“Αθώα” τα λίπη για την υγεία της καρδιάς;

26-12-2016

Στις 17 Μαρτίου δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Annals of Internal Medicine, μία έρευνα η οποία προκάλεσε ηχηρές αντιδράσεις από τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και βαρύγδουπους τίτλους στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως «Το βούτυρο επιστρέφει». Το θέμα της έρευνας ήταν κατά πόσο η κατανάλωση λιπαρών επηρεάζει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, και το τελικό συμπέρασμα αυτής ήταν πως «τα στοιχεία που διαθέτουμε μέχρι σήμερα δεν είναι ικανά να υποστηρίξουν τις διατροφικές οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες η αυξημένη κατανάλωση πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και η μειωμένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών προστατεύουν από την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων».

 Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε την σημασία των λιπαρών στην υγεία της καρδιάς, ας κάνουμε μία σύντομη αναφορά στα διαφορετικά είδη λιπαρών οξέων (λίπη) τα οποία συναντάμε στην διατροφή μας, και τα οποία διαφοροποιούνται με βάση την δομή των μορίων τους:

 Ξεκινάμε με τα κορεσμένα λιπαρά τα οποία έχουν την ιδιότητα να είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου. Τα βρίσκουμε σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως το κρέας, τα αυγά και τα γαλακτοκομικά, αλλά και σε λάδια τροπικών φυτών όπως το φοινικέλαιο και το βούτυρο καρύδας. Τα κορεσμένα λιπαρά έχουν κατηγορηθεί ως ο βασικότερος υπαίτιος για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων, καθώς έχει παρατηρηθεί πως αυξάνουν τόσο την LDL όσο και την ολική χοληστερίνη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη και όχι πάνω από το 10% της ημερήσιας κατανάλωσης θερμίδων.

 Τα trans λιπαρά στην πλειοψηφία τους είναι κατασκεύασμα της βιομηχανίας τροφίμων, καθώς προέρχονται από μία μικρή αλλαγή στη δομή των κορεσμένων λιπαρών με την προσθήκη ενός μορίου υδρογόνου. Μπορεί λοιπόν αυτή η μικρή αλλαγή να φαντάζει ασήμαντη έχει όμως τεράστιες επιπτώσεις στην σταθερότητα των trans λιπαρών καθιστώντας τα ιδανικά λίπη κατά την διαδικασία επεξεργασίας των τροφίμων, έχει όμως και καταστροφικές συνέπειες για την υγεία του ανθρώπου. Τα trans λιπαρά οξέα αποδεδειγμένα αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, μεταβολικού συνδρόμου και διαβήτη. Οι διεθνείς οργανισμοί υγείας συνιστούν την όσο δυνατόν χαμηλότερη κατανάλωση trans λιπαρών. Επιπλέον, πρόσφατα τα trans  λιπαρά βγήκαν από τον κατάλογο των ασφαλών συστατικών του FDA (Federal Drug Administration, USA) που μπορούν να περιέχουν τα τρόφιμα.

  Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα τα συναντούμε σε ποικιλία τροφών με σημαντικότερες πηγές τα φυτικά έλαια, τους ξηρούς καρπούς και τα έλαια σπόρων. Στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα ανήκει και το ελαιόλαδο. Παρότι τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου, θα πρέπει να τονιστεί πως αυτό συμβαίνει στα πλαίσια της Μεσογειακής διατροφής η οποία χαρακτηρίζεται και από άλλες συνήθειες όπως η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και η μειωμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Οι έρευνες για τα οφέλη των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο, φαίνεται όμως πως τα λίπη αυτά συμβάλλουν θετικά στην μείωση των δεικτών για τα καρδιαγγειακά νοσήματα (χοληστερίνη, τριγλυκερίδια). Η διατροφική οδηγία από την Ακαδημία Διατροφής και Διαιτολογίας της Αμερικής είναι πως το ελαιόλαδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντικατάσταση στο βούτυρο ή σε άλλα στερεά λίπη.

 Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα χωρίζονται σε 2 κατηγορίες τα ομέγα 3 (ω-3) και στα ωμέγα 6 (ω-6). Τα ω-3 λιπαρά περιέχονται στα ψάρια όπως ο σολομός, ο τόνος και η σαρδέλα, σε έλαια ψαριών και στους ξηρούς καρπούς. Τα ω-6 τα συναντάμε στους σπόρους σόγιας, στο καλαμπόκι, στο κρέας, στα γαλακτοκομικά και στα αυγά. Η κατανάλωση των ω-3 και ω-6 είναι εξαιρετικής σημασίας για τον άνθρωπο καθώς κρατούν σημαντικό ρόλο σε ένα σύνολο διεργασιών όπως η φυσιολογική ανάπτυξη, η δομή των κυττάρων, η κυκλοφορία του αίματος, το ανοσοποιητικό σύστημα και η αντιμετώπιση φλεγμονών. Μελέτες έχουν δείξει πως μέτρια κατανάλωση ψαριών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων κατά 36%. Επίσης τα ω-3 έχουν προστατευτική δράση έναντι ψυχογενών ασθενειών, της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και της πνευματικής διαύγειας σε άτομα της τρίτης ηλικίας. Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε πως τα ψάρια αποτελούν πολύ καλή πηγή πρωτεϊνών, βιταμινών και μετάλλων. Το πρακτικό συμπέρασμα από τις οδηγίες των αρμόδιων αρχών είναι πως κανείς πρέπει να καταναλώνει ψάρι τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα (500g DHA & EPA).

