Αρκετή συζήτηση γίνεται στα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης για τις συμβάσεις του οικογενειακού γιατρού και η ένταση ανάμεσα στο ιατρικό σώμα και τον κεντρικό ρυθμιστικό μηχανισμό είναι υψηλή και δικαιολογημένη. Όμως η σύμβαση καθεαυτή είναι η σωστή αφετηρία για τη συζήτηση που χρειάζεται η μεταρρύθμιση σήμερα στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ); Σε ποιο βαθμό η εστίαση στον ασθενή θα μπορούσε να αλλάξει την ατζέντα της σημερινής συζήτησης;
Δυστυχώς, ο ασθενής δεν αποτελεί το επίκεντρο της συζήτησης στην ΠΦΥ. Οι υπηρεσίες σχεδιάζονται χωρίς αναφορά στις προσδοκίες, επιθυμίες, αξίες και ανάγκες του, όπως αναζητά το Ινστιτούτο Υγείας στις ΗΠΑ όταν συζητά τον ορισμό της εστιασμένης στον ασθενή φροντίδας. Από μια ελληνική μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν λίγα χρόνια φάνηκε ότι ο Έλληνας ασθενής επιθυμεί να γνωρίζει το γιατρό που θα επισκεφτεί, να του δίνεται ο χρόνος που χρειάζεται, να μην του συμπεριφέρονται ως πρόβλημα αλλά ως πρόσωπο και ο γιατρός του να γνωρίζει το ιστορικό του. Αυτά όσον αφορά τις επιθυμίες και τις προσδοκίες του, αλλά τι γίνεται με τις ανάγκες του, και δεν αναφερόμαστε βέβαια στις βιολογικές. Κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη σεβασμού του προσώπου του και των αξιών του, που όμως και αυτές δεν τις έχουμε ορίσει, ιδιαίτερα σε μία πολυπολιτισμική Ελλάδα που αλλάζει όχι μόνο από τις μετακινήσεις του πληθυσμού, αλλά από νέα βιώματα από την πολύπλευρη κρίση.
Οι υπηρεσίες υγείας και φροντίδας δε σχεδιάζονται από την ανάγνωση των αναγκών του ασθενούς και ιδιαίτερα κάτω από τις ταχύτατες αλλαγές στο προφίλ της νοσηρότητας (η πολλαπλής νοσηρότητας καλύτερα) και των μειζόνων παραγόντων κινδύνου. Η παρουσία τους δηλώνει μία ζοφερή εξέλιξη της κατάστασης υγείας του μέσου Έλληνα στα επόμενα χρόνια, και ιδιαίτερα αυτού που βρίσκεται στη φτώχεια και γενικά της υγείας των ευάλωτων ομάδων. Αρκετά δεδομένα από μελέτες της Κρήτης δείχνουν την εξέλιξη των χρόνιων νοσημάτων και την αρνητική προοπτική τους και αποκαλύπτουν τις ανισότητες στην υγεία και ιδιαίτερα των ατόμων που περιορίζονται στο σπίτι ως αποτέλεσμα των γηρατειών, των χρόνιων νοσημάτων, της αναπηρίας, των ψυχικών διαταραχών και της κοινωνικής απομόνωσης.
Συχνά δηλώνουμε ότι οι υπηρεσίες μας δεν εστιάζονται στην πρόληψη της αρρώστιας και στην προαγωγή της υγείας, αλλά δε συζητάμε τα παράδοξα στην συμπεριφορά υγείας του έλληνα πολίτη και ιδιαίτερα τη στάση του απέναντι στον αντιλαμβανόμενο κίνδυνο, μία στάση όχι άγνοιας αλλά απόρριψης και μη επίγνωσης που φανερώνεται ακόμη και στους υγειονομικούς που παρουσιάζουν π.χ χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη και υψηλότερο ποσοστό καπνίσματος απ ότι οι ευρωπαίοι συνάδελφοι τους. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη θεωρητικής συζήτησης για τη χαμηλή αντίληψη κινδύνου που φαίνεται να χαρακτηρίζει το μέσο ενήλικα αλλά και την εκπαίδευση των υγειονομικών στην επικοινωνία του κινδύνου (risk communication).
Έτσι εξακολουθούμε να μένουμε σε ρητορικές διακηρύξεις και παραδοσιακές ομιλίες που συνοδεύονται από αποσπασματικές διαγνωστικές δοκιμασίες, που δεν έχουν συνέχεια και δεν αλλάζουν τη συμπεριφορά. Δεν είναι μόνο ο ασθενής αλλά και η οικογένειά του που δεν τυχαίνει συχνά της προσοχής που χρειάζεται, παρόλο που ο όρος οικογενειακός ιατρός παρουσιάζεται συχνά σε κείμενα και σε νομοθετικές διατάξεις. Η ιατρική εκπαίδευση δεν περιλαμβάνει στο πρόγραμμα της εκπαίδευση στις τεχνικές αλλαγές προσέγγισης της οικογένειας, τους κύκλους ανάπτυξης που αυτή διέρχεται, τα οικογενειακά δυναμικά, τις αλλαγές που υφίσταται όταν μέλος της παρουσιάσει χρόνιο νόσημα ή όταν συμβεί θάνατος. Ακόμη απουσιάζουν αναφορές σε οικογένειες με επιζώντα από καρκίνο η με ασθενή με χρόνια εκφυλιστικά νοσήματα και ευπάθεια και στους φροντιστές του και τα θέματα αυτά δεν αποτελούν υψηλή προτεραιότητα στην ατζέντα της ΠΦΥ όπως αυτή συζητείται σε όλα τα επίπεδα.
Ένα από τα θέματα που δυστυχώς δεν έχουν λάβει την προσοχή και της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και των υπηρεσιών υγείας είναι η λήψη της κλινικής απόφασης που γίνεται από τον ενημερωμένο από τον υγειονομικό ασθενή. Απουσιάζουν τόσο οι τεχνικές αναλύσεις και επεξηγήσεις των θεραπευτικών επιλογών που θα πρέπει να συνδυαστούν με τις προτιμήσεις και την ανάγνωση της χρησιμότητας του ασθενή με τη χρήση τεχνικών ενθάρρυνσης και προτροπής αλλαγής της συμπεριφοράς.
Αναγνωρίζω τις δυσκολίες που συναντά η ανάπτυξη της ΠΦΥ στην χώρα μας ιδιαίτερα σε μία δύσκολη κοινωνική και οικονομική περίοδο, τα επαγγελματικά θέματα που απασχολούν τους εργαζόμενους στις ΤΟΜΥ αλλά και το έλλειμμα στην οργάνωση, κουλτούρα και προπτυχιακή εκπαίδευση. Όμως η στροφή της συζήτησης στον έλληνα πολίτη και ασθενή δίνει μια σημαντική ευκαιρία να ανοίξουμε τον ορίζοντα, να μειώσουμε τις εντάσεις που υπαγορεύει η προσωπική μας θέση, να απαιτήσουμε την συλλογικότητα και την συνέργεια και ιδιαίτερα το σεβασμό στην χρήση της γλώσσας όταν επικοινωνούμε με άλλους.
Χρήστος Λιονής, Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ιατρική Σχολή Παν. Κρήτης
Επιλεγμένες αναφορές
Brow J. Risk perception. Environmental Helalth Prospectives. 2014; 122:10-A277-279.
Institute of Medicine (US). Committee on Quality of Health Care in America. Crossing the Quality Charm: A New Health System for the 21st Century, Washington (DC): National Academies Press (US). 2001.
Lionis S, Papadakis S, Tatsi C, Bertsias A, Duijker G, Mekouris PB, Boerma W, Schäfer W, on behalf of the Greek QUALICOPC team. Informing primary care reform in Greece: patient expectations and experiences (the QUALICOPC study). BMC Health Serv Res. 2017; 17: 255.
William R. Miller and Stephen Rollnick. Motivational Interviewing, Third Edition
Helping People Change. September 7, 2012. ISBN 9781609182274.
Διαβάστε επίσης:
Τι χρειάζεται η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας σήμερα: βήμα πρώτον. Του Χρήστου Λιονή*
Βήμα δεύτερο: 11 προϋποθέσεις για μία αποτελεσματική ΠΦΥ. Του Χρήστου Λιονή
