“Κάθε 1 ευρώ για τη θεραπεία εξαρτημένων ανθρώπων, εξοικονομεί στο κράτος 6,5”, συνέντευξη με το Βασίλη Γκιτάκο διευθυντή Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ).

11-03-2017

Πόσοι άνθρωποι έχουν απευθυνθεί για βοήθεια στο ΚΕΘΕΑ;

Σε ετήσια βάση οι μονάδες του ΚΕΘΕΑ στις τοπικές κοινωνίες και τα σωφρονιστικά καταστήματα προσφέρουν περίπου 6.500 θέσεις θεραπείας, ενώ υποστηρίζονται και 5.500 μέλη οικογενειών. Τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών στον δρόμο υποστηρίζουν 2.500 εξαρτημένους. Επίσης κάθε χρόνο περίπου 7.000 άτομα, κυρίως γονείς,  μαθητές και εκπαιδευτικοί, συμμετέχουν στα προγράμματα πρόληψης του ΚΕΘΕΑ. 

Έχετε παρατηρήσει αύξηση των χρηστών τα  τελευταία χρόνια;.

Η κρίση, η ανεργία, η φτώχια, τα αδιέξοδα, η επιδείνωση των συνθηκών ζωής έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία στη χώρα μας. Σε αυτό το διάστημα υπάρχουν ενδείξεις ότι αυξήθηκε η χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών. Αυξήθηκε για παράδειγμα η χρήση ψυχοφαρμάκων, τα  αντικαταθλιπτικά, τα αγχολυτικά ή  τα αντιψυχωσικά. Βλέπουμε επίσης να αυξάνονται τα αιτήματα θεραπείας για το αλκοόλ και τον τζόγο. Η κρίση, ωστόσο, έχει επηρεάσει περισσότερο τις ευάλωτες ομάδες, όπως οι χρήστες ουσιών που βρίσκονται στο δρόμο, επιδεινώνοντας τη σωματική και ψυχική τους υγεία  καθώς και τις συνθήκες διαβίωσής τους. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη περιθωριοποίηση, περιορισμό της πρόσβασης στις υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας και υγείας. Έτσι, από το ξεκίνημα της κρίσης το ΚΕΘΕΑ , μεταξύ άλλων, αύξησε τα προγράμματα και τις  παρεμβάσεις άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης.

Σε τι ποσοστό έχει αυξηθεί συγκεκριμένα ο αριθμός των χρηστών κάνναβης που αναφέρατε και που το αποδίδετε;

Σύμφωνα με τα στοιχεία της πρόσφατης έκθεσης του ΟΗΕ, η κάνναβη είναι και η πιο συχνά αναφερόμενη κύρια ουσία χρήσης από όσους εισάγονται πρώτη φορά σε θεραπεία, και η δεύτερη πιο συχνά αναφερόμενη στο σύνολο των εισαγωγών σε θεραπεία στην Ευρώπη. Επίσης, στις ΗΠΑ πρόσφατα στοιχεία από τις πολιτείες που νομιμοποίησαν τη χρήση κάνναβης για μη ιατρικούς σκοπούς δείχνουν αύξηση της χρήσης της ουσίας. Τα στοιχεία αυτά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η  ευρύτατη διάδοση της ουσίας σχετίζεται μεταξύ άλλων  με τη διαθεσιμότητά της, αλλά και με την ανοχή που μπορεί να καλλιεργείται στην κοινή γνώμη μέσα από τη συζήτηση για τη νομιμοποίηση της ουσίας για ψυχαγωγικούς ή για άλλους σκοπούς είτε με τον αδόκιμο επιστημονικά διαχωρισμό των ουσιών σε σκληρά και μαλακά ναρκωτικά.

