Τσιμπήματα εντόμων: προστασία και αντιμετώπιση

26-12-2016

Μόνιμη ενόχληση του καλοκαιριού, τα τσιμπήματα εντόμων μπορούν ακόμη και να χαλάσουν τις διακοπές μας. Τα στατιστικά, μάλιστα, λένε ότι μία από τις πιο συνηθισμένες αιτίες επίσκεψης σε δερματολογικό ιατρείο το καλοκαίρι, είναι ο έντονος κνησμός και το εξάνθημα που προκαλείται από τσιμπήματα εντόμων.

Το τσίμπημα από κουνούπι είναι σαφώς το συχνότερο, αλλά συνηθισμένα είναι και το τσίμπημα κοριού, το τσίμπημα ψύλλου, το τσίμπημα μέλισσας, το τσίμπημα σφήκας, ακόμη και το τσίμπημα από… οικιακές μύγες. Η προστασία από τα τσιμπήματα εντόμων πρέπει να είναι μεθοδική, ενώ στην αντιμετώπιση τους πιο κρίσιμη είναι η αντίδραση των πρώτων λεπτών. ΄Αμεση πρέπει να είναι η αντίδραση μας και στο τσίμπημα τσούχτρας, που απελευθερώνει από τα πλοκάμια της μια χημική ουσία, η οποία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε πολύ ευαίσθητα και αλλεργικά άτομα.

Στην πιο απλή τους μορφή, τα τσιμπήματα εντόμων μπορούν να αντιμετωπιστούν με αντιισταμινικά που ανακουφίζουν από τον έντονο κνησμό και μειώνουν τις αλλεργικές αντδιράσεις. Αντιθέτως, το σπανιότερο τσίμπημα σκορπιού – όπως και το δάγκωμα φιδιού θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με συμβουλή γιατρού.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται για τους ταξιδιώτες που αποφάσισαν να κάνουν διακοπές στο εξωτερικό και ειδικά σε «δύσκολες» χώρες, όπου η προστασία από τα τσιμπήματα εντόμων πρέπει να είναι σχολαστική και οργανωμένη. Διαβάστε προσεκτικά τους τρόπους προστασίας και μάθετε πώς θα αντιμετώπισετε την κάθε περίπτωση.

Διακοπές στο εξωτερικό: Προστασία από τσιμπήματα εντόμων

Στις διακοπές στο εξωτερικό, η προστασία από τσίμπηματα εντόμων (δήγματα), όπως κονούπια, κρότωνες (τσιμπούρια), σκορπιοί ή αράχνες, βασίζεται στη σωστή λήψη προληπτικών μέτρων τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το ταξίδι. Για πλήρη προστασία από τσιμπήματα εντόμων, ωστόσο, κανένα προληπτικό μέτρο δεν αρκεί από μόνο του, αλλά απαιτείται η τήρηση όλων των μέτρων.

Ποια προβλήματα μπορούν να προκύψουν από τσιμπήματα εντόμων κατά τις διακοπές στο εξωτερικό;

Το τσίμπημα από έντομα μπορεί να μεταδώσει ασθένειες στον άνθρωπο και προκαλεί δυσάρεστες και ενίοτε επικίνδυνες τοπικές αντιδράσεις. Οι αντιδράσεις αυτές (όπως το αλλεργικό έξάνθημα) οφείλονται κυρίως στην υπερευαισθησία του ανθρώπινου δέρματος στο σάλιο των εντόμων.

Ποιες ασθένειες μεταδίδονται συχνότερα από τσιμπήματα κουνουπιού κατά τις διακοπές στο εξωτερικό;

Το τσίμπημα κουνουπιού μπορεί να μεταδώσει ελονοσία, κίτρινο πυρετό, δάγκειο πυρετό, Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα.

Ποιες ασθένειες μεταδίδονται συχνότερα από τσιμπήματα τσιμπουριού κατά τις διακοπές στο εξωτερικό;

Το τσίμπημα τσιμπουριού (κρότωνα) μπορεί να μεταδώσει ιογενείς εγκεφαλίτιδες, Νόσο του Lyme, αιμορραγικούς πυρετούς κ.α.

Σε διακοπές στο εξωτερικό, ποια είναι τα ειδικά μέτρα προφύλαξης για τσιμπήματα εντόμων;

Για ορίσμενα νοσήματα που μεταδίδονται από τσίμπημα κουνουπιού, όπως ο κίτρινος πυρετός, υπάρχουν ειδικά εμβόλια, ενώ για προφύλαξη από ελονοσία υπάρχουν ειδικά φάρμακα. Οσοι ταξιδεύουν προς χώρες όπου ενδημούν ασθένειες, που μεταδίδονται με έντομα, πρέπει να ενημερώνονται για τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης ανάλογα με τη χώρα προορισμού. Στις Διευθύνσεις Υγείας των Νομαρχιών διατίθενται εμβόλια (π.χ. για τον κίτρινο πυρετό) και χημειοπροφυλακτικά φάρμακα για την ελονοσία.

Στις διακοπές στο εξωτερικό ποια είναι τα γενικά μέτρα προφύλαξης απο τα τσιμπήματα των εντόμων;

Αν αποφασίσετε διακοπές στο εξωτερικό, πρέπει να ξέρετε ότι κανένα από τα ειδικά μέτρα (εμβόλια, φάρμακα) δεν εξασφαλίζει πλήρη προφύλαξη από τα τσιμπήματα των εντόμων, γι αυτό εξίσου σημαντική είναι η τήρηση των γενικών μέτρων προφύλαξης. Ο ταξιδιώτης πρέπει:

  • Να φορά φαρδιά ελαφρά ρούχα με μακριά μανίκια, μακριά παντελόνια, ψηλές κάλτσες, κλειστά παπούτσια και καπέλο, ειδικά με τη δύση του ηλίου και όταν περπατά σε δάση, οπότε και εκτίθεται περισσότερο στα κουνουπια.
  • Να χρησιμοποιεί εντομοαπωθητικά για επάλειψη στο δέρμα και ψεκασμό των ρούχων του
  • Να χρησιμοποιεί εντομοκτόνα σκευάσματα (σπρέι, φιδάκια, ταμπλέτες) στους χώρους που πρόκειται να καταλύσει.
  • Να χρησιμοποιεί κουνουπιέρα κατά τις ώρες του ύπνου. Συστήνεται η κουνουπιέρα να ψεκάζεται με εντομοκτόνο.
 

Εντομοαπωθητικά, εντομοκτόνα και ο ορθός τρόπος χρήσης κατά τις διακοπές στο εξωτερικό.

Στις διακοπές στο εξωτερικό – και όχι μόνο – τα εντομοαπωθητικά σκευάσματα όπως το DEET (N-diethyl-m-toluamide) εμποδίζουν τα έντομα να εντοπίσουν τη λεία τους και τα απωθούν. Εφαρμόζονται μόνο στα ακάλυπτα σημεία του σώματος και στα ρούχα.

Από την άλλη, τα εντομοκτόνα σκευάσματα προστατεύουν από τα τσιμπήματα των εντόμων έχοντας στη σύνθεση του ουσίες που προκαλούν το θάνατο τους (όπως περμεθρίνη, τετραμεθρίνη, αλλεθρίνη κ.α.), αφού προσβάλουν το νευρικό ή το αναπνευστικό τους σύστημα. Προορίζονται αυστηρά και μόνο για το χώρο που παραμένουν οι ταξιδιώτες και σε καμιά περίπτωση δεν εφαρμόζονται στο δέρμα.

Ο συνδυασμός εντομοαπωθητικών και εντομοκτόνων ενδείκνυται όταν είναι αναγκαία η υψηλή προστασία από τσιμπήματα εντόμων, όπως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, στην τροπική ζώνη της Νότιας Αμερικής κλπ.

Τα εντομοαπωθητικά περιέχουν DEET σε συγκεντρώσεις από 5 – 90%. Πώς προσδιορίζεται ποιο σκεύασμα είναι κατάλληλο σε κάθε περίπτωση κατά τις διακοπές στο εξωτερικό;

Στις περισσότερες περιπτώσεις συγκεντρώσεις από 10% έως 35% προσφέρουν ικανοποιητική προστασία. Αν το ταξίδι αφορά τροπικές χώρες, όπου η θερμοκρασία και η υγρασία κυμαίνονται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, πρέπει να προτιμώνται εντομοαπωθητικά σκευάσματα υψηλότερης συγκέντρωσης σε DEET.

Μήπως προσπαθώντας να προστατευτούμε από τα τσιμπήματα εντόμων με χρήση εντομοαπωθητικών θέτουμε την υγεία μας σε κίνδυνο;

Συνήθως τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες από τα εντομοαπωθητικά περιορίζονται σε ήπια δερματικά εξανθήματα. Σοβαρές επιπλοκές έχουν αναφερθεί με λανθασμένη χρήση όπως η κατάποση των εντομοαπωθητικών, η επάλειψη σε περιοχές με πληγή ή έκζεμα στο δέρμα και η επαναλαμβανόμενη χρήση για διάστημα πολλών ημερών χωρίς ενδιάμεσα να ξεπλένεται το δέρμα με νερό.

Είναι ασφαλής κατά τις διακοπές στο εξωτερικό η συχνή χρήση εντομοαπωθητικών στα παιδιά, στις εγκύους και στις θηλάζουσες μητέρες;

Δεν υπάρχει αντένδειξη για τη χρήση των σκευασμάτων αυτών σε παιδιά, εγκύους και θηλάζουσες μητέρες. Συνιστάται να αποφεύγεται η χρήση τους στα βρέφη, ενώ στα παιδιά προτιμώνται σκευάσματα με συγκέντρωση 10-15% σε DEET. Για τα βρέφη ηλικίας έως 2 ετών συνιστάται η προμήθεια πριν το ταξίδι κουνουπιέρων εμβαπτισμένων σε εντομοαπωθητικό.

Στις διακοπές στο εξωτερικό – ειδικά στις τροπικές χώρες – χρειάζεται 24ωρη προστασία. Μπορεί να γίνει ταυτόχρονη χρήση εντομοαπωθητικού και αντηλιακού;

Ναι, αρκεί να ακολουθήσετε τις οδηγίες χρήσεως που αναγράφονται στη συσκευασία του κάθε προϊόντος. Εφαρμόζεται πρώτα το αντηλιακό και στη συνέχεια το εντομοαπωθητικό. Δεν συστήνεται η χρήση προϊόντων που τα περιέχουν σε συνδυασμό.

Τα «φυσικά» εντομοαπωθητικά είναι το ίδιο αποτελεσματικά στην προστασία από τα τσιμπήματα εντόμων;

Τα περισσότερα «φυσικά» εντομοαπωθητικά περιέχουν φυτικά έλαια (citronella, έλαιο με άρωμα κίτρου) και προορίζονται για δερματική χρήση. Κάποια από αυτά προστατεύουν τον ταξιδιώτη για λίγα μόνο λεπτά ενώ άλλα για 1 – 2 ώρες περίπου. Σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές τα σκευάσματα αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά, γιατί δρουν για μικρό χρονικό διάστημα και η δράση τους δεν καλύπτει πολλά είδη εντόμων (π.χ. τις σκνίπες που προκαλούν λεισμανίαση στη Λατινική Αμερική).

Πηγή:

ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων)

Πώς να αντιμετωπίσετε τα τσιμπήματα

Λίγα πράγματα μπορούν να μας χαλάσουν τη διάθεση στις διακοπές. Ένα από αυτά είναι τα τσιμπήματα. Ενοχλητικές μέλισσες, σφήκες και τσούχτρες – σπανιότερα σκορπιοί και φίδια- μπορούν να μετατρέψουν ευχάριστες στιγμές σε επώδυνες. Τα τσιμπήματα από κουνούπια και σκνίπες θεωρούνται πιο αθώα και σπανιότερα δημιουργούν προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γνωρίζουμε, ότι τα πρώτα λεπτά μετά από ένα τσίμπημα είναι κρίσιμα, ενώ, μεγάλη σημασία έχουν και οι πρώτες μας κινήσεις για την αντιμετώπισή του.

Εκατομμύρια τσούχτρες επισκέπτονται τις ελληνικές ακτές, κάθε χρόνο, δημιουργώντας πανικό στους λουόμενους. Η ιδιαιτερότητα των κλιματικών συνθηκών στην Ελλάδα ευνοεί τον άκρατο πολλαπλασιασμό τους και κυρίως τη μετανάστευσή τους προς τις ακτές, όπου έρχονται να μας συναντήσουν.

Τα τσιμπήματα από τις τσούχτρες σπάνια οδηγούν σε σοβαρά προβλήματα κι αυτό μόνο σε πολύ ευαίσθητα και αλλεργικά άτομα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η περιοχή του σώματος που ήλθε σε επαφή με την τσούχτρα παρουσιάζει μια κοκκινίλα (με ή χωρίς φούσκωμα), που συνοδεύεται από έντονο τσούξιμο, πόνο ή φαγούρα. Τα ενοχλήματα αυτά προκαλούνται από μία τοξική ουσία που απελευθερώνεται από τα πλοκάμια της τσούχτρας.

Αν σας τσιμπήσει

Τσούχτρα

  • Απομακρύνετε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα σας πλοκάμια της τσούχτρας, όχι όμως με γυμνά χέρια, διότι αυτό θα οδηγήσει σε κόλλημα των πλοκαμιών στα χέρια σας και κατά συνέπεια, μεταφορά κι εκεί του ερεθισμού. Αν δεν υπάρχει καλύτερος και προσφορότερος τρόπος, γεμίστε τη χούφτα σας με άμμο και τρίψτε το σημείο του σώματος όπου είναι κολλημένα τα πλοκάμια της τσούχτρας.
  • Τοποθετήστε στο σημείο του τσιμπήματος πάγο ή κρύες κομπρέσες. Αυτό περιορίζει τον ερεθισμό.
  • Αλείψτε την πάσχουσα περιοχή με μια κορτινοζούχο κρέμα. Η κρέμα αυτή περιορίζει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και ανακουφίζει γρήγορα από το τσούξιμο και τη φαγούρα. Αν δεν υπάρχει τέτοια κρέμα, χρησιμοποιήστε κομπρέσες με ξυδόνερο (ένα μέρος ξύδι και τρία νερό). Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζονται η φαγούρα και το τσούξιμο.
  • Καλό είναι να λάβετε κάποιο αντιισταμινικό χάπι, για να αποφύγετε το ενδεχόμενο αλλεργικής αντίδρασης. Με το χάπι αντιμετωπίζονται συστηματικότερα και τα συμπτώματα.
  • Αν τα συμπτώματα είναι έντονα και δεν υποχωρούν ίσως χρειαστεί να απευθυνθείτε σε κάποιο νοσοκομείο για ένεση κορτιζόνης.
 

Μέλισσα – σφήκα

Τα τσιμπήματα από μέλισσα ή σφήκα προκαλούν τοπική φλεγμονώδη αντίδραση του δέρματος που είναι αποτέλεσμα του δηλητηρίου που περνάει στον οργανισμό μας με το κεντρί του εντόμου.

Τοπική κοκκινίλα, πρήξιμο, πόνος ή φαγούρα είναι τα κύρια συμπτώματα στο σημείο του τσιμπήματος, που μπορούν να διαρκέσουν από αρκετές ώρες μέχρι αρκετές ημέρες. Ευτυχώς στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα τσιμπήματα αυτού του είδους δεν είναι επικίνδυνα και οι περισσότεροι από τους ενηλίκους χρειάζονται αρκετές εκατοντάδες τσιμπημάτων τον ίδιο χρόνο για να κινδυνεύσουν. Τσιμπήματα όμως στο στόμα ή το λαιμό προκαλούν πρήξιμο που δυσκολεύει την αναπνοή και γι’ αυτό θεωρούνται πιο επικίνδυνα.

Η αφαίρεση του κεντριού είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει το άτομο που τσιμπήθηκε από σφήκα ή μέλισσα. Η αφαίρεση μπορεί να γίνει με τα νύχια ή με ένα τσιμπιδάκι. Προσοχή χρειάζεται να μη γίνει προσπάθεια αφαιρέσεως του κεντριού με πίεση (ζούληγμα) της περιοχής όπου είναι καρφωμένο με τα δάχτυλα ή με τα νύχια μας, διότι μπορεί, αντί να βγει το κεντρί προς τα έξω, να σπρωχθεί ακόμη πιο βαθιά.

Τοπική εναπόθεση πάγου, ψυχρών επιθεμάτων, κορτιζονούχου αλοιφής ή και η λήψη κάποιου αντιισταμινικού χαπιού σίγουρα θα απαιτηθούν για την ανακούφιση από τα συμπτώματα.

Σπάνια, υπερευαίσθητα άτομα μπορούν να παρουσιάσουν αναφυλακτική αντίδραση στο τσίμπημα σφήκας ή μέλισσας, που εκδηλώνεται με σοβαρή υπόταση, έντονο ίδρωμα, δύσπνοια και μελάνιασμα. Τα άτομα αυτά απαιτούν άμεση ιατρική βοήθεια και αν γνωρίζουν την υπερευαισθησία τους, θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένα να κάνουν μόνα τους μια ένεση αδρεναλίνης, την οποία θα πρέπει να φέρουν πάντοτε μαζί τους.

Επίσης, τα άτομα με γνωστή υπερευαισθησία θα πρέπει να φέρουν κάποια σήμανση (ταυτότητα στο χέρι ή το λαιμό) που να αποκαλύπτει την ευαισθησία τους, για την περίπτωση που χάσουν τις αισθήσεις τους και δεν μπορούν να πληροφορήσουν το περιβάλλον τους.

Σκορπιοί – φίδια

Τα τσιμπήματα από σκορπιούς και τα δαγκώματα από φίδια είναι πιο σπάνια και, ευτυχώς για τα ελληνικά δεδομένα, σπάνια βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή του ατόμου που δέχθηκε το τσίμπημα ή δάγκωμα.

Οι τοπικές δερματικές αντιδράσεις είναι οι αυτές με τα τσιμπήματα από μέλισσες και σφήκες, με μόνη διαφορά τον εντονότατο πόνο που προκαλείται στο μέρος του τσιμπήματος ή του δαγκώματος.

Τα γενικά τοπικά μέτρα θα πρέπει να εφαρμόζονται (πάγος, παγωμένα επιθέματα, αλοιφή), ενώ η χορήγηση του αντιισταμινικού χαπιού θα πρέπει να συνοδεύεται και από τη χορήγηση κάποιου παυσίπονου για την αντιμετώπιση του ισχυρού πόνου.

Η ανάγκη για ένεση κορτιζόνης στις περιπτώσεις αυτές είναι πιο συχνή, ενώ για τα υπερευαίσθητα και αλλεργικά άτομα ισχύει ό,τι έχει λεχθεί και για τα τσιμπήματα από σφήκες και μέλισσες (ένεση αδρεναλίνης, ταυτότητα κ.λπ.).

Η χάραξη με ξυραφάκι ή μαχαίρι του δέρματος που έχει δαγκωθεί από φίδι με στόχο την αιμορραγία και την απομάκρυνση του δηλητηρίου δεν συνιστάται σήμερα, διότι μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή είσοδο μεγαλύτερης ποσότητας δηλητηρίου στην κυκλοφορία.

Το ρούφηγμα, επίσης, με το στόμα του δηλητηρίου από κάποιο άλλο άτομο θα πρέπει να γίνεται με προσοχή κι εφόσον δεν υπάρχουν πληγές στο στόμα του ατόμου που θα κάνει το ρούφηγμα.

Τέλος, για τα φίδια και τους σκορπιούς καλό θα είναι το άτομο να προσφεύγει στο πλησιέστερο οργανωμένο ιατρείο, γιατί ίσως απαιτηθεί η διενέργεια ειδικού αντιοφικού ορού.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΠΑΝΤΙΔΕΑΣ,Παθολόγος, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών