηλίδα; Η αιτία εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας δεν είναι ακόμη κατανοητή. Υπάρχουν όμως παράγοντες κινδύνου που έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση της νόσου. Αυτοί είναι: ηλικία (50 ετών και άνω), άσπρη φυλή, κληρονομικότητα, παχυσαρκία, καρδιαγγειακά νοσήματα, υψηλή χοληστερίνη, κακή διατροφή & κάπνισμα.
Πώς η διατροφή συνδέεται με την ωχρά κηλίδα; Κάθε κύτταρο του οργανισμού, ακόμα και τα πιο απομακρυσμένα κύτταρα του ματιού, θρέφονται με θρεπτικά συστατικά των τροφών. Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση της ωχράς κηλίδας,η νόσος φαίνεται πως προκαλείται από εξάντληση των αποθεμάτων της χρωστικής που βρίσκεται στην συγκεκριμένη περιοχή του οφθαλμού. Υπό κανονικές συνθήκες ο ρόλος της χρωστικής αυτής είναι να απορροφά την επικίνδυνη UV ηλιακή ακτινοβολία, αλλά και να προστατεύει τα μάτια από τις ελεύθερες ρίζες που καταστρέφουν τα κύτταρα, μέσω μίας διαδικασίας που είναι γνωστή ως οξείδωση. Η σύντομη αυτή περιγραφή της πάθησης, οδηγεί στο συμπέρασμα πως οποιαδήποτε τροφή μπορεί να προσφέρει αντιοξειδωτική προστασία στα μάτια ή μπορεί να ενισχύσει τη χρωστική τους έχει θέση σε μία διατροφή για την προστασία των ματιών.
Τα βασικότερα συστατικά των τροφών που φαίνεται να προσφέρουν τα οφέλη που μόλις είδαμε είναι τα φυτοθρεπτικά λουτεΐνη & ζεαξανθίνη, η ποιότητα των υδατανθράκων, τα καλά λιπαρά, ο ψευδάργυρος & άλλες βιταμίνες ή ιχνοστοιχεία, αλλά κυρίως η συνολική ποιότητα της διατροφής.
Λουτεΐνη & ζεαξανθίνη: Ανήκουν στην κατηγορία των φυτοθρεπτικών συστατικών, δηλαδή συστατικών που δίνουν έντονα χρώματα στα φρούτα & στα λαχανικά, αλλά και πολύτιμες αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Είναι τα μόνα φυτοθρεπτικά που βρίσκονται σε επαρκή ποσότητα στα μάτια. Παρότι το β- καροτένιο, είναι μία ακόμη ουσία με προστατευτική δράση για τα μάτια, η χορήγησή του σε «θεραπευτικές» δόσεις γίνεται με επιφύλαξη, λόγω της συσχέτισής του με τον καρκίνο των πνευμόνων.
Πώς δρουν; Φαίνεται πως απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία πριν καν φτάσει στους φωτο- υποδοχείς του ματιού. Επιπλέον εμφανίσουν, ισχυρή αντιοξειδωτική δράση.
Που τα βρίσκουμε; Μερικές μελέτες μιλούν ακόμη και για κατανάλωση 10mg λουτεΐνης την ημέρα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα αποτελέσματα είναι καλύτερα όταν αυτή συνδυαστεί με το ξαδελφάκι της, την ζεαξανθίνη, καθώς και οι δύο μαζί μπορούν να επιβραδύνουν την εξέλιξη της ωχράς κηλίδας ακόμη και κατά 4% στα αρχικά στάδια. Οι καλύτερες πηγές λουτεΐνης και ζεαξανθίνης είναι τα πράσινα σκούρα λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο, λαχανάκια Βρυξελλών, αρακάς μαρούλι). Ποσότητες ατών βρίσκουμε στα αυγά, στις κολοκύθες και στο καλαμπόκι.
Ποιότητα των υδατανθράκων: Οι κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων έχει συσχετιστεί με την καλή υγεία των ματιών, η επίδραση όμως ίσως είναι έμμεση.
Πώς δρουν; Οι σύνθετοι υδατάνθρακες, εν αντιθέσει με τους απλούς, απορροφώνται σταδιακά από το στομάχι με αποτέλεσμα να έχουν υγιή επίδραση στο ζάχαρο, στη χοληστερίνη άρα και στα αγγεία και την καρδιά. Προστατεύοντας το καρδιαγγειακό σύστημα προστατεύετε και την καρδιά σας.
