Γιατί παχαίνω περισσότερο, κάθε χρόνο;

26-12-2016

Η διαχείριση του βάρους μας συνιστά μια πολύπλοκη διαδικασία, κατά την οποία αλληλεπιδρούν οι ορμονικές, μεταβολικές και γενετικές διεργασίες του σώματός μας με τα στοιχεία της συμπεριφοράς μας.

Αποδεικνύεται, ότι το σωματικό μας βάρος έχει διαχρονικά αυξητικές τάσεις. Κάτι που σημαίνει ότι όσο μεγαλώνουμε πρέπει να κάνουμε ολοένα και περισσότερα πράγματα, για να κρατήσουμε σταθερό το βάρος μας. Κατά κανόνα, σε έναν υγιή άνθρωπο, το βάρος αυξάνει κυρίως από το επιπλέον (των βιολογικών του αναγκών) φαγητό. Τι προκαλεί όμως αυτή την αυξημένη κατανάλωση φαγητού; Υπάρχουν παράγοντες που αντίστοιχα καθορίζουν την ποσότητα που τρώμε; Και αν εντοπιστούν τα αίτια, τι χρειάζεται για να μπορέσουμε να ελέγξουμε τις διακυμάνσεις του βάρους μας;

Αντίδραση

Τα ποσά ενέργειας (σ.σ. θερμίδες) που προσλαμβάνουμε ή καταναλώνουμε σχετίζονται στενά με την επιλογή τροφίμων, τη διαδικασία κατανάλωσης φαγητού, την (παράλληλη) παρακολούθηση τηλεόρασης, την απουσία φυσικής δραστηριότητας κ.α. Το πώς θα αντιδράσουμε στην θέα ενός λαχταριστού πιάτου επηρεάζεται από την (γενικότερη) επάρκεια του φαγητού, τις ατομικές διατροφικές γνώσεις, τη συναισθηματική κατάσταση και τις εμπειρίες του ατόμου, το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που ζει και δρα ο καθένας μας.

Αισθήσεις

Έρευνες έδειξαν ότι η πρόσληψη θερμίδων είναι μεγαλύτερη όταν το γεύμα αποτελείται από περισσότερα του ενός τρόφιμα, όταν το φαγητό είναι πιο νόστιμο και όταν είναι πιο πυκνό ενεργειακά (δηλ., όταν έχει προστεθεί μεγαλύτερη ποσότητα μαγειρικού λίπους).

Η θέα και η μυρωδιά του φαγητού μπορούν να αυξήσουν την όρεξη και να προκαλέσουν μεγαλύτερη κατανάλωση φαγητού. Όσο πιο ωραία σερβιρισμένο είναι ένα πιάτο, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα θα καταναλώσουμε από αυτό. Παρόμοια, μια όμορφη μυρωδιά μας προϊδεάζει θετικά για το τι θα γευτούμε, ακόμα και αν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζουμε το συγκεκριμένο πιάτο/ τρόφιμο.

Παράλληλα, είναι πολύ εύκολο να συνδέσουμε μη διατροφικά ερεθίσματα με το φαγητό: αν π.χ. συνηθίζουμε να τρώμε μπροστά στην τηλεόραση, κάθε φορά που παρακολουθούμε μια εκπομπή θα ψάχνουμε αντίστοιχα και κάτι να φάμε. Η έκθεση σε ανάλογα ερεθίσματα, από μόνη της, προωθεί την παραγωγή σάλιου, αλλαγές στα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα και μπορεί να οδηγήσει στην κατανάλωση φαγητού.

Μερίδα

Μετά από μια κουραστική μέρα, αναζητούμε συνήθως την… κατάλληλη ποσότητα φαγητού για  να μας ξεκουράσει. Ποσότητα που τις περισσότερες φορές είναι τουλάχιστον υπερβολική. Αποτέλεσμα αυτού είναι να σερβίρουμε σταδιακά σημαντικά μεγαλύτερες μερίδες. Δεδομένου επίσης του ότι στη θέα μεγαλύτερης μερίδας τρώμε περισσότερο, είναι εύκολα αντιληπτό γιατί αδυνατούμε να ελέγξουμε το πόσο φαγητό καταναλώνουμε.

Οι παρατηρήσεις αυτές βοηθούν και στην ερμηνεία της επιβίωσης διαχρονικά του ανθρώπινου είδους: μπροστά στην πιθανή ανεπάρκεια φαγητού, ο άνθρωπος ανέπτυξε ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών που μεγιστοποιούσε την κατανάλωση όταν φαγητό ήταν άφθονο και επέτρεπε την επιλογή ασφαλών και ενεργειακά πυκνών (πλούσιων σε λίπος) τροφίμων.

