Η απόρριψη του παιδιού από την οικογένεια, είτε με τη μορφή της έλλειψης φροντίδας και την παραμέληση, είτε με αδιαφορία ή ακόμα με αυστηρή αξιολόγηση, είναι πολλές φορές η αιτία για δυσλειτουργίες στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη και για προβληματικές συμπεριφορές στην ενήλικη ζωή.

Ένα παιδί που έχει μάθει να το απορρίπτουν, είναι ο αυριανός ενήλικας που πάντα θα συμπεριφέρεται σαν να τον απορρίπτουν. Βέβαια οι γονείς που συμπεριφέρονται στα παιδιά τους με τρόπο υποτιμητικό, μεγάλωσαν και εκείνοι κάτω από το ίδιο πρίσμα.

Για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η απόρριψη στην ψυχολογία ενός παιδιού, μπορείτε να διαβάσετε τα ενδιαφέροντα άρθρα του Ψυχολόγου Ψυχοπαιδαγωγού και Οικογενειακού θεραπευτή κ. Λάμπρου Κερεντζή, ο οποίος με απλά και κατανοητά λόγια εξηγεί πως βιώνει ένα παιδί την απόρριψη που εισπράττει από την οικογένεια και τον κοινωνικό του περίγυρο.

Ψυχολογία: Όταν ένα παιδί νιώθει απόρριψη

Συγγραφέας: Λάμπρος Κερεντζής , Ψυχολόγος Ψυχοπαιδαγωγός, Οικογενειακός θεραπευτής

Ο ορισμός: απόρριψη η [apóripsi] Ο33 : η ενέργεια του απορρίπτω. 1α. άρνηση να εγκρίνει κάποιος κτ. ή να το αποδεχτεί: H ~ της αίτησής του για δάνειο / για πρόσληψη. H ~ μιας πρότασης / μιας λύσης / ενός σχεδίου, η μη υιοθέτηση. || η άρνηση να αναγνωρίσουμε σε κπ. την αξία που έχει ως προσωπικότητα: H ~ του παιδιού από την οικογένεια / από το σχολείο. β. αποτυχία στις εξετάσεις που έχει ως αποτέλεσμα να μην προαχθεί κάποιος στην επόμενη τάξη ή να μη γίνει δεκτός σε κάποια σχολή. ANT προαγωγή, εισαγωγή. 2α. (λόγ.) το πέταμα άχρηστων υλικών ή αντικειμένων: Aπαγορεύεται η ~ των σκουπιδιών σε κοινόχρηστους χώρους. β. (ιατρ.) αδυναμία αφομοίωσης ή ανοχής από τον οργανισμό ξένων ιστών ή ξένου σώματος: ~ μοσχεύματος.

[λόγ. < αρχ. ἀπόρριψις `το να ρίξεις κτ. από πάνω σου΄ (-σις > -ση) κατά τις σημ. της λ. απορρίπτω

Από τις παραπάνω ερμηνείες αυτή που ταιριάζει στην δική μας περίπτωση είναι η ψυχολογική ερμηνεία η οποία εκφράζεται με “την άρνηση να αναγνωρίσουμε σε κάποιον την αξία που έχει ως προσωπικότητα: H Απόρριψη του παιδιού από την οικογένεια / από το σχολείο.

Η απόρριψη του παιδιού από την οικογένεια εκφράζει μια δυσλειτουργία της οικογένειας και αποτελεί την πηγή δυσλειτουργιών στην στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη του ίδιου παιδιού.

Η απόρριψη αποτελεί εμπόδιο στην κοινωνικοποίηση του παιδιού.

Η απόρριψη εκφράζεται μέσω της έλλειψης φροντίδας και δημιουργεί το ερώτημα του παιδιού“ Πόσο σημαντικός είμαι για τους γονείς μου”;

Η ελλιπής φροντίδα δημιουργεί κενά στην σημαντικότητα την οποία αντιλαμβάνεται ότι έχει το παιδί για την οικογένεια και κατ’ επέκταση για τον εαυτό του.

Αυτή η αντίληψη καθορίζει την στάση του προς τον εαυτό του και προς την οικογένεια αλλά και καθορίζει και την μετέπειτα στάση του στην κοινωνία.

Η απόρριψη εκφράζεται με τον λόγο και την γενική στάση και συμπεριφορά του γονέα.

Η απόρριψη μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές μέσα στην οικογένεια. Η αδιαφορία, η εχθρική στάση, η επιθετικότητα, ο θυμός, η βιαιοπραγία η αυστηρή αξιολόγηση του παιδιού, οι μεγάλες προσδοκίες των γονέων από αυτό, είναι μερικές από τις μορφές που μπορεί να πάρει η απόρριψη.

Πιστεύω ότι η περιθωριοποίηση ενός ατόμου ξεκινάει πρώτα από την περιθωριοποίηση μέσα στην οικογένεια. Δηλαδή είναι το αποτέλεσμα μιας διαχρονικής απόρριψης, η οποία δεν έχει να κάνει μόνο με το βίωμα πεδίου αλλά και τα βιώματα των γονέων. Δηλαδή πολλοί γονείς μπορούν να λειτουργούν απορριπτικά προς τα παιδιά τους, χωρίς να συνειδητοποιούν την σημασία της συμπεριφορά τους και θεωρώντας την σαν κάτι φυσιολογικό διότι αυτή τη συμπεριφορά είχαν βιώσει και μάθει στην παιδική τους ηλικία.

Η απόρριψη λοιπόν, μπορεί να είναι το αποτέλεσμα

• α) της ελλιπούς φροντίδας
• β )των μεγάλων γονεϊκών προσδοκιών
• γ) της αυστηρής αξιολόγησης του παιδιού.

 

Απόρριψη του παιδιού: Η Έλλειψη φροντίδας ή η χρόνια παραμέληση

Η απόρριψη επίσης εκφράζεται με την ελλιπή υποστήριξης των γονιών προς τα παιδιά τους.

Η υποστήριξη, μπορεί να πάρει μορφή, μόνο μέσα από το ενδιαφέρον το οποίο δείχνει ο γονέας προς το παιδί του σε καθημερινή βάση, τόσο σε οργανικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Το ενδιαφέρον του γονέα μπορεί να διαμορφώσει την γονεϊκή σχέση έτσι ώστε να κυριαρχεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο σεβασμός, στοιχεία τα οποία χρειάζεται το παιδί για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.

Το ενδιαφέρον εκφράζεται τόσο με την τρυφερότητα και την αγάπη όσο και με την θέσπιση κανόνων και απαγορεύσεων, δηλαδή με την θέσπιση ορίων μέσα στα οποία το παιδί μπορεί να αναπτύξει με ασφάλεια την ταυτότητα του.

Η παραμέληση σημαίνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή απουσία υποστήριξης του παιδιού, ή ασύμμετρες άκαιρες εκδηλώσεις ενδιαφέροντος οι οποίες δεν έχουν να κάνουν με το ανάγκη του παιδιού όσο με τον ανάγκη του γονέα.

Η παραμέληση σημαίνει επίσης, έλλειψη ορίων και σεβασμού των ψυχολογικών και κοινωνικών αναγκών του παιδιού.

Σημαίνει, δημιουργία μια σχέσης που στηρίζεται στο φόβο και την ανασφάλεια, στην έλλειψη εμπιστοσύνης και την αβεβαιότητα.

Σε αυτή την περίπτωση της παραμέλησης και της έλλειψης ενδιαφέροντος ο γονέας μπορεί να είναι παρών σωματικά, οργανικά, αλλά συναισθηματικά είναι απών για δικούς του λόγους.

“Η μητέρα μου άφηνε το φαΐ στο τραπεζάκι του σαλονιού, με κλείδωνε στο σπίτι και έφευγε, πήγαινε στα μαγαζιά με τις φίλες της”.

“Ο πατέρας μου ποτέ δεν ήρθε στο σχολείο για να με πάρει, ακόμα και όταν είχε χρόνο προτιμούσε να τον περάσει μπροστά στην τηλεόραση παρά μαζί μου, ποτέ δεν παίξαμε μαζί”

“Εμένα μητέρα μου ήταν η γιαγιά μου η μάνα μου με άφηνε μετά από το χωρισμό και έκανε την ζωή της”

Αυτές είναι μερικές μαρτυρίες βιωμένης παραμέλησης και έλλειψης φροντίδας.

Το παιδί προσδοκά την αποδοχή και την αναζητά και ως ενήλικας

Για ένα παιδί που αισθάνεται παραμελημένο, ο χώρος και ο χρόνος χρωματίζεται από την απουσία του γονέα. Η απουσία αυτή δεν βιώνεται μόνο σαν φυσική αλλά περισσότερο σαν ψυχολογική. Η απουσία και μόνο αυτή είναι μια μορφή απόρριψης. μια μορφή παραμέλησης. Η παραμέληση αποτελεί μια τακτική απόρριψης που δεν τραυματίζει απλά το παιδί αλλά το καθιστά και ανίσχυρο στο κοινωνικό παιχνίδι. Το καθιστά πάντα ευάλωτο στη σχέση με τους άλλους  Το τοποθετεί στην θέση της προσδοκίας της αποδοχής και το αναγκάζει να υιοθετεί την ανάλογη συμπεριφορά, σε κάθε καινούργια σχέση.

Γι’ αυτό:
Η αίσθηση της παραμέλησης δεν είναι μια προσωρινή εμπειρία για μερικά παιδιά, αλλά μια εμπειρία που μπορεί να τους ακολουθεί για μεγάλο μέρος της ζωής τους νιώθοντας ότι τα απορρίπτουν, ή τα κατακρίνουν.

Γι’ αυτό:
Η αίσθηση της παραμέλησης είναι μια αίσθηση συνεχής και μπορεί να επηρεάσει διαχρονικά την σχέση του παιδιού με τον εαυτό του καθώς και την σχέση με τους άλλους.

Γι’ αυτό:
Τα παιδιά που έχουν βιώσει την έλλειψη φροντίδας διαλέγουν την μοναξιά, διότι μέσα σε αυτή νιώθουν πιο ασφαλή, αλλά είναι μόνα.

Γι’ αυτό:
Το παραμελημένα παιδιά προτιμάνε να είναι μόνα, προτιμάνε να κρατάνε τον εαυτό τους χωριστά. Φοβούνται την αναβίωση της αρχικής παραμέλησης και της αδιαφορίας.

Απόρριψη του παιδιού: Χρόνια επίκριση, Επιθετικότητα, Βία

Αν η απόρριψη εκφράζεται με την ελλιπή υποστήριξης των γονιών προς τα παιδιά τους. Εκφράζεται επίσης και με την επικριτική στάση, με την επιθετικότητα και τέλος με την βία μέσα στην οικογένεια

Όσο και αν φαίνεται περίεργο η οικογένεια μπορεί να είναι, από την μια μεριά ο χώρος ασφάλειας και προσοχής για το παιδί και από την άλλη ο χώρος επίκρισης και κακοποίησης του. Από τους ίδιους ανθρώπους που υποτίθεται ότι τα αγαπούν και το φροντίζουν.

Αυτό όσο και να φαίνεται παράλογο ισχύει για:

Γονείς, που έχουν μεγάλο βαθμό δυσκολίας να ελέγξουν το συναίσθημά τους, τον θυμό τους,

Γονείς οι οποίοι, από το άγχος, το αδιέξοδο, και από την απογοήτευσή που βιώνουν αυτοί, ξεσπάνε στα παιδιά τους

Γονείς οι οποίοι είχαν υποστεί βία στην παιδική τους ηλικία και υπήρξαν θύματα κακοποίησης

Γονείς με αίσθημα ανεπάρκειας του εαυτού τους και τον ρόλο τους

Γονείς οι οποίοι εξαρτιούνται εύκολα από τους άλλους.

Γονείς που βλέπουν τα παιδιά τους σαν πηγή, αναγνώρισης φροντίδας και αφοσίωσης

Γονείς που ζητάνε από τα παιδιά τους να υιοθετούν τη θέση και το ρόλο του γονέα.

Γονείς με ψυχικές παθήσεις, κατάθλιψη διαταραχές προσωπικότητας, ακόμα και ψύχωση ή, διανοητική καθυστέρηση

Γονείς που μέσα από την κακοποίηση του παιδιού τους, ανακουφίζουν τα δικά τους τραύματα

Η επιθετική στάση των γονέων μπορεί να επιφέρει δύο γενικά τρόπους συμπεριφοράς στα παιδιά:

1ον μια συμπεριφορά που την χαρακτηρίζει ο φόβος, άρα θα έχουμε

• Παιδιά με φοβισμένη και επιφυλακτική συμπεριφορά
• Παιδιά που αποφεύγουν τη σωματική επαφή
• Παιδιά με ψυχική ανησυχία
• Παιδιά με υπερκινητικότητα
• Παιδιά με καταθλιπτικά συμπτώματα
• Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Παιδιά με στεναχώρια και απάθεια
• Παιδιά με χαμηλή σχολική επίδοση, και μαθησιακές δυσκολίες
• Παιδιά τα οποία, για να γίνουν αποδεχτά, υιοθετούν πολλές φορές μια στάση ψευδό-ωριμότητας,
• Παιδιά τα οποία δείχνουν μια υποδειγματική, καταναγκαστική συμπεριφορά
• Παιδιά τα οποία υιοθετούν μια πειθήνια στάση, προσπαθώντας να κερδίσουν την αγάπη ευχαριστώντας τους άλλους

2ον μια συμπεριφορά που την χαρακτηρίζει η αντίδραση, άρα θα έχουμε

• Παιδιά που εκφράζουν έντονο θυμό
• Παιδιά με αντιδραστική , επιθετική συμπεριφορά σε συνομηλίκους και ενήλικες
• Παιδιά με καταστροφική συμπεριφορά σε παιχνίδια και αντικείμενα.
• Παιδιά με αυτό-επιθετική στάση
• Παιδιά που κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας
• Παιδιά που αυτοτραυματίζονται
• Παιδιά που θα κάνουν χρήση ναρκωτικών
• Παιδιά που θα παραβιάσουν τους ηθικούς κανόνες
• Παιδιά που θα παραβιάσουν τους νόμους

Το κακοποιημένο παιδί είναι ο βίαιος γονιός του μέλλοντος.

Απόρριψη του παιδίου: Η Απώλεια

Μια άλλη μορφή έκφρασης της απόρριψη, εκτός από την αδιαφορία την παραμέληση, και την επιθετικότητα, είναι η απώλεια.

Η απώλεια του γονέα η οποία μπορεί να επέλθει με τον χωρισμό ή με πρόωρο θάνατο.

Τόσο ο χωρισμός όσο και ο θάνατος αποτελούν για το παιδί μια κατάσταση η οποία το βρίσκει τελείως ανίκανο και ανυπεράσπιστο να την αντιμετωπίσει και την οποία δεν μπορεί να καταλάβει. Έτσι πολλές φορές, όταν πρόκειται για πρόωρο θάνατο αναγκάζεται να στερηθεί βίαια είτε την μητέρα, είτε τον πατέρα, και όταν πρόκειται για χωρισμό, συνήθως, δεν συμβαίνει κάτω από συνθήκες οι οποίες του επιτρέπουν να ζει και με τους δύο, έστω και χωριστά. Συνήθως εκ των πραγμάτων αναγκάζεται να στερηθεί κάποιον για να είναι με τον άλλον.

Η απώλεια της μητέρας

Επειδή η μητέρα είναι εκείνο το πρόσωπο το οποίο παρέχει την περισσότερη φροντίδα στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του Όλοι οι χωρισμοί από την μητέρα, εκτός από τους πολύ σύντομους, μπορεί να επηρεάσουν και να έχουν συνεχή αντίκτυπο στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη τόσο σε οργανικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Όσο και αν φαίνεται ακραίο αυτό το γεγονός, οι στατιστικές και οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η σημαντικότητα αυτής της απώλειας είναι τεράστια Η απώλεια αυτή μπορεί να καθορίσει αρνητικά την σχέση του με τον εαυτό του και την κοινωνία

Η απώλεια του πατέρα.

Με τον ίδιο τρόπο η απώλεια του πατέρα έχει και αυτή τις δικές της τραυματικές επιπτώσεις. Η παρουσία του πατέρα, είναι εξίσου σημαντική με αυτή της μητέρας αλλά για άλλους λόγους. Η κυριότερη λειτουργία του ρόλου του πατέρα είναι η επαφή με την κοινωνία και το άνοιγμα προς αυτή. Η παρουσία του πατέρα και η σχέση μαζί του δημιουργεί εκείνα τα όρια, μέσα στα οποία το παιδί μπορεί να αναπτύξει με ασφάλεια και εμπιστοσύνη την ταυτότητα του. Η έλλειψη του πατέρα αποτελεί την έλλειψη ορίων ανάμεσα στο παιδί και την κοινωνία, αφήνοντας το εκτεθειμένο σε ερεθίσματα τα οποία αδυνατεί να οργανώσει και να επεξεργαστεί, αδυνατεί να τα αντιμετωπίσει με επιτυχία και σύμφωνα με το συμφέρον του. Έτσι η απουσία της υποστήριξης του πατέρα βρίσκει το παιδί εκτεθειμένο και με την αίσθηση της ανικανότητας να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν μέσα και έξω από την διαλυμένη οικογένεια.

Η απώλεια ενός εκ των δύο γονέων στην παιδική ηλικία δημιουργεί κατά αρχάς ανήλικους και μετέπειτα ενήλικες με:

Ασταθή συναισθηματικά θεμέλια
Έντονη αίσθηση ανασφάλειας
Καταθλιπτικές κρίσεις
Αίσθηση συνεχούς απόρριψης
Ανικανότητα διεκδίκησης
Φόβος μήπως δυσαρεστήσει τους άλλους
Έλλειψη αυτονόμησης
Εξάρτηση από τους άλλους

ή

διατάραξη των ορίων.
Ανάληψη ρίσκου το οποίο δεν είναι ικανοί να φέρουν εις πέρας
Επιθετική και εγωιστική συμπεριφορά
Τέλος η απόρριψη δημιουργεί ενήλικες που ψάχνουν την αποδοχή με αντίτιμο την ελευθερία τους

Απόρριψη του παιδιού: Οι προσδοκίες και η αυστηρή αξιολόγηση

Η αυστηρή αξιολόγηση του παιδιού στην οικογένεια μπορεί να αποτελέσει ακόμα μια μορφή απόρριψης. Μια μορφή που δεν είναι φανερή αλλά καλύπτεται πίσω από το ενδιαφέρον και την προσοχή των γονέων και πολλές φορές εξελίσσεται σε πηγή οδυνηρών καταστάσεων για το παιδί και αργότερα για τον ενήλικα που θα γίνει. Βασικά η αξιολόγηση του παιδιού φαίνεται ότι ξεκινάει από την είσοδό του στο σχολικό σύστημα, από την είσοδό του στην ομάδα Ξεκινάει από το δημοτικό και εντείνεται έως το τέλος του λυκείου με τις πανελλήνιες εξετάσεις. Άρα η αξιολόγηση του παιδιού φαίνεται ότι στηρίζεται στην σχολική του επίδοση και την ικανότητα του, είτε να συνεχίσει την πετυχημένη καριέρα του γονέα, είτε να ανταμείψει τον αδικημένο γονέα που δεν σπούδασε με το να σπουδάσει στην θέση του, το ίδιο.

Οι προσδοκίες των γονέων

Όμως η αξιολόγηση του παιδιού έχει αρχίσει πολύ πιο πριν, από την πρώτη στιγμή το παιδί αξιολογείται. Αξιολογείται το βάρος του, το ύψος του, η μορφή του. Από τότε που το οικογενειακό περιβάλλον ψάχνει να βρει “σε ποιόν μοιάζει”. Αυτό το ερώτημα που θέτει το οικογενειακό περιβάλλον είναι η πρώτη μορφή αξιολόγησης. Είναι η πρώτη προσπάθεια να αποδώσουν στο παιδί χαρακτηριστικά και γνωρίσματα τα οποία δεν κατέχει, αλλά ανήκουν σε άλλον, ή αποτελούν έκφραση των πρώιμων προσδοκιών του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Οι προσδοκίες αυτές, μπορούν αργότερα να γίνουν επιτακτικοί όροι συμμόρφωσης του παιδιού και να αποτελέσουν. μέτρο αξιολόγησης του. Οι προσδοκίες, τις περισσότερες φορές κατασκευάζονται με βάση τις ελλείψεις των γονέων. Με αυτό τον τρόπο η ζωή του παιδιού δένεται στο άρμα των οικογενειακών προσδοκιών Για την επίτευξη αυτών των προσδοκιών οι γονείς μπορούν να γίνουν υπέρ προστατευτικά επικριτικοί. Η υπερπροστατευτικότητα χωρίς μέτρο είναι και αυτή μια άλλη μορφή απόρριψης. Όταν συναντά την αυστηρή αξιολόγηση τότε πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες της αποτυχίας και του παρασιτισμού, στο παιδί

