Pica, ή αλλοτροφαγία στα Ελληνικά, είναι η κατανάλωση μη- βρώσιμων αντικειμένων, όπως χώμα ή κιμωλίες. Η pica έχει πλέον αναγνωσριστεί ως μία διατροφική διαταραχή όπως η νευρική ανορεξία και η βουλιμία, γεγονός το οποίο δείχνει πως δεν πρόκειται απλά για μία συνήθεια αλλά για μία ασθένεια της ψυχής.
Τα επίσημα διαγνωστικά κριτήρια για τις διατροφικές διαταραχές, γνωστά και ως DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders- 5), ορίζουν την pica ως: την κατανάλωση μη θρεπτικών ουσιών για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα, όταν η συμπεριφορά αυτή δεν δικαιολογείται από την ηλικία του ατόμου και δεν αποτελεί συνήθη πρακτική ενός πολιτισμού. Η pica εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά, γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και παιδιά/ ενήλικες με διανοητικές δυσκολίες. Είναι ευνόητο λοιπόν πως η πάθηση αυτή αγγίζει τους πιο ευαίσθητους πληθυσμούς και χρήζει άμεσης προσοχής .
Ρica στα λατινικά σημαίνει καρακάξα, ένα πουλί με πολύ ιδιαίτερες διατροφικές συνήθειες. Οι πρώτες αναφορές της γίνονται ήδη σε αρχαίους πολιτισμούς οι οποίοι κατανάλωναν το χώμα, και άλλα μη βρώσιμα συστατικά, πιστεύοντας πως έχουν μαγικές ιδιότητες.
Η λίστα με τις ουσίες της pica είναι πολύ μεγάλη όμως τα πιο συχνά περιστατικά καταναλώνουν:
- Χώμα (γεοφαγία)- κυρίως ως κομμάτι πολιτιστικής κληρονομιάς. Σε ορισμένους μάλιστα πολιτισμούς τα ποσοστά κατά την εγκυμοσύνη ανέρχονται στο 60%.
- Άμυλο (αμυλοφαγία)- δηλαδή ωμό ρύζι, μακαρόνια, αλεύρι.
- Πάγος (παγοφαγία)- μπορεί να καταναλώνονται ακόμη και 24 κιλά πάγου ημερησίως!
- Μπογιά τοίχου
- Σαπούνι
- Στάχτη
- Κόπρανα
- Ρούχα
- Μαλλιά
- Άμμος
Τα πλήρη αίτια του pica δεν έχουν ακόμα διευκρινιστεί και ίσως είναι αδύνατο να συμβεί αυτό, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις περισσότερες διατροφικές διαταραχές. Παρ’ όλ’ αυτά υπάρχουν κάποιες υποθέσεις οι οποίες τελικά μπορεί να οδηγήσουν και σε μερική θεραπεία του προβλήματος.
- Κοινωνικοί παράγοντες: Αυτοί αφορούν κυρίως λιγότερο πολιτισμένους λαούς, δεν είναι όμως αρκετοί για να εξηγήσουν το ευρύ φάσμα της pica ανά τον κόσμο.
- Πείνα: Όπως συμβαίνει και με τους κοινωνικούς παράγοντες, οι συνθήκες πείνας σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν αίτια της pica σε συνθήκες οικονομικής ευμάρειας.
- Ψυχολογικοί παράγοντες: Πολλοί πιστεύουν πως πρόκειται για συνήθεια αντίστοιχη του φαγώματος των νυχιών. Είναι δηλαδή άμεσο αντίκτυπο μίας στρεσογόνου καταστάσεως.
- Ανακούφιση της δυσπεψίας: Αρκετοί από όσους υποφέρουν αναφέρουν πως η κατανάλωση μη βρώσιμων ουσιών ανακουφίζει συμπτώματα δυσπεψίας. Αυτό μπορεί να συμβαίνει διότι τα περισσότερα μη θρεπτικά συστατικά που σχετίζονται με την pica ηρεμούν το όξινο περιβάλλον του στομαχιού.
- Έλλειψη θρεπτικών συστατικών: Μία από τις βασικότερες θεωρίες υποστήριζε πως η pica οφείλεται σε έλλειψη σιδήρου, ψευδαργύρου ή ασβεστίου. Τα μέχρι τώρα όμως επιστημονικά δεδομένα δεν μπορούν να καταλήξουν με ασφάλεια ούτε πως η πάθηση προκαλείται από ελλείψεις, ούτε πως η κατανάλωση μη βρώσιμων ουσιών διορθώνει τις ελλείψεις, αλλά και ούτε πως η συμπλήρωση της διατροφής με τα συγκεκριμένα ιχνοστοιχεία μπορεί να προσφέρει ίαση.
- Προστασία από παθογόνους οργανισμούς και τοξίνες: Η τελευταία θεωρία μιλάει για προστασία του τοιχώματος του στομάχου και δέσμευση των τοξινών στο σώμα μετά την κατανάλωση πηλού. Μάλιστα υπάρχουν ορισμένα παραφαρμακευτικά σκευάσματα που θωρακίζουν τον οργανισμό έχοντας σαν δραστική ουσία την καολίνη, που βρίσκουμε στον πηλό (τα προϊόντα αυτά έχουν απαγορευτεί στις ΗΠΑ). Παρότι πρώιμα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν την υπόθεση αυτή, χρειάζεται να διανύσουμε ακόμη πολύ δρόμο πριν τα συστατικά αυτά μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν ευρέως.
Γιατί όμως η pica είναι τόσο επικίνδυνη; Μπορεί η απάντηση να φαντάζει απλή καθώς οτιδήποτε μη βρώσιμο, όπως η σκόνη, μπορεί να βλάψει τον οργανσιμό. Ειδικότερα οι πιο γνωστές συνέπειες της πάθησης αυτής είναι:
- Ελλείψεις θρεπτικών συστατικών: Κυρίως ως αποτέλεσμα υποκατάστασης θρεπτικών γευμάτων, καταστροφής του τοιχώματος του στομάχου και δέσμευσης συστατικών.
- Γαστρεντερικές διαταραχές: Σε αυτές περιλαμβάνονται η γαστρική αιμορραγία, το μπλοκάρισμα και η διάτρηση του εντέρου.
- Μολύνσεις: Ενδέχεται να αγγίξουν όλα τα όργανα του σώματος, αλλά ιδιαιτέρως το συκώτι και τα νεφρά που λειτουργούν ως φίλτρα.
- Τοξικότητα: Κυρίως σε βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος και το αρσενικό.
- Διανοητικές επιπλοκές: Αφορά κυρίως παιδιά σε ανάπτυξη.
- Αποβολές και προβλήματα στο έμβρυο.
Η αντιμετώπιση της pica γίνεται κυρίως μέσω παρεμβάσεων που στοχεύουν στην αλλαγή της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Η πιο συνήθης πρακτική είναι η ανακατεύθυνση του ατόμου από το μη- βρώσιμο συστατικό, προς κάποιο τρόφιμο. Τα αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά καθώς ορισμένες μελέτες δείχνουν βελτίωση ακόμα και στο 80% των περιπτώσεων που δέχθηκαν κάποια συμπεριφοριστική θεραπεία. Η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και συμπληρωμάτων διατροφής δεν έχουν δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα μέχρι στιγμής
Εάν έχετε ένα παιδί που συστηματικά τρώει την κιμωλία, ή εάν κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης σας τρώτε υπερβολικά πολλά παγάκια, τότε ίσως δεν πρόκειται απλά για μία χαριτωμένη συνήθεια ή για μία ανάγκη του σώματος , και θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας.
Ήβη Παπαϊωάννου, MS, RDN
Διαιτολόγος, Διατροφολόγος
Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ
Πηγές:
1. Mishori R, McHale C. Pica: an age-old eating disorder that’s often missed. J Fam Pract. 2014 Jul;63(7):E1-4. Review.
2. Matson JL, Hattier MA, Belva B, Matson ML. Pica in persons with developmental disabilities: approaches to treatment. Res Dev Disabil. 2013 Sep;34(9):2564-71.
3. Don E. Williams, David McAdam. Assessment, behavioral treatment, and prevention of pica: Clinical guidelines and recommendations for practitioners. Research in Developmental Disabilities, Volume 33, Issue 6, November–December 2012, Pages 2050–2057.