Που τους βρίσκουμε; Οι σύνθετοι υδατάνθρακες είναι εκείνοι που βρίσκουμε στα φρούτα, στα λαχανικά και στα προϊόντα ολικής άλεσης. Ό,τι δηλαδή απαρτίζει τη βάση μίας ισορροπημένης Μεσογειακής διατροφής. Οι απλοί υδατάνθρακες που καλό είναι να καταναλώνονται με μέτρο είναι συστατικό της ζάχαρης, των γλυκών, των έτοιμων και επεξεργασμένων φαγητών, των άσπρων ζυμαρικών, ψωμιών κλπ.
Τα καλά λιπαρά: Στα καλά λιπαρά έχουν πολλαπλά οφέλη για την υγεία και θα πρέπει να αποτελούν κομμάτι της καθημερινής διατροφής.
Πώς δρουν; Τα καλά λιπαρά είναι εκείνα που βοηθούν να «σβήσει η φωτιά» μίας φλεγμονής στο σώμα & με τον τρόπο αυτό φαίνεται να συμβάλλουν στην υγεία των ματιών. Ακόμη, αποτελούν απαραίτητο συστατικό για τη δομή πολλών κυττάρων.
Που τα βρίσκουμε; Τα καλά λιπαρά βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια (σολομός, σαρδέλα, γαύρος), στους ξηρούς καρπούς και στο ελαιόλαδο. Οι ειδικοί συστήνουν τη λήψη τουλάχιστον 2 γευμάτων με λιπαρά ψάρια σε εβδομαδιαία βάση, για να αποκομίσει κανείς τα οφέλη τους & να προστατεύσει τα μάτια του. Η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής για την προστασία από την ωχρά κηλίδα είναι ακόμα θέμα αμφιλεγόμενο στους επιστημονικούς κύκλους.
Ο ψευδάργυρος: Ένα από τα πιο μελετημένα ιχνοστοιχεία για τις πολλαπλές δράσεις του στο ανοσοποιητικό, την αναπαραγωγική ικανότητα, τη δυνατότητα επούλωσης τραυμάτων & άλλα πολλά δεν θα μπορούσε παρά να παίζει σημαντικό ρόλο και στην όραση.
Πώς δρα; Ο ψευδάργυρος αποτελεί βασικό «συστατικό» του αμφιβληστροειδούς χιτώνα. Συνεπώς έχει υποτεθεί πως η επαρκής πρόσληψη αυτού δεν μπορεί παρά να δρα προστατευτικά. Δυστυχώς οι έρευνες που έχουν μελετήσει τη σχέση μεταξύ ψευδαργύρου και ωχράς κηλίδας, είναι μέχρι σήμερα ελάχιστες.
Που τον βρίσκουμε; Τα οστρακοειδή, οι ξηροί καρποί και το κρέας αποτελούν τις βασικότερες πηγές ψευδαργύρου στη διατροφή μας.
Άλλα μικροθρεπτικά συστατικά που έχουν μελετηθεί εκτενώς για την υγεία τω ματιών και έχουν μία συνεργιστική προστατευτική δράση κατά της προόδου της ωχράς κηλίδας είναι οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες Α, C και Ε καθώς και το ιχνοστοιχείο σελήνιο. Δεν είναι φυσικά καθόλου τυχαίο πως οι ουσίες αυτές λαμβάνονται από μία διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά.
Όλα τα παραπάνω διατροφικά συστατικά δυστυχώς δεν μπορούν να προσφέρουν ίαση ή να αντιστρέψουν μία ήδη προχωρημένη περίπτωση ωχράς κηλίδας. Αυτό όμως που έχουν τη δυνατότητα να κάνουν, στα πλαίσια μίας γενικότερα ισορροπημένης διατροφής, είναι να προλάβουν ή να επιβραδύνουν την εξέλιξη της πάθησης. Φάτε μάτια φρούτα, λαχανικά & ψάρια λοιπόν!
Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
Πηγές:
1. Molly Schleicher,1 Karen Weikel,2 Caren Garber,1 and Allen Taylor1,* Diminishing Risk for Age-Related Macular Degeneration with Nutrition: A Current View. Nutrients. 2013 Jul; 5(7): 2405–2456.
Published online 2013 Jul 2.
2. Lawrenson JG1, Evans JR. Omega 3 fatty acids for preventing or slowing the progression of age-related macular degeneration. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Apr 9;4:CD010015.
3. American Optometric association. Nutrition and Age-Related Macular Degeneration. Last accessed 25/4/2015.
4. Mayo Clinic. Diseases and Conditions. Dry macular degeneration. Last accessed 25/4/2015.
5. Moran Eye Center – University of Utah. Nutrition and Macular Degeneration. Last accessed 25/4/2015.
http://healthcare.utah.edu/moran/news/08_14_13_Bernstein_AREDS2.php