Είτε με την υπερπροστασία, είτε με την αυστηρή αξιολόγηση, οι προσδοκίες των γονέων μπορούν να εμποδίσουν, να ανατρέψουν, να αποσταθεροποιήσουν και να καθορίσουν την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Οι προσδοκίες εμποδίζουν τους γονείς να καταλάβουν:

Ποιο είναι το παιδί τους.
Ποια είναι γνώμη του;
Ποια είναι επιθυμία του;
Ποια είναι η χαρά του;
Ποια είναι η λύπη του;.
Ποιες είναι οι ικανότητές του;
Ποια είναι η εξέλιξή του;
Ποια είναι η δική τους εξέλιξη μαζί του;
Αν το αφήνουν να αναλάβει τις ευθύνες του;
Αν προσπαθούν να μην επεμβαίνουν στην ζωή του; Να μην θέλουν να την τακτοποιήσουν όπως την δικιά τους;
Αν είναι δίπλα του όποτε αυτό τους καλέσει;
Αν είναι ευχαριστημένοι και να δεν ζητούν πάντα κάτι περισσότερο;
Η καλυμμένη βία των σχέσεων.

Η εντύπωση που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία για την οικογένεια, είναι αυτή της ειρηνικής συνύπαρξης. Η αυστηρή αξιολόγηση είναι μια βία καλυμμένη στις οικογενειακές σχέσεις με βασικό υπόβαθρο τις προσδοκίες των γονιών. Αν αυτές οι προσδοκίες είναι χωρίς μέτρο, μπορεί να γίνουν πιο επικίνδυνες και από την μια επικριτική συμπεριφορά των γονέων. Είναι πιο επικίνδυνες διότι κινούνται κρυφά και η καλυμμένη παρουσία. τους εμποδίζει την αντίληψη των προθέσεων τους, που σημαίνει, αβεβαιότητα στην αντίληψης της εν γένη πραγματικότητας, στο παιδί. Αυτή η κατάσταση δεν το βοηθά να διδαχτεί από την εμπειρία του. Το εμποδίζει να δημιουργήσει την ταυτότητα του και το οδηγεί στην συνεχή αμφισβήτηση της. Με λίγα λόγια καθορίζει τα όρια της σημαντικότητας του εαυτού του. Πάνω σε αυτή την αίσθηση μπορεί να οικοδομηθεί ακόμα και η τρέλα.

Η καλυμμένη βία υπάρχει και ελίσσεται με διάφορους τρόπους που μπορούμε να τούς μπερδέψουμε, όπως είπαμε, με την αυξημένη προσοχή, το μεγάλο ενδιαφέρον, την φαινομενική αποδοχή του γονέα και την επιβολή των δικών στόχων εν αντιθέσει με τους στόχους του παιδιού. Όλες αυτές οι διφορούμενες εκφράσεις δημιουργούν ένα συναισθηματικό πεδίο γύρω από το παιδί , το οποίο δεν βοηθάει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του σαν ανεξάρτητο άτομο, αλλά σαν άτομο πάντα συνδεδεμένο με τους άλλους για διαφορετικούς λόγους αλλά με τον ίδιο παρανομαστή; την εξάρτηση από την προσμονή της αποδοχής.

Με αυτό τον τρόπο οι γονείς μπορούν κάλλιστα να κατασκευάσουν ένα παιδί στα μέτρα τους χωρίς να το καταλάβουν. Να κατασκευάσουν κάποιον που να τους μοιάζει ή, αν δεν τους μοιάζει να το μετατρέψουν σε ανταγωνιστή, αντίπαλο, στον οποίον προβάλουν επάνω του, ότι εκείνοι κατάφεραν ή δεν κατάφεραν στην ζωή τους. Αποδίδοντας τις επιτυχίες τους στον εαυτό τους και τις αποτυχίες τους στο παιδί τους.

Και στις δύο περιπτώσεις, είτε τους μοιάζει , είτε όχι, η απόρριψη εκφράζεται με την αποδοχή της ιδιαιτερότητας του παιδιού όχι με σκοπό την ενίσχυσή της, την προβολή της, αλλά την καταπολέμηση της, με διαφορετικά μέσα., σε κάθε εποχή.