Αριστεροχειρία: Τι σημαίνει και πού οφείλεται

αριστερόχειρας
16-05-2022

Το αν κάποιος προτιμά το δεξί ή το αριστερό του χέρι για τις βασικές εργασίες που εκτελεί και τι αποκαλύπτει αυτό για τη λειτουργία του εγκεφάλου, είναι κάτι που έχει μελετηθεί εδώ και τουλάχιστον 150 χρόνια. Ωστόσο, οι ερευνητές εξακολουθούν να μην καταλαβαίνουν την αιτία για την οποία περί το 10% του πληθυσμού είναι αριστερόχειρες.

Ακόμη και μερικές δεκαετίες πριν, τα παιδιά που ήταν φύσει αριστερόχειρα ενθαρρύνονταν –ή εξαναγκάζονταν– να χρησιμοποιούν το δεξί τους χέρι, κυρίως επειδή ήταν κυρίαρχη η προκατάληψη για τους «αδέξιους» αριστερόχειρες, αλλά και για πρακτικούς λόγους: εργαλεία και σκεύη για δεξιόχειρες.

Στις μέρες μας, όμως, η αριστεροχειρία είναι πιο αποδεκτή.

Εάν το παιδί σας είναι αριστερόχειρας, μην το πιέσετε να χρησιμοποιήσει το δεξί του χέρι. Το ζήτημα είναι λεπτό: μπορεί να γνωρίζουμε ελάχιστα για το τι επηρεάζει την προτίμηση χεριού, ξέρουμε εν τούτοις ότι αυτή αντανακλά τις συνάψεις του κάθε ξεχωριστού εγκεφάλου.

Αιτίες αριστεροχειρίας

Το γιατί ο ένας στους 10 ανθρώπους προτιμά να χρησιμοποιεί το αριστερό του χέρι, είναι ένα μυστήριο. Δεν έχει αποδειχθεί μέχρι τώρα η απλή γενετική σύνδεση και όλοι γνωρίζουμε ότι είναι πιθανό δύο δεξιόχειρες γονείς να έχουν ένα αριστερόχειρο παιδί.

Οι θεωρίες που έχουν προταθεί περιλαμβάνουν τις εξής εκδοχές:

  • Γονίδια. Γενετικοί παράγοντες ενδεχομένως δημιουργούν μια προδιάθεση. Ένα μόνο γονίδιο μπορεί να περάσει από τους γονείς στα παιδιά για να επηρεάσει ποιο χέρι προτιμά ένα παιδί. Εάν μια συγκεκριμένη εκδοχή αυτού του γονιδίου κληρονομηθεί, το παιδί μπορεί να είναι πιο πιθανό να είναι αριστερόχειρας – αυτό θα εξαρτηθεί βεβαίως και από άλλες περιβαλλοντικές επιρροές. Ωστόσο, πιο πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι είναι περισσότερο πιθανό πολλά διαφορετικά γονίδια να «συνδυάζονται» για να δημιουργήσουν έναν αριστερόχειρα.
  • Φύλο. Λίγο περισσότερα αγόρια παρά κορίτσια είναι αριστερόχειρα. Αυτό, σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, υποδηλώνει ότι η ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη παίζει ένα ρόλο στην προτίμηση χεριού.
  • Εμβρυϊκή ανάπτυξη. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι η προτίμηση χεριού προκύπτει από περιβαλλοντική επιρροή περισσότερο παρά γενετική. Υποστηρίζουν ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες στη μήτρα (συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε ορμόνες) μπορεί να επηρεάσουν τη μεταγενέστερη «έκβαση» του… διλήμματος «αριστερό ή δεξί χέρι».
  • Μοντελοποίηση. Τα παιδιά μαθαίνουν να επιλέγουν το δεξί ή το αριστερό τους χέρι αντιγράφοντας γονείς ή κάποιους από τους ανθρώπους που τα φροντίζουν. Ωστόσο, αυτό δεν εξηγεί γιατί οι δεξιόχειρες γονείς έχουν μερικές φορές αριστερόχειρα παιδιά και το αντίστροφο.
  • Εγκεφαλική βλάβη. Μικρό ποσοστό ερευνητών θεωρεί ότι όλοι οι άνθρωποι προορίζονται να είναι δεξιόχειρες, αλλά κάποιο είδος εγκεφαλικής βλάβης, νωρίς στη ζωή τους, προκαλεί αριστεροχειρία. Οι αριστερόχειρες και οι γονείς τους, είναι σημαντικό να γνωρίζουν πάντως ότι δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτήν τη μάλλον αμφιλεγόμενη θεωρία.
  • Προσαρμογή. Μερικοί άνθρωποι που είναι εκ φύσεως δεξιόχειρες γίνονται αριστερόχειρες λόγω της ανάγκης να προσαρμοστούν σε κάποιον τραυματισμό.

Η ανάπτυξη της προτίμησης χεριού

Από τα πρώτα στάδια της ζωής του το παιδί συχνά χρησιμοποιεί εξίσου και τα δύο χέρια. Η προτίμηση φαίνεται να εξαρτάται από το εξής απλό και λογικό: ποιο χέρι βρίσκεται πιο κοντά στο επιθυμητό αντικείμενο. Ένα νήπιο, επί παραδείγματι, μπορεί να πιάσει το παιχνίδι του από την αριστερή του πλευρά με το αριστερό χέρι διότι αυτό είναι πιο εύκολο.

Τα περισσότερα παιδιά χρησιμοποιούν και τα δύο χέρια μέχρι την ηλικία των 18 μηνών περίπου – και φαίνεται να επιλέγουν δεξί ή αριστερό στην ηλικία των τριών ετών περίπου. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε ότι η προτίμηση χεριού μπορεί να αναπτυχθεί στη μήτρα. Περίπου εννέα στα 10 αγέννητα μωρά προτιμούσαν να πιπιλίζουν τον δεξιό (και όχι τον αριστερό) αντίχειρά τους, και αυτή η προτίμηση χεριού αποκρυσταλλώθηκε αργότερα στη ζωή τους.

Οι ερευνητές εξακολουθούν να αναζητούν απαντήσεις

Ο εγκέφαλος έχει δύο ημισφαίρια, αριστερό και δεξί. Παλαιότερα οι ερευνητές πίστευαν ότι η επιλογή χεριού αποκαλύπτει ποιο ημισφαίριο του εγκεφάλου είναι κυρίαρχο. Ωστόσο, εάν αυτό ίσχυε, θα έπρεπε και άλλες λειτουργίες που ελέγχονται από τον εγκέφαλο, να επηρεάζονται από αυτήν την «κυριαρχία». Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει. Για παράδειγμα, τα κέντρα ομιλίας τείνουν να βρίσκονται στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου, ανεξάρτητα από την προτίμηση χεριού.

Κάτι που επίσης δυσκολεύει τους ερευνητές είναι ότι η προτίμηση χεριού δεν είναι πάντα και σε όλους τόσο αυστηρά προσδιορισμένη. Ενώ μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το ένα χέρι αποκλειστικά για όλες τις εργασίες, άλλοι τείνουν να αλλάζουν ανάλογα με τη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, κάποιοι γράφουν με το αριστερό τους χέρι αλλά ανοίγουν τα βαζάκια τροφίμων με το δεξί.

Κάποτε πίστευαν ότι ένας δεξιόχειρας έχει γενική κυριαρχία στη δεξιά πλευρά του σώματός του, πράγμα που σημαίνει ότι το «καλό» του πόδι, μάτι, αυτί βρίσκονται επίσης στη δεξιά πλευρά. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει: πολλοί άνθρωποι μπορεί να είναι δεξιόχειρες αλλά, για παράδειγμα, κάνουν πάντα το πρώτο βήμα με το αριστερό τους πόδι. Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τη δεξιοχειρία και την αριστεροχειρία και τη σχέση τους με τη λειτουργία του εγκεφάλου, τόσο περισσότερα συνειδητοποιούμε ότι δεν ξέρουμε.

Επεξήγηση διασταυρούμενης πλευρικότητας

Η διασταυρούμενη πλευρικότητα είναι μια μείξη χρήσης αριστερού και δεξιού χεριού (για παράδειγμα, κάποιος είναι αριστερόχειρας αλλά και… δεξιοπόδαρος). Αυτό μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες συντονισμού, ωστόσο ορισμένα αθλήματα (όπως η γυμναστική) επωφελούνται από μία τέτοια… κατανομή. Η έρευνα για τη διασταυρούμενη πλευρικότητα βρίσκεται σε εξέλιξη.

Προβλήματα για αριστερόχειρες

Δεδομένου ότι το 90% του πληθυσμού είναι δεξιόχειρες, οι αριστερόχειρες αντιμετωπίζουν ορισμένα πρακτικά προβλήματα. Ενδεικτικά:

  • Η δυτική γραφή «τρέχει» από αριστερά προς δεξιά. Έτσι, ένας αριστερόχειρας πρέπει να «στρίβει» το χέρι του για να γράψει χωρίς να μουντζουρωθεί και να μουντζουρώσει το χαρτί.
  • Τα αριστερόχειρα παιδιά που μαθαίνουν να γράφουν, γράφουν συχνά από πίσω προς τα εμπρός («καθρέφτης»). Είναι μια φυσική κλίση, όχι σημάδι δυσλεξίας, και θα επιλυθεί με τον χρόνο, την εξάσκηση και φυσικά την ενθάρρυνση.
  • Εργαλεία όπως το ψαλίδι έχουν σχεδιαστεί για δεξιόχειρες.
  • Εργαλεία όπως τα δισκοπρίονα μπορεί να είναι επικίνδυνα για κάποιον που τα χειρίζεται με το αριστερό και όχι με το δεξί χέρι.

Επιπλέον, σημειώνεται ότι έρευνες έχουν δείξει πως οι μαθησιακές δυσκολίες, η επιληψία και ο αυτισμός είναι πιο κοινά σε αριστερόχειρες. Ωστόσο, άλλοι ερευνητές δεν επιβεβαιώνουν αυτά τα ευρήματα και η μέχρι σήμερα γνώση που έχουμε, υποδηλώνει ότι η προτίμηση χεριού δεν σχετίζεται με μαθησιακές δυσκολίες.

Πλεονεκτήματα για αριστερόχειρες

Ας μη μιλάμε όμως μόνο για προβλήματα. Το να είσαι αριστερόχειρας έχει και πλεονεκτήματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

  • Οι αριστερόχειρες έχουν πλεονέκτημα σε ένα ευρύ φάσμα αθλημάτων, από την ξιφασκία μέχρι την πυγμαχία.
  • Το πλεονέκτημα στον αθλητισμό περιλαμβάνει επίσης την έκπληξη που δοκιμάζει ο δεξιόχειρας αντίπαλος – οι δεξιόχειρες αθλητές δεν είναι τόσο συνηθισμένοι να παίζουν εναντίον αριστερόχειρων αντιπάλων.