Πόσο επικίνδυνο είναι λοιπόν ένα παιδί να καπνίζει κάνναβη;

Η κάνναβη ως ψυχοτρόπος ουσία δεν είναι απαλλαγμένη από κινδύνους. Αλλοιώνει την αντίληψη, επηρεάζει την προσοχή, την κρίση, την ικανότητα οδήγησης και χειρισμού μηχανημάτων, τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, τη μάθηση και τις εκπαιδευτικές επιδόσεις. Έχει συνδεθεί με  προβλήματα σχέσεων, ανεργία και έλλειψη ικανοποίησης από τη ζωή. Η χρήση της επιβαρύνει τους πνεύμονες περισσότερο από το τσιγάρο και έχει σχετιστεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, με σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως  ψυχωσικά επεισόδια, σχιζοφρένια και κατάθλιψη.  Αρκετά στοιχεία δείχνουν ότι όσο πιο νωρίς αρχίζει η χρήση κάνναβης τόσο πιο αρνητικά είναι τα αποτελέσματα στην ψυχική υγεία και τη γνωστική ανάπτυξη, πιθανότατα επειδή η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη φάση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, κατά την οποία αυτός είναι πιο ευάλωτος στις τοξικές ουσίες. Επίσης, όπως κάθε ψυχοτρόπος ουσία η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει εξάρτηση. Η επικινδυνότητα της ουσίας αναφέρεται σαφώς και στο προσφατό πόρισμα προς τον Υπουργό Υγείας που αφορά την ιατρική χρήση της κάνναβης.

Μιας  και αναφερθήκατε στο πόρισμα, μπορείτε να μου πείτε ποια ακριβώς είναι η θέση του ΚΕΘΕΑ απέναντι στην ιατρική χρήση της κάνναβης;

Όσον αφορά τη φαρμακευτική χρήση της κάνναβης θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να εξεταστεί για ορισμένες κατηγορίες ασθενών. Μιλώντας για προϋποθέσεις εννοούμε την ανάγκη να καθοριστούν με σαφήνεια οι προϋποθέσεις χορήγησης και οι περιπτώσεις ασθενών. Όπως, δηλαδή, συμβαίνει για όλες τις ουσίες που χρησιμοποιούνται στην ιατρική και τη φαρμακευτική πρέπει να είμαστε βέβαιοι  ότι τα οφέλη από τη χρήση τους για τον ασθενή είναι σαφή και ότι υπερκαλύπτουν τυχόν παρενέργειες ή βλάβες.  Επιπλέον χρειάζεται να διασφαλιστεί ότι δεν θα εκτρέπεται στην παράνομη αγορά, κάτι που συμβαίνει με άλλα συνταγογραφούμενα φάρμακα.  Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η κατάχρηση συνταγογραφούμενων ουσιών  αποτελεί μεγαλύτερο πρόβλημα από την κατάχρηση παράνομων ουσιών, ενώ σε πολιτείες όπου νομιμοποιήθηκε η ιατρική χρήση κάνναβης, ένας στους τρεις εφήβους που κάνει χρήση της ουσίας, δηλώνει ότι τη βρήκε από συνταγογράφηση που έγινε για τρίτο πρόσωπο. Χρειάζεται ακόμα, λοιπόν,  η όλη διαδικασία να παρακολουθείται και να αξιολογείται συστηματικά, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε  τις αρνητικές συνέπειες. Τέλος, σε καμιά περίπτωση τυχόν νομιμοποίηση δεν  μπορεί να αποτελεί άλλοθι για τη νομιμοποίηση της ουσίας για ψυχαγωγικούς σκοπούς.
Έχετε μία εικόνα τι συμβαίνει σε άλλες χώρες σχετικά με την ιατρική χρήση της κάνναβης;

