Καρκίνος Παχέος εντέρου: Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση είναι η καλύτερη αντιμετώπιση

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί μια νόσο με υψηλή θνησιμότητα στις σύγχρονες κοινωνίες. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο ο καρκίνος του παχέος εντέρου διαγιγνώσκεται σε μισό εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες και τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο μετά από τον καρκίνο του πνεύμονα.

Στην Ελλάδα το πρόβλημα του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι επίσης σημαντικό αν και η χώρα μας καταλαμβάνει τη χαμηλότερη θέση ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επίπτωση της νόσου. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία στην Ελλάδα σημειώνονται 8,7 θάνατοι ανά εκατό χιλιάδες πληθυσμού, διαπίστωση που καθιστά τον καρκίνο του παχέος εντέρου σημαντική αιτία θνησιμότητας και αντικατοπτρίζει την ανάγκη για ενημέρωση και σοβαρό σχεδιασμό πρόληψης του πληθυσμού από τη νόσο.

Tι είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου

Ό καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια κακοήθης εξεργασία που αναπτύσσεται στο βλεννογόνο, την εσωτερική δηλαδή επιφάνεια του παχέος εντέρου.

Ποιοι παράγοντες παίζουν ρόλο στην δημιουργία του καρκίνου του παχέος εντέρου

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Με απλά λόγια οι γενετικοί παράγοντες, δηλαδή κάποια γονίδια, φαίνεται ότι καθορίζουν ποια άτομα έχουν γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη του καρκίνου παχέος εντέρου ενώ οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, σημαντικότερος από τους οποίους είναι η διατροφή, ποια από αυτά τα άτομα θα προσβληθούν τελικά από καρκίνο του παχέος εντέρου.

Διατροφικές συνήθειες που αυξάνουν τον κίνδυνο για τον καρκίνο του παχέος εντέρου

Η διατροφή κατέχει πραγματικά πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Σύμφωνα με στοιχεία μελετών ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου είναι χαμηλότερος σε πληθυσμούς με αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών (δηλαδή φρούτων και λαχανικών) και μεταβάλλεται εφόσον επέλθει αλλαγή των διαιτητικών συνηθειών. Επίσης η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και ζωϊκών λιπών φαίνεται ότι σχετίζεται με την ανάπτυξη του καρκίνου αυτού.

Ποιες τροφές προστατεύουν από τον καρκίνο του παχέος εντέρου

Ασφαλώς υπάρχουν τροφές που θα μπορούσαν να θωρακίσουν τον οργανισμό και όπως έχει αποδειχθεί από μελέτες να προστατέψουν από τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Η αυξημένη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικές ουσίες και ω-3 λιπαρά οξέα έχει διαπιστωθεί ότι ασκούν προστατευτική δράση. Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι και το ελαιόλαδο αποτελεί ασπίδα προστασίας από τη νόσο, γεγονός που αποδεικνύει και τον ευεργετικό ρόλο της μεσογειακής δίαιτας. Τον ίδιο προστατευτικό ρόλο φαίνεται ότι έχουν τροφές πλούσιες σε ασβέστιο, σελήνιο, βιταμίνη D και φυλλικό οξύ τα οποία περιέχονται σε πολλά λαχανικά.

Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου

Η παχυσαρκία και η μειωμένη σωματική άσκηση σχετίζονται με αυξημένη επίπτωση του καρκίνου παχέος εντέρου, αφού έχει αποδειχθεί ότι το ποσοστό καρκίνου του παχέος εντέρου είναι υψηλότερο σε παχύσαρκα άτομα σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Επίσης, η κατανάλωση καφέ δεν φαίνεται να σχετίζεται με την εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου αν και παλαιότερες μεμονωμένες μελέτες είχαν επισημάνει τον προστατευτικό ρόλο του καφέ στην ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Η ασπιρίνη και ο καρκίνος παχέος εντέρου

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι σύμφωνα με κλινικές μελέτες των τελευταίων ετών η ασπιρίνη ασκεί προστατευτικό ρόλο στην εμφάνιση πολυπόδων και καρκίνου του παχέος εντέρου. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να οδηγηθούμε σε υπερβολική χρήση της ασπιρίνης προκειμένου να μειώσουμε τον κίνδυνο προσβολής από τη νόσο, αφού είναι γνωστές οι σοβαρές παρενέργειες που μπορεί να επιφέρει στο πεπτικό σύστημα και όχι μόνο.