Έτοιμο φαγητό

Παράλληλα με την αύξηση παραγωγής τροφίμων στον αναπτυγμένο κόσμο, έχουν μεταβληθεί και τα κοινωνικά πρότυπα που σχετίζονται με το φαγητό. Το σπιτικό φαγητό τείνει να γίνει… είδος προς εξαφάνιση. Αντίθετα, τα σνακ, το φαγητό σε πακέτο ή στο δρόμο, η έξοδος για φαγητό σ’ εστιατόριο είναι πλέον πολύ πιο συχνά φαινόμενα. Θεωρείται δεδομένο ότι το (πρόχειρο) φαγητό που δεν περνά… από τα χέρια μας, είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε θερμίδες και λιπαρά και συνεισφέρει τα μέγιστα στην υπερκατανάλωση ενέργειας και τη σταδιακή άνοδο του βάρους.

Προτίμηση

Οι διατροφικές μας προτιμήσεις αλλάζουν όσο μεγαλώνουμε, ως συνέπεια εμπειριών και εκμάθησης. Προκύπτει μάλιστα ότι όσο περισσότερο μας αρέσει ένα τρόφιμο, τόσο μεγαλύτερη μερίδα θα μας σερβίρουμε. Δεν είναι το ίδιο – τουλάχιστον για τους περισσότερους – μια τεράστια μπριζόλα με ένα δεύτερο πιάτο φακές!

Επιπλέον, τα τρόφιμα που συνήθως είναι πιο αρεστά, έχουν συνδεθεί με θετικά βιώματα ή συναισθήματα, κάτι που οπωσδήποτε ενισχύει την κατανάλωσή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάλογης συμπεριφοράς απαντάται στα παιδιά: ό,τι συνδέσουν με αρνητικό συναίσθημα ή βίωμα είναι εξαιρετικά δύσκολο να το καταναλώσουν. Βέβαια, υποστηρίζεται ότι η συστηματική έκθεση σε γεύσεις/ οσμές ενισχύει τη θετική συσχέτιση με συγκεκριμένα τρόφιμα και προωθεί την αποδοχή τους (π.χ. λαχανικά, όσπρια κ.α).

Στρες

Το άγχος φαίνεται να προκαλεί είτε υπερφαγία είτε υποφαγία (σ.σ. αυξημένη και μειωμένη κατανάλωση φαγητού αντίστοιχα). Υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι σε ήπια ένταση το στρες αυξάνει την πρόσληψη τροφής, ενώ σε πιο σοβαρές καταστάσεις καταστέλλει την όρεξη.  Επίσης, οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν την τάση να αυξάνουν την κατανάλωση γλυκών και λιπαρών τροφίμων, υπό συνθήκες άγχους.

Παράδοση

Συνοψίζοντας λοιπόν, καταλήγουμε ότι η διαχείριση του βάρους είναι μια διαδικασία που επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων: διατροφικών, συμπεριφορικών, ψυχολογικών και κοινωνικο-οικονομικών. Με την πάροδο των χρόνων, τείνουμε να (μας) σερβίρουμε περισσότερο φαγητό, να υποκύπτουμε πιο εύκολα στη… λήθη που θα μας προσφέρει μια σοκολάτα, να καταφύγουμε πιο εύκολα σε μη σπιτικό φαγητό (ακόμα και ως διασκέδαση – εστιατόριο), να συνδυάσουμε καθετί χαρμόσυνο με άφθονο φαγητό και γλυκά.

Εκπαίδευση

Για να αποτρέψουμε την – κατά κάποιο τρόπο – προγραμματισμένη ανοδική πορεία του βάρους, πρέπει πρώτα  απ’ όλα να εστιάσουμε στο πρόβλημα του καθενός με το φαγητό. Τρώμε παραπάνω για διαφορετικούς λόγους ο καθένας μας. Κάπου εκεί βρίσκεται και η αφετηρία της λύσης του προβλήματος: με οδηγό τις αδυναμίες μας και όπλα τις αποκτηθείσες με εκπαίδευση τεχνικές/ δεξιότητες, προστατεύουμε το σώμα (και την υγεία) μας από τις διακυμάνσεις του βάρους. Κάτι που προϋποθέτει βέβαια μακροπρόθεσμη προοπτική και διάθεση για αλλαγή.

Με την απόκτηση όμως των κατάλληλων δεξιοτήτων, αυξάνει πάντοτε η αυτοπεποίθηση, η δημιουργικότητα και η αυτοεκτίμηση, ώστε τελικά η όλη διαδικασία να μετατρέπεται από «Γολγοθάς» ή «αγγαρεία» σε προσωπική φροντίδα και δημιουργική ενασχόληση.

Γιώργος Μίλεσης, MSc

Κλινικός Διαιτολόγος Διατροφολόγος

MSc Εφαρμοσμένης Κλινικής Διατροφής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών

[email protected]

http://www.dia-trofis.gr