Η ιατρική χρήση κάνναβης έχει νομιμοποιηθεί σε 23 πολιτείες των ΗΠΑ, ενώ σε κάποιες χώρες της Ευρώπης έχει νομιμοποιηθεί η χρήση του ελαιώδους εκχυλίσματος της ουσίας για ιατρική χρήση. Από την άλλη οι έρευνες και η συζήτηση για τις θεραπευτικές της ιδιότητες συνεχίζονται, καθώς δεν υπάρχει ακόμα καθολική ομοφωνία.  Για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες η Υπηρεσία Ελέγχου Τροφίμων Και Φαρμάκων, αφού αξιολόγησε επιστημονικά και ιατρικά τη χρήση της ουσίας, με τη συνεργασία του Εθνικού Ινστιτούτου για τη Χρήση Ναρκωτικών, ανακοίνωσε πέρσι ότι η κάνναβη δεν πληροί επί του παρόντος τα κριτήρια αποδεκτής ιατρικής χρήσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι δεν υπάρχει αποδοχή πως η χρήση της υπό ιατρική παρακολούθηση είναι ασφαλής, και ότι η ουσία παρουσιάζει υψηλές πιθανότητες κατάχρησης. Ως εκ τούτου, η κάνναβη παραμένει απαγορευμένη σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Είναι σημαντικό να συνεχιστεί τόσο η συστηματική επιστημονική έρευνα για τις φαρμακευτικές ιδιότητες της ουσίας όσο και να αξιολογηθούν  τα αποτελέσματα από τη νομιμοποίησή της για ιατρικούς σκοπούς, όπου αυτή έχει ισχύσει.

Το ΚΕΘΕΑ είναι σταθερά αντίθετα στην αποποινικοποίηση των ουσιών. Τι απαντάτε σε αυτούς που θεωρούν αυτή την αντίληψη αναχρονιστική και ξεπερασμένη; Επί πλέον, το τσιγάρο και το αλκοόλ είναι επίσης εθιστικά αλλά δεν απαγορεύονται.

Δεν είναι ζήτημα προοδευτισμού ή συντηρητισμού. Πραγματικό νόημα θα είχε μια συζήτηση που θα βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και θα γίνεται με όρους κόστους -οφέλους για τη δημόσια υγεία. Είναι σημαντικό όχι μόνο να μην δαιμονοποιούμε την κάνναβη αλλά και να μην την εξωραΐζουμε. Όπως σας είπα και προηγουμένως, είναι ψυχοδραστική ουσία και αυτό σημαίνει ότι η χρήση της συνοδεύεται από τους κινδύνους που σας περιέγραψα.  Είναι επίσης γνωστό ότι παράγοντες, όπως η διαθεσιμότητα, η προσβασιμότητα και η κοινωνική αποδοχή μιας ουσίας, αυξάνουν την κατανάλωσή της. Δεν είναι τυχαίο ότι το  τσιγάρο και το αλκοόλ ευθύνονται για περισσότερους θανάτους από ό,τι τα ναρκωτικά. Αλλαγές στο νομικό πλαίσιο που διέπει την κάνναβη μακροπρόθεσμα θα επηρεάσουν  τα πρότυπα χρήσης του πληθυσμού και ιδίως τους εφήβους και τους νέους.  Η νομιμοποίησή της λοιπόν  μπορεί να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα επιχειρεί να λύσει. Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι σήμερα καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει νομιμοποιήσει την ψυχαγωγική χρήση της κάνναβης.

 Σε κάθε περίπτωση πιστεύουμε, και έχουμε δώσει μάχες για αυτό, ότι ένας άνθρωπος που κάνει χρήση, όχι μόνο κάνναβης αλλά κάθε ουσίας, δεν πρέπει ούτε να στιγματίζεται ούτε να οδηγείται στη φυλακή. Αυτό, ωστόσο δεν συνεπάγεται τη νομιμοποίηση της χρήση για ψυχαγωγικούς λόγους.  

Ξαναγυρίζοντας στους χρήστες τι ηλικίας είναι οι άνθρωποι που έρχονται για να ζητήσουν βοήθεια;

Στο ΚΕΘΕΑ μπορούν να προσέρχονται  άνθρωποι από 13 ετών, καθώς τα προγράμματά μας καλύπτουν όλη την γκάμα των υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της εξάρτησης: από την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση, για ανθρώπους που πειραματίζονται ή είναι περιστασιακοί χρήστες μέχρι την  εντατική θεραπεία και τα προγράμματα μείωσης της βλάβης. Αν ρωτάτε για την  τυπική πορεία στη χρήση των ανθρώπων που έρχονται στο ΚΕΘΕΑ, από τη στιγμή της πρώτης τους επαφής με τις ουσίες στα 16 ζητούν βοήθεια περίπου στα 33.

Πόσοι είναι οι άνθρωποι που εξυπηρετούν τους χιλιάδες αυτούς ανθρώπους; Πως είναι μοιρασμένοι αυτοί οι 460 άνθρωποι; Πόσες είναι οι μονάδες του ΚΕΘΕΑ.

Με την απώλεια 126 εργαζομένων από το ξεκίνημα της κρίσης και την παράλληλη αδυναμία αντικατάστασής τους λόγω του παγώματος των προσλήψεων, οι ελλείψεις προσωπικού αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ΚΕΘΕΑ. Την 1η Μαρτίου του τρέχοντος έτους το προσωπικό του ΚΕΘΕΑ ήταν 464 άτομα, πλήρους και μερικής απασχόλησης. Μια μικρή ανάσα δίνουν τα 35 άτομα που πρόκειται να προστεθούν τώρα στο δυναμικό του ΚΕΘΕΑ τα οποία θα τοποθετηθούν, όπως το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού, στην «πρώτη γραμμή», δηλ. στη θεραπεία με τους χρήστες και τις οικογένειές τους. Ωστόσο, υπάρχουν μονάδες που παραμένουν υποστελεχωμένες, λόγω της μεγάλης γεωγραφικής διασποράς των προγραμμάτων μας, πάνω από 100 σε όλη την Ελλάδα, από τη Θράκη ως την Κρήτη, δημιουργώντας πολλές φορές προσκόμματα στην ανάπτυξη νέων μονάδων και υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ τις οποίες έχουν ανάγκη και ζητούν οι τοπικές κοινωνίες.

Η κρίση πόσο έχει επηρεάσει αγγίξει το ΚΕΘΕΑ ως προς τα οικονομικά;

Η κρίση έχει στοιχίσει στο ΚΕΘΕΑ το 25% της επιχορήγησής του από το κράτος. Ωστόσο, ο οργανισμός έχει καταφέρει, με μια σημαντική μείωση των δαπανών του και την παράλληλη αύξηση της αυτοχρηματοδότησής του, να διατηρεί τη συνέπεια στις οικονομικές του υποχρεώσεις και να μην δημιουργεί ελλείμματα.  Επίσης, καθώς οι ανάγκες των χρηστών μεταβάλλονται και αυξάνονται, και για να μην ανασταλεί, όσο ήταν δυνατό, η υλοποίηση του σχεδιασμού μας, αξιοποιούμε ευρωπαϊκά προγράμματα και δωρεές, όπως από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για τη δημιουργία νέων υπηρεσιών. Πάντως, για τη διατήρηση της  αποτελεσματικότητας των  υπηρεσιών μας  ζητούμενο είναι να διασφαλίζεται από την πολιτεία η συνέχεια και η σταθερότητα τόσο σε σχέση με τη λειτουργία των προγραμμάτων  όσο και με τις προσλήψεις. Με την κρίση οι βασικότερες δυσκολίες  για το ΚΕΘΕΑ προκύπτουν από την παρατεταμένη υποστελέχωση.

Το πρόγραμμα σας θεωρείται πετυχημένο. Μιλάτε για αυτούς που θα συνεχίσουν πόσοι όμως θα ολοκληρώσουν  τη θεραπεία; Πόσοι από αυτούς που θα σας χτυπήσουν την πόρτα βγαίνουν εντέλει καθαροί στην κοινωνία; 

Το ΚΕΘΕΑ προσφέρει ένα ολοκληρωμένο μοντέλο για τη θεραπεία της εξάρτησης και οι έρευνες δείχνουν ότι από όσους όσοι το ολοκληρώνουν οι 7 στους 10, πέντε χρόνια μετά την έναρξη της θεραπείας απέχουν από τη χρήση κάθε παράνομης ουσίας, δεν έχουν εμπλοκή με τον νόμο και εργάζονται. Ωστόσο, οφέλη έχουν όλοι όσοι εισάγονται σε θεραπεία, τα οποία αυξάνονται όσο περισσότερο παραμένουν σε αυτή. Ωστόσο, εκτός από το όφελος για τον χρήστη θα πρέπει κανείς να υπολογίζει και το όφελος για την κοινωνία. Οι έρευνες δείχνουν ότι η θεραπεία είναι η πιο αποτελεσματική απάντηση στην εξάρτηση: για κάθε 1  ευρώ που διατίθεται στη θεραπεία εξοικονομούνται μέχρι και 6,5 ευρώ. Η εξοικονόμηση προκύπτει από τη μείωση του κόστους των υπηρεσιών υγείας, δίωξης, απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, σωφρονισμού καθώς και των άλλων δαπανών που συνδέονται με τη ζωή στη χρήση και τις σχετιζόμενες με την εξάρτηση δραστηριότητες.