To κάπνισμα και ο καρκίνος παχέος εντέρου

Το κάπνισμα αποτελεί σίγουρα ένα σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη αυτής της μορφής καρκίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι καπνιστές, ανεξάρτητα από τον τύπο του καπνίσματος (τσιγάρο, πούρο ή πίπα), έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από τη νόσο και ο βαθμός του κινδύνου αυτού φαίνεται ότι εξαρτάται από τη διάρκεια και την ποσότητα του καπνίσματος. Μάλιστα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κίνδυνος αυτός ελαττώνεται μετά τη διακοπή του καπνίσματος.

Πως δημιουργείται ο καρκίνος του παχέος εντέρου

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ο καρκίνος του παχέος εντέρου αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπάρχοντος πολύποδα, ο οποίος είναι ένας καλοήθης όγκος του βλεννογόνου δηλαδή της εσωτερικής επιφάνειας του παχέος εντέρου, μεγέθους χιλιοστών έως λίγων εκατοστών. Ο πολύποδας δημιουργείται όταν για κάποιο λόγο συμβεί μια βλάβη στα γονίδια που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του βλεννογόνου του παχέος εντέρου. Αποτέλεσμα της βλάβης αυτής είναι η άναρχη αναπαραγωγή των κυττάρων και η δημιουργία του πολύποδα. Με την πάροδο του χρόνου τα κύτταρα στην επιφάνεια του πολύποδα μπορεί να υποστούν δυσπλαστικές αλλοιώσεις, οι οποίες να οδηγήσουν στην καρκινωματώδη εξαλλαγή του.

Προληπτική εξέταση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου

Δυστυχώς ο πολύποδας, ειδικότερα όταν έχει μικρό μέγεθος, σπάνια προκαλεί συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν τον ασθενή έγκαιρα στο γαστρεντερολόγο. Γι’αυτό και είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα πρόγραμμα προληπτικής εξέτασης του πληθυσμού με τη μέθοδο της κολονοσκόπησης, ώστε να γίνει η έγκαιρη διάγνωση του πολύποδα του παχέος εντέρου και ταυτόχρονα να γίνει και η ενδοσκοπική αφαίρεση του κατά τη διάρκεια της, προλαμβάνοντας έτσι τον καρκίνο «εν τη γενέση» του.

Η μέθοδος της κολονοσκόπησης

Η πλειοψηφία του κόσμου είναι αρνητικά προδιατεθειμένη απέναντι στο άκουσμα και μόνον της κολονοσκόπησης. Η εικόνα όμως αυτή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα αφού τα δεδομένα στην ενδοσκόπηση έχουν αλλάξει ριζικά και η τεχνολογία στον τομέα αυτόν έχει εξελιχθεί σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία χρόνια.

Τα νεότερα ενδοσκοπικά όργανα είναι πιο λεπτά και πιο εύκαμπτα και η διαδικασία της κολονοσκόπησης μπορεί να πραγματοποιηθεί, εφόσον το επιθυμεί και ο ασθενής, υπό ενδοφλέβια χορήγηση κατασταλτικών φαρμάκων (τη γνωστή μέθη), αφού προηγουμένως ληφθεί πλήρες ιατρικό ιστορικό. Με τον τρόπο αυτό η διαδικασία της εξέτασης είναι απολύτως ανώδυνη.