Διαβάζοντας τα παραπάνω εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί το άρθρο του Μαρτίου επέφερε μεγάλη αναστάτωση στους ειδικούς της διατροφής, καθώς τόνιζε πως όλα όσα ξέραμε μέχρι σήμερα για την σχέση μεταξύ των λιπών και της καρδιάς καταρρίπτονται. Λαμβάνοντας το συμπέρασμα αυτό σαν αφορμή πολλοί έσπευσαν να πουν πως τα λιπαρά του κρέατος, του βουτύρου και των άλλων γαλακτοκομικών απενοχοποιούνται. Τα κορεσμένα λιπαρά, που αποτέλεσαν τον εχθρό της καρδιάς την δεκαετία του ’70, μπορούν να αποτελέσουν και πάλι κομμάτι του καθημερινού μας διαιτολογίου χωρίς να ανησυχούμε για τις συνέπειες. Το μήνυμα αυτό ήταν λανθασμένο και ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα προσπάθησε άμεσα να ανατρέψει την παράδοξη αντίληψη υπογραμμίζοντας τα μειονεκτήματα και τις παραλήψεις της συγκεκριμένης μελέτης. Το ότι η συγκεκριμένη μελέτη δεν εμφάνισε κάποια συσχέτιση μεταξύ των λιπαρών και των καρδιαγγειακών νοσημάτων δεν σημαίνει πως αυτή δεν υπάρχει, αλλά πως χρειάζονται περισσότερες και καλύτερα οργανωμένες μελέτες οι οποίες θα αναδείξουν τις πραγματικές αλληλεπιδράσεις.

Πιθανά όλα τα παραπάνω να σας φαίνονται σαν κοκορομαχίες μεταξύ των ερευνητών. Υπάρχουν όμως μερικά πολύ σημαντικά συμπεράσματα τα οποία εξήχθησαν από την κουβέντα που προκάλεσε το συγκεκριμένο επιστημονικό άρθρο:

Πρώτον, σημασία δεν έχει μόνο να μειώσουμε τα κορεσμένα λιπαρά του κρέατος και των γαλακτοκομικών, αλλά και με ποιες τροφές θα τα αντικαταστήσουμε. Η αντικατάσταση κορεσμένων λιπαρών στη διατροφή μας με «εύπεπτους» υδατάνθρακες (γλυκά, σνακ, άσπρο αλεύρι) φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Την παρατήρηση αυτή έρχονται να υποστηρίξουν τα αποτελέσματα μελέτης η οποία δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα, και σύμφωνα με την οποία η κατανάλωση ζάχαρης επηρεάζει αρνητικά τους μεταβολικούς δείκτες, την πίεση και τα λίπη στο αίμα μας.  Αντίθετα εάν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα αντικατασταθούν με πολυακόρεστα λιπαρά, δηλαδή εάν το κρέας αντικατασταθεί με ψάρι στο διαιτολόγιό μας, ο κίνδυνος να νοσήσει κανείς από την καρδιά του μειώνεται κατά 10%.

 Δεύτερον, τα κορεσμένα λιπαρά αποτελούν ένα μικρό κομμάτι στο πάζλ της δυτικής διατροφής το οποίο συμπληρώνεται με την αυξημένη κατανάλωση αλατιού, επεξεργασμένων τροφίμων, ζάχαρης, «εύπεπτων» υδατανθράκων και trans λιπαρών. Άρα δεν είναι τα κορεσμένα λιπαρά που αρρωσταίνουν την καρδιά μας αλλά οι διατροφικές, και άλλες συνήθειες, του σύγχρονου ανθρώπου.

Τρίτον, έμφαση πρέπει να δοθεί στα πολλαπλά οφέλη μιας ισορροπημένης διατροφής  πλούσιας σε φρούτα και λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης και λιπαρά από πηγές όπως το ψάρι, οι ξηροί καρποί και το ελαιόλαδο.

 Ήβη Παπαϊωάννου

Επιστήμων Τροφίμων και Ειδικός Διατροφής

Μέλος της Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας, ΗΠΑ

[email protected]

 

Πηγές:

1. Te Morenga LA1, Howatson AJ, Jones RM, Mann J. Dietary sugars and cardiometabolic risk: systematic review and meta-analyses of randomized controlled trials of the effects on blood pressure and lipids. Am J Clin Nutr. 2014 May 7.

2. Harvard Nutrition Source. Saturated or Not: Does Type of Fat Matter? Last accessed 19/5/2014

http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/2014/05/15/saturated-or-not-does-type-of-fat-matter/

3. Chowdhury R et al. Association of dietary, circulating, and supplement fatty acids with coronary risk: a systematic review and meta-analysis. Ann Intern Med. (2014)

4. Vannice G, Rasmussen H. Position of the academy of nutrition and dietetics: dietary fatty acids for healthy adults. J Acad Nutr Diet. 2014 Jan;114(1):136-53.