Έχει ακουστεί ότι τα ψηλά ποσοστά επιτυχίας σας οφείλονται στο ότι κάνετε επιλογή στους ανθρώπους που έρχονται για βοήθεια και ότι ακόμη τους «βαρείς» χρήστες,  ακολουθώντας κάποια συγκεκριμένη τακτική δεν τους αναλαμβάνετε;

Τα ποσοστά επιτυχίας μας είναι αντίστοιχα με τα ποσοστά επιτυχίας των αντίστοιχων προγραμμάτων του εξωτερικού. Προφανώς και δεν «κλείνουμε» την πόρτα σε κανέναν εξαρτημένο, αντίθετα παρακολουθούμε αδιάλειπτα και καταγράφουμε τις εξελίξεις προκειμένου να δημιουργούμε τις κατάλληλες δομές, ώστε να έχουν όλοι οι εξαρτημένοι πρόσβαση σε θεραπεία δομημένη με βάση τις ανάγκες τους, όταν τη χρειαστούν.  Για το σκοπό αυτό παρέχουμε υπηρεσίες σε ανθρώπους με διαφορετικό προφίλ, ανήλικους, ενήλικες, χρήστες στον δρόμο, φυλακισμένους, πρόσφυγες και μετανάστες, περιστασιακούς χρήστες κ.ά. Στις αποφοιτήσεις του ΚΕΘΕΑ τον περασμένο Δεκέμβριο ο μεγαλύτερος απόφοιτός μας ήταν πάνω από  60 χρονών, ενώ μεταξύ εκείνων που ολοκλήρωσαν το πρόγραμμά τους περιλαμβάνονταν και άνθρωποι με δεκάδες καταδίκες, που κατάφεραν να αλλάξουν ζωή. Τα παραδείγματα αυτά, όπως και πολλά άλλα, αποδεικνύουν στην πράξη ότι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να αλλάζουν σε όποιο στάδιο και αν βρίσκονται, αρκεί να τους δώσουμε την ευκαιρία. Αυτό είναι που κάνει το ΚΕΘΕΑ.

Λένε πάντως ότι το πρόγραμμα σας είναι σκληρό και αυστηρό…

Αυτό είναι μύθος. Υποθέτω, ωστόσο, ότι απηχεί το γεγονός ότι στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ ο χρήστης δεν είναι ασθενής με την έννοια του παθητικού λήπτη μιας θεραπευτικής αγωγής. Αντίθετα συμμετέχει ενεργά στη θεραπευτική διαδικασία, η οποία αφορά την προσπάθεια του ίδιου και της οικογένειάς του για αλλαγή τρόπου ζωής με στόχο την ένταξή του στην κοινωνία ως ισότιμου μέλους.  Αυτό για να γίνει χρειάζεται χρόνος και προσωπική προσπάθεια. Είναι ένας δύσκολος αγώνας που δεν μπορούν  να τον κερδίσουν οι άλλοι για λογαριασμό του εξαρτημένου ούτε να γίνει ως δια μαγείας με τη χορήγηση ενός φαρμάκου.  Ωστόσο, είναι ένα αγώνας που γίνεται στο  πλαίσιο της ασφάλειας και αλληλοϋποστήριξης  που προσφέρουν τα θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ με  πολύπλευρη φροντίδα  που περιλαμβάνει  εκπαίδευση και κατάρτιση, νομική στήριξη, φροντίδα της υγείας, οικογενειακή υποστήριξη κ.ά.