Βιταμίνη Α και Καρκίνος: Φίλοι ή εχθροί;

βιταμίνη Α
12-12-2019

Η βιταμίνη Α βρίσκεται στα τρόφιμα σε δύο μορφές. Η πρώτη είναι εκείνη της ρετινόλης σε τροφές ζωικής προέλευσης όπως τα ψάρια, το συκώτι, το τυρί και το βούτυρο. Η δεύτερη εκδοχή της είναι εκείνη των καροτενοειδών. Πρόκειται για προβιταμίνες, με έντονο πορτοκαλί ή κόκκινο χρώμα, που το σώμα μετατρέπει στην πολυπόθητη βιταμίνη A. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το β-καροτένιο του καρότου!

Η σημασία της βιταμίνης Α για τον οργανισμό είναι μεγάλη στην υγεία του δέρματος, αλλά και κάθε “επιφάνειας” επιθηλιακών κυττάρων, στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, στη νυκτερινή όραση και στην προστασία των ματιών εν γένει. Επιπλέον, πρόκειται για μία από τις αντιοξειδωτικές βιταμίνες.

Η τελευταία ιδιότητά της είναι εκείνη, που κάνει ιδιαίτερη τη σχέση της με τον καρκίνο. Η αντιοξειδωτική δράση της βιταμίνης Α προστατεύει ή “θρέφει” τη νόσο; Η απάντηση ίσως δεν είναι τόσο απλή, καθώς η αλληλεπίδραση τον θρεπτικών συστατικών με τα κύτταρα του οργανισμού είναι πολύπλοκή.

Ποια είναι η γνώμη των επιστημόνων;

Κοιτώντας μηχανιστικά τα επιστημονικά δεδομένα για τη βιταμίνη Α, εύκολα θα παρατηρήσει κανείς πως η υπερβολική πρόσληψη συμπληρωμάτων διατροφής, είτε στη μορφή ρετινόλης, είτε β- καροτενίου, δεν προστατεύει από την εμφάνιση καρκίνου. Πιο συγκεκριμένα, τα περισσότερα αρνητικά δεδομένα αφορούν νεοπλασίες των πνευμόνων σε χρόνια καπνιστές. Άλλες μορφές της νόσου, που δεν ευνοούνται είναι ο καρκίνος του στομάχου και του μαστού.

Από τις πρώτες μελέτες που παρατήρησαν την παραπάνω συσχέτιση, πραγματοποιήθηκε σε μεγάλη ομάδα καπνιστών ανδρών από τη Φινλανδία. Συνοπτικά, η καθημερινή πρόσληψη, για τουλάχιστον 5 με 8 χρόνια, συμπληρωμάτων με μεγάλη δόση β- καροτενίου (20mg), αύξησε κατά 16% τον κίνδυνο θνησιμότητας. H σύγκριση έγινε με ομάδες ατόμων, που είτε δεν λάμβαναν κάποιο συμπλήρωμα (placebo), είτε χρησιμοποιούσαν βιταμίνη E σε μεγαλύτερες δόσεις.

Έκτοτε αρκετές επιστημονικές έρευνες προσπάθησαν να αναπαράγουν το παραπάνω αποτέλεσμα. Τόσο κατά τη διάγνωση, όσο και κατά τη διάρκεια της άκτινο-  ή της χημειοθεραπέιας. Άλλες τα κατάφεραν και άλλες όχι, υποδεικνύοντας την ανάγκη για περισσότερες και καλύτερα οργανωμένες μελέτες. Μέχρι τότε είναι σημαντικό να αναρωτηθεί κανείς, εάν ένας καπνιστής θα επιλέξει να χρησιμοποιήσει ένα πανίσχυρο συμπλήρωμα διατροφής με β-καροτένιο, για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα; Η απάντηση είναι πως κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά απίθανο. Έτσι, οι συνθήκες των μέχρι τώρα επιστημονικών μελετών δεν είναι απολύτως ρεαλιστικές.

Φαγητό ή συμπληρώματα διατροφής;

Η λήψη θρεπτικών συστατικών από τη διατροφή δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συγκριθεί με τη συστηματική χρήση συμπληρωμάτων. Για την ακρίβεια ο σημαντικότερος όγκος των επιστημονικών μελετών αποδεικνύουν πως τα συμπληρώματα διατροφής σε καμία περίπτωση δεν προλαμβάνουν ή δεν θεραπεύουν τον καρκίνο.

Την ίδια στιγμή, άτομα που καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες λαχανικών και φρούτων εμφανίζονται προστατευμένα. Όμως, η ιδιότητα αυτή της χορτοφαγικής διατροφής δεν αποδίδεται αποκλειστικά στις βιταμίνες. Αλλά στις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις όλων των συστατικών τους, όπως οι φυτικές ίνες, τα αντιοξειδωτικά και άλλα, που δεν έχει ακόμα ανακαλύψει ο άνθρωπος!

Έτσι, θρεπτικά συστατικά, τα οποία λαμβάνονται με τη μορφή συμπληρωμάτων δεν έχουν την ίδια επίδραση στον οργανισμό, σε σύγκριση με εκείνα, που λαμβάνονται από τις τροφές. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα αντιοξειδωτικά συστατικά, στα οποία ανήκει και η βιταμίνη Α. Η πρόσληψή τους μέσα από τη διατροφή δρα ως ασπίδα προστασίας για κάθε ανθρώπινο κύτταρο. Όταν όμως ληφθούν μεμονωμένα ενδέχεται να μετατραπούν τα ίδια σε οξειδωτικούς παράγοντες. Να στραφούν δηλαδή “εναντίον” των υγειών κυττάρων, αποκτώντας προ- οξειδωτική δράση.

Τέλος, κανείς θα πρέπει να θυμάται πως κάθε σχέση μεταξύ καρκίνου και διατροφής είναι πολύ πιο σύνθετη από την προσθήκη ή την αφαίρεση ενός διατροφικού συμπληρώματος από την καθημερινότητα.

Ήβη Παπαϊωάννου, RDN, MS, MBA
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
[email protected]
Βιβλιογραφία
Harvie M. Nutritional supplements and cancer: potential benefits and proven harms. Am Soc Clin Oncol Educ Book. 2014;e478–e486. doi:10.14694/EdBook_AM.2014.34.e478
Marian MJ. Dietary Supplements Commonly Used by Cancer Survivors: Are There Any Benefits?. Nutr Clin Pract. 2017;32(5):607–627. doi:10.1177/0884533617721687