Πως γίνεται η κολονοσκόπηση

Για την πραγματοποίηση της κολονοσκόπησης είναι απαραίτητος ο πλήρης καθαρισμός του εντέρου με τη λήψη καθαρτικού φαρμάκου την προηγούμενη μέρα της εξέτασης καθώς και η τήρηση συγκεκριμένου διαιτολογίου. Η κολονοσκόπηση πραγματοποιείται με την εισαγωγή του ενδοσκοπίου, ενός δηλαδή λεπτού και εύκαμπτου σωλήνα, από το εξωτερικό άκρο του εντέρου. Ο έλεγχος του εσωτερικού του παχέος εντέρου επιτυγχάνεται μέσω μιας μικροκάμερας, η οποία είναι τοποθετημένη στο άκρο του σωλήνα, με τη βοήθεια φωτισμού, που μεταδίδεται μέσω οπτικών ινών από μια εξωτερική πηγή φωτισμού. Ταυτόχρονα με τον έλεγχο του παχέος εντέρου δίδεται η δυνατότητα στον ενδοσκόπο να προωθήσει μέσω ειδικού καναλιού, που βρίσκεται στο εσωτερικό του ενδοσκοπίου, ειδική λεπτή λαβίδα με την οποία λαμβάνονται βιοψίες από βλάβες της εσωτερικής επιφάνειας του εντέρου καθώς και ειδικά εργαλεία με τα οποία επιτυγχάνεται η αφαίρεση πολυπόδων, γρήγορα και ανώδυνα.

Η διάρκεια της κολονοσκόπησης

Η διάρκεια της κολονοσκόπησης εξαρτάται από την ανατομική μορφολογία του εκάστοτε παχέος εντέρου καθώς και τα ευρήματά της. Στην περίπτωση ενός ανθρώπου που έχει παχύ έντερο χωρίς πολλές καμπές η κολονοσκόπηση διαρκεί περίπου 10 λεπτά ενώ στην περίπτωση ενός πολυέλικτου εντέρου ή σε αυτή που τα ευρήματα απαιτούν τη λήψη πολλών βιοψιών ή την αφαίρεση πολυπόδων, η διάρκειά της μπορεί να φθάσει τα 20-30 λεπτά.

Πρέπει να τονισθεί ότι ακόμα στην περίπτωση που η εξέταση πραγματοποιηθεί με τη χορήγηση ενδοφλέβιας καταστολής, η κατάσταση του ασθενούς αμέσως μετά το τέλος της εξέτασης είναι άριστη γιατί τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται έχουν μικρή διάρκεια δράσης ενώ χορηγούνται και αντίδοτα τα οποία εξουδετερώνουν άμεσα τη δράση των κατασταλτικών φαρμάκων όταν η εξέταση ολοκληρωθεί. Επίσης, το πρόβλημα με το αίσθημα του ήπιου μετεωρισμού στην κοιλιά, που οφείλεται την εισαγωγή αέρα εντός του παχέος εντέρου κατά τη διάρκεια της εξέτασης, έχει πια υπερπηδηθεί με τη χρήση ειδικού αερίου που απορροφάται άμεσα από το έντερο. Γενικά ο οποιοσδήποτε πρόκειται να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση θα πρέπει να γνωρίζει ότι δε θα έχει κανένα πρόβλημα μετά το τέλος της εξέτασης και απλώς θα πρέπει να παραμείνει για μικρό χρονικό διάστημα στο χώρο που έγινε η κολονοσκόπηση στην περίπτωση χορήγησης «μέθης».

Άλλες εξετάσεις για τον έλεγχο του παχέος εντέρου

O Βαριούχος υποκλυσμός είναι μια εξέταση που γίνεται σε ακτινολογικό εργαστήριο υπό ακτινοσκόπηση και απαιτεί τον πλήρη καθαρισμό του εντέρου όπως και η κολονοσκόπηση. Πραγματοποιείται με χορήγηση βαρίου με έναν λεπτό σωλήνα από το άκρο του εντερικού σωλήνα και τη λήψη ακτινογραφιών στις οποίες απεικονίζεται το παχύ έντερο. Η εξέταση δυστυχώς μπορεί να μην αναδείξει βλάβες μικρού μεγέθους, όπως μικρούς πολύποδες και δε δίνει τη δυνατότητα για λήψη βιοψιών ή αφαίρεση πολυπόδων όπως η κολονοσκόπηση.

Η εικονική κολονοσκόπηση γίνεται με αξονική ή τελευταία και με μαγνητική τομογραφία, με τη χρήση ειδικού λογισμικού, που βοηθά στην ανασύνθεση των δυσδιάστατων εικόνων στις τρείς διαστάσεις. Έτσι απεικονίζεται τρισδιάστατα ο αυλός του παχέος εντέρου καθώς και ο όγκος στην εσωτερική του επιφάνεια. Η εξέταση είναι μόνο διαγνωστική, δε δίνει δηλαδή τη δυνατότητα για λήψη βιοψιών ή αφαίρεση πολυπόδων και δε χρησιμοποιείται ακόμη ευρέως στην κλινική πράξη.

Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα που πρέπει να οδηγήσουν κάποιον στο γαστρεντερολόγο;

Υπάρχουν τα «συμπτώματα συναγερμού» τα οποία μπορεί να δηλώνουν την ύπαρξη καρκίνου και πρέπει να οδηγήσουν τον ασθενή στο γαστρεντερολόγο ανεξάρτητα από ηλικία ή κληρονομικό ιστορικό. Αυτά είναι:

Σιδηροπενική αναιμία χωρίς εμφανή αιτία
Ορατή απώλεια αίματος με τις κενώσεις
Αλλαγή των συνηθειών του εντέρου, δηλαδή οποιαδήποτε αλλαγή του αριθμού ή της σύστασης των κενώσεων που επιμένει.
Κοιλιακός πόνος ή μετεωρισμός(το γνωστό «φούσκωμα») στην περιοχή της κοιλιάς.
Ανεξήγητη απώλεια βάρους.
Έντονη καταβολή δυνάμεων.

Οποιοσδήποτε εμφανίσει ένα ή παραπάνω από τα συμπτώματα αυτά, θα πρέπει άμεσα να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση.

Πότε κάποιος πρέπει να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση

Αρχικά, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, κάθε άτομο ηλικίας πενήντα ετών και άνω, θεωρείται ως μέσου κινδύνου για την ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Τα άτομα αυτά θα πρέπει να υποβάλλονται σε δοκιμασία ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα που είναι μια απλή εξέταση και πρέπει να γίνεται ανά έτος και σε κολονοσκόπηση ανά επτά με δέκα έτη (εάν η αρχική κολονοσκόπηση είναι αρνητική) στα πλαίσια προληπτικού ελέγχου, ανεξαρτήτως φύλου, συμπτωμάτων ή αρνητικού κληρονομικού ιστορικού. Στην περίπτωση όμως που υπάρχει κληρονομικό ιστορικό πολυπόδων ή καρκίνου παχέος εντέρου σε συγγενή πρώτου βαθμού, τότε τα άτομα θα πρέπει να υποβάλλονται σε κολονοσκόπηση στην ηλικία των σαράντα ετών. Να προσθέσουμε ότι εάν υπάρχει κληρονομικό ιστορικό συνδρόμου πολυποδίασης στην οικογένεια του ασθενούς (όπως για παράδειγμα η οικογενής πολυποδίαση) ή του συνδρόμου μη πολυποδιασικού καρκίνου παχέος εντέρου , τότε το άτομο θα πρέπει να εισέρχεται σε πρόγραμμα τακτικού ελέγχου με κολονοσκόπηση από νεαρή ηλικία γιατί έχει αποδειχθεί ότι τα άτομα αυτά μπορεί να αναπτύξουν καρκίνο παχέος εντέρου σε ποσοστό που αγγίζει το 100% και κυρίως σε νεαρή ηλικία. Τέλος οι ασθενείς με μακροχρόνια ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn θα πρέπει να υποβάλλονται στην εξέταση σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Όταν εντοπισθεί ο πολύποδας

Στην περίπτωση που διαγνωσθεί ένας πολύποδας παχέος εντέρου, μπορεί να αφαιρεθεί εύκολα, ανώδυνα και με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της κολονοσκόπησης, εάν το μέγεθος του το επιτρέπει, χωρίς να χρειασθεί χειρουργική επέμβαση. Ο πολύποδας κατόπιν στέλνεται για ιστολογική εξέταση και στην περίπτωση που δεν υπάρχει εξαλλαγή ή ακόμα και αν υπάρχει, είναι επιφανειακή και εντοπίζεται εντός του πολύποδα, η θεραπεία κρίνεται ριζική και ο ασθενής μπαίνει σε πρόγραμμα τακτικής παρακολούθησης. Στην περίπτωση που διαγνωσθεί καρκίνος στο παχύ έντερο θα πρέπει να ακολουθήσει έλεγχος του ασθενούς με αξονική τομογραφία ώστε να ολοκληρωθεί η σταδιοποίηση της νόσου, βάση της οποίας θα αποφασισθεί η ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση. Εάν μετά τον έλεγχο με την αξονική τομογραφία κριθεί αναγκαία η χειρουργική αντιμετώπιση τότε ο ασθενής οδηγείται στο χειρουργείο και ο τύπος της επέμβασης καθορίζεται από τη θέση του καρκίνου στο παχύ έντερο ενώ μπορεί να ακολουθήσει και συμπληρωματική χημειοθεραπεία.

Μετά τη θεραπεία του πολύποδα ή του καρκίνου του παχέος εντέρου

Μετά τη θεραπεία των πολυπόδων ή του καρκίνου όλοι οι ασθενείς εισέρχονται σε ένα πρόγραμμα τακτικού ελέγχου με κολονοσκόπηση, το οποίο καθορίζεται από το είδος της νόσου και τα ευρήματα της ιστολογικής εξέτασης. Επιπλέον οι ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου θα πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικό έλεγχο με αξονική τομογραφία μετά τη χειρουργική θεραπεία.

Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει οργανωμένο πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου του πληθυσμού όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Μεγάλη Βρετανία αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης όπου το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο. Για το λόγο αυτό είναι επιτακτική η οργάνωση ενός σχεδίου ενημέρωσης και προληπτικού ελέγχου του πληθυσμού στη χώρα μας, ώστε άνδρες και γυναίκες στην ηλικία των πενήντα ετών και άνω καθώς και τα άτομα υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου, που βρίσκονται στην ηλικία των σαράντα ετών να παραπέμπονται στο γαστρεντερολόγο, προκειμένου να υποβληθούν στις κατάλληλες εξετάσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να βοηθήσουν όλοι οι υπεύθυνοι φορείς με κύριο το Υπουργείο Υγείας.

Πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να προληφθεί ή να διαγνωσθεί έγκαιρα ώστε να αντιμετωπισθεί ριζικά. Η αλλαγή των διατροφικών μας συνηθειών με την επιστροφή στο Μεσογειακό μοντέλο διατροφής από το οποίο δυστυχώς έχουμε αποκλίνει τα τελευταία χρόνια, η διακοπή του καπνίσματος, η σωματική άσκηση και η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Η έγκαιρη επίσκεψη στο γαστρεντερολόγο, η υπεύθυνη ενημέρωση για όλες τις πτυχές του προβλήματος καθώς και άμεσος έλεγχος με κολονοσκόπηση, όπου αυτή ενδείκνυται, είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την πρώιμη διάγνωση της νόσου και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της.