Στρεπτομυκίνη: Η ιστορία του φαρμάκου για την φυματίωση

στρεπτομυκίνη
19-11-2021

Ο Selman Waksman ήταν μικροβιολόγος που το 1939 εργαζόταν στο Τμήμα Μικροβιολογίας στον Αγροτικό Πειραματικό Σταθμό, στο Πανεπιστήμιο Rutgers του New Jersey. Μελέτησε την επίδραση των μικροβίων του εδάφους μεταξύ τους. Τα προηγούμενα 25 χρόνια ο Waksman, οι βοηθοί του και ορισμένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές, είχαν δημοσιεύσει πληροφορίες όχι μόνο για μύκητες, αλλά και για τις μεθόδους και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν για να λάβουν τις πληροφορίες. Παράλληλα με τη μελέτη των μυκήτων μελέτησε και τους ακτινομύκητες. Οι ακτινομύκητες είναι μια ομάδα μικροβίων που μπορούν να θεωρηθούν ως ενδιάμεσοι μεταξύ βακτηρίων και μυκήτων.

Οι ακτινομύκητες (που φαίνονται σε μια πλάκα άγαρ) ήταν ζωτικής σημασίας στην ιστορία των φαρμάκων κατά της φυματίωσης.

Ο Waksman είχε διαπιστώσει σε προηγούμενες μελέτες του για τη μικροβιολογική επίδραση του εδάφους ότι οι ακτινομύκητες θα μπορούσαν να ασκήσουν μια πολύ περίεργη επίδραση σε ορισμένα βακτήρια του εδάφους που είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή της ανάπτυξής τους. Έτσι, στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή του από τη μελέτη του εδάφους στην ειδική εξέταση της ευαισθησίας του οργανισμού της φυματίωσης σε διάφορους ακτινομύκητες.

Το 1939 ξεκίνησε μια συστηματική αναζήτηση για μικρόβια που βρέθηκαν στο έδαφος και είχαν την ικανότητα να αποτρέψουν την ανάπτυξη βακτηρίων που παράγουν ασθένειες. Διάφορες προκαταρκτικές μελέτες για την παραγωγή αντιβιοτικών από ακτινομύκητες κατέληξαν στην απομόνωση της ακτινομυκίνης το 1940 αλλά ήταν εξαιρετικά τοξική.3 Αυτό ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα η στρεπτοθρισίνη η οποία επίσης βρέθηκε να έχει σημαντική τοξικότητα.

Έτσι, η έρευνα συνεχίστηκε και τον Σεπτέμβριο του 1943 βρέθηκε μια άλλη ένωση με το όνομα στρεπτομυκίνη, η οποία ήταν λιγότερο τοξική για τα ζώα, αλλά είχε κάποιες παρόμοιες ιδιότητες. Η πρώτη δημόσια ανακοίνωση για την απομόνωση του αντιβιοτικού έγινε σε έγγραφο τον Ιανουάριο του 1944 4. Πριν από το τέλος του έτους είχε αποδειχθεί η δράση του κατά του οργανισμού της φυματίωσης. Σε λιγότερο από δύο χρόνια από την ημερομηνία της απομόνωσής του είχε διεξαχθεί εκτενές ερευνητικό έργο.

Η ανακοίνωση της αποτελεσματικότητας της στρεπτομυκίνης στον οργανισμό της φυματίωσης τράβηξε αμέσως την προσοχή του Dr W H Feldman και του Dr H Corin Hinshaw της κλινικής Mayo. Ενδιαφέρονταν να βρουν αντιφυματικούς παράγοντες για δοκιμή σε πειραματόζωα. 5 Ο Δρ Wakman συμφώνησε να παράσχει στην Mayo Clinic μέρος του ακατέργαστου παρασκευάσματος της στρεπτομυκίνης. Επίσης κανόνισε η χημική και φαρμακευτική εταιρεία Merck να παράγει μεγάλη ποσότητα στρεπτομυκίνης που θα απαιτούνταν για πιο εκτεταμένες δοκιμές.

Οι πρώτες κλινικές θεραπείες της φυματίωσης με στρεπτομυκίνη πραγματοποιήθηκαν στην κλινική Mayo τον χειμώνα του 1944/45. Η 20η Νοεμβρίου 1944 ήταν η ημέρα κατά την οποία η στρεπτομυκίνη χορηγήθηκε για πρώτη φορά σε έναν άνθρωπο για τη θεραπεία της φυματίωσης. Αυτό ήταν μόλις λίγες εβδομάδες αφότου ο πρώτος ασθενής είχε υποβληθεί σε θεραπεία με PAS. Ο ασθενής πήρε εξιτήριο από το σανατόριο στις 13 Ιουλίου 1947 με διάγνωση προφανώς διακοπείσας πνευμονικής φυματίωσης.

Ωστόσο, υπήρχαν ορισμένοι σοβαροί περιορισμοί στη χρήση της στρεπτομυκίνης. Αυτά περιελάμβαναν το γεγονός ότι χρειαζόταν να χορηγηθεί επώδυνα η ένεση και μετά από μακροχρόνια θεραπεία εμφανίστηκε η ανάπτυξη αντίστασης. Υπήρχε επίσης μια ιδιαίτερη τοξικότητα του φαρμάκου που οδήγησε σε απώλεια της ακοής ή της αίσθησης ισορροπίας σε ορισμένους ασθενείς.

Ωστόσο, ήταν τέτοιο το ενδιαφέρον για τη στρεπτομυκίνη που μέχρι το 1949, μόλις πέντε χρόνια από την απομόνωση του φαρμάκου, υπήρχε βιβλιογραφία 1.800 αναφορών που κάλυπτε αναφορές ερευνών σε πολλές χώρες και γλώσσες.