Τυχαίες σκέψεις για τον έλεγχο και τη διαχείριση τη πανδημίας

κυριόπουλος πανδημίας
03-11-2020

O Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας, Γιάννης Κυριόπουλος, αναλύει το θέμα της διαχείρισης της πανδημίας, με ολιστική προσέγγιση.

Η αύξηση των κρουσμάτων της Covid-19 υπήρξε σχεδόν προβλέψιμη μετά την λήξη του λοκντάουν, επειδή δεν συνοδεύθηκε με τα αναγκαία ισοδύναμα μέτρα δημόσιας υγείας για τον έλεγχο της πανδημίας. Το χάσμα της μετάβασης ενοχοποιείται για την κάμψη των επιτυχών επιδόσεων της πρώτης φάσης στην ύστερη περίοδο.

Η αυξητική αυτή τάση πρόκειται να εκφραστεί με σαφήνεια, για εποχιακούς λόγους, στην προσεχή περίοδο όπως εξάλλου παρατηρείται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Υπό το πρίσμα αυτό, οι δυσκολίες ελέγχου και διαχείρισης της Covid-19, που ακολούθησε το λοκντάουν έχουν συσσωρεύσει μείζονα κόπωση στις δημόσιες αρχές αλλά και στο κοινό.

Ο κοινοτικός προσανατολισμός και η επικοινωνιακή σαφήνεια, ως βασικά στοιχεία παρέμβασης στη δεύτερη φάση της πανδημίας δεν αναδείχθηκαν με την δέουσα έμφαση. Κατά συνέπεια, η απουσία προτεραιοποίησης των επιλογών και η δυσκολία ανεύρεσης του σημείου ισορροπίας ανάμεσα στην υγεία και την οικονομία έχει ως αποτέλεσμα την κάμψη των επιδόσεων και τα μείζονα προβλήματα εμπιστοσύνης που αναδύονται από το κοινό προς τις δημόσιες αρχές.

Στα πλαίσια αυτά, η απουσία συμμόρφωσης που εμφανίζεται σε τμήματα του πληθυσμού αποτελούν ενδείξεις, αφενός του ρήγματος εμπιστοσύνης και αφετέρου της διάθεσης βιοπολιτικής αντίστασης από σποραδικές εστίες πολιτών, που γίνεται εμφανής το τελευταίο διάστημα. Όμως μια τέτοια εξέλιξη είναι αναγκαίο να εμποδιστεί επειδή αποδυναμώνει τις προσπάθειες ελέγχου και διαχείρισης της πανδημίας και δυναμιτίζει την οφειλόμενη διαγενεακή αλληλεγγύη με την επικίνδυνη έκθεση των ηλικιωμένων και των χρονίως πασχόντων.

Ωστόσο τα κρίσιμα αυτά ζητήματα δεν σχετίζονται με τις δυνατότητες της κλινικής ιατρικής να αντιμετωπίσουν την πανδημία, αλλά με την κατανόηση ότι το κύριο πρόβλημα είναι οι απαντήσεις που μπορεί να δοθούν από την πλευρά της δημόσιας υγείας.

 

Να κατανοηθεί ότι το πρόβλημα της πανδημίας είναι πρόβλημα δημόσιας υγείας

Η διάκριση των εννοιών της δημόσιας υγείας και της ιατρικής περίθαλψης δεν είναι ένα θέμα ορολογίας αλλά έχει πρακτική σημασία, ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση και η εξ αυτής κόπωση που ελλοχεύουν στην παρούσα συγκυρία στην άσκηση των πολιτικών δημόσιας υγείας. Το πρόβλημα της πανδημίας είναι πρόβλημα δημόσιας υγείας και στο βαθμό που αυτό είναι κατανοητό μπορεί να βελτιώσει τις πολιτικές ελέγχου και διαχείρισης της πανδημίας.

Με την έννοια αυτή είναι προφανές ότι στη παρούσα συγκυρία η χώρα χρειάζεται, ως επείγουσα αναγκαιότητα, την ανασυγκρότηση των υπηρεσιών δημόσιας υγείας σε μια επαρκή και συγκροτημένη κρατική υπηρεσία που εκτείνεται από την κεντρική διοίκηση στην περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση και βασίζεται σ’ ένα καλά εκπαιδευμένο σώμα λειτουργών δημόσιας υγείας διεπιστημονικής σύνθεσης και διατομεακο προσανατολισμού.

Η επισήμανση αυτή αναφέρεται στη δημόσια υγεία και είναι απολύτως διακριτή από το κρατικό σύστημα ιατρικής περίθαλψης που είναι πρόβλημα άλλης τάξης. Η σύγχυση στους όρους που ενδημεί στην πολιτική συζήτηση είναι ίσως μη αθώα και ανεπίτρεπτη και ενδεχομένως να επιτείνει τα φαινόμενα αναποτελεσματικότητας.

 

Απαραίτητη η ενίσχυση επιχειρήσεων και νοικοκυριών με κεϋνσιανική προσέγγιση

Η χώρα έχει ήδη σοβαρές απώλειες στο ακαθάριστο προϊόν, την απασχόληση και τα δημόσια έσοδα που συνεχώς διευρύνονται. Η προσφυγή σε κάποιας μορφής λοκντάουν πρόκειται να πυροδοτήσει εκ νέου τον φαύλο κύκλο μείωσης της ζήτησης και της κατανάλωσης με αρνητικές συνέπειες στην πλευρά της προσφοράς και με αποτέλεσμα την πτώση της παραγωγικής δραστηριότητας και την συσσώρευση χρεών και δανείων.

Ήδη τα συμπτώματα από την πρώτη φάση της πανδημίας είναι εμφανώς ανιχνεύσιμα ενώ ένα νέο λοκντάουν σε μια οικονομία που έχει ήδη καταπονηθεί προβλέπεται ότι μπορεί να επιφέρει δυσμενέστερα αποτελέσματα. Μια καλή δόση κεϋνσιανισμού με κρατικές παρεμβάσεις υποστήριξης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών είναι επειγόντως αναγκαία.

Ως εκ τούτου, η κινητοποίηση των κατάλληλων εφεδρειών της δημόσιας υγείας αλλά και της πρωτοβάθμιας φροντίδας μπορεί να θέσει τα αναγκαία εμπόδια στην εξάπλωση της πανδημίας. Στην κατεύθυνση αυτή κρίσιμη σημασία έχει η πληθυσμιακή και κοινοτική παρέμβαση καθώς και η επικοινωνιακή σαφήνεια και καθαρότητα. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να αμβλύνει και να εκλογικεύσεις τους περιορισμούς που τίθενται στην οικονομική δραστηριότητα. Σε κάθε περίπτωση, ο έλεγχος και η διαχείριση της πανδημίας πρόκειται να είναι δυσχερής και η πορεία προς την έξοδο σύνθετη.

Τα πλήγματα της πανδημίας στη κοινωνία και την οικονομία αποδεικνύονται μείζονα και δυσεπίλυτα. Το αντιστάθμισμα ανάμεσα στην υγεία και την οικονομία είναι πολιτικά και τεχνικά δυσχερές. Επειδή η προστασία της υγείας προϋποθέτει την λήψη μέτρων που είναι βλαπτικά για την οικονομία, ενώ το «άνοιγμα» της οικονομίας μπορεί να επιδεινώσει την εξέλιξη της πανδημίας.

Οι απώλειες του προϊόντος σε παγκόσμια κλίμακα υπερβαίνουν τα $ 10 τρις, με τις προηγμένες χώρες να έχουν ήδη απολέσει το 8% του ΑΕΠ ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες το 5% περίπου, ενώ η επικαιροποίηση και η αναθεώρηση των σχετικών εκτιμήσεων γίνεται συνεχώς δυσμενέστερη. Η εξέλιξη αυτή έπληξε κυρίως τους κλάδους του λιανικού εμπορίου, των μεταφορών και του τουρισμού με δυσμενείς επιπτώσεις στην βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, την απασχόληση και το εισόδημα των νοικοκυριών.

Στη χώρα μας τα αποτελέσματα στους ρυθμούς ανάπτυξης, στα δημόσια έσοδα και στην πραγματική οικονομία είναι ανάλογα των εξελίξεων που παρατηρούνται στις περισσότερες χώρες της ΕΕ.

Με εξαίρεση τη Κίνα και έναν μικρό αριθμό χωρών της νοτιοανατολικής Ασίας, την Ιαπωνία, την Κορέα και τη Νέα Ζηλανδία που έλαβαν εκτεταμένα μέτρα δημόσιας υγείας, το σύνολο των αναπτυγμένων κρατών σημείωσαν αρνητικές επιδόσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης, πράγμα που αναμένεται να θεραπευθεί σταδιακά μετά την εισαγωγή του εμβολιασμού και τον έλεγχο της πανδημίας.

Αλλά τα πλήγματα της πανδημικής κρίσης προκαλούν για πρώτη φορά πτώση των δεικτών ανθρώπινης ανάπτυξης και ευημερίας και διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία που λαμβάνουν πλέον εκρηκτικές διαστάσεις.

 

Σοφτ λοκντάουν και αβεβαιότητα στην οικονομία

Η παρούσα παρέμβαση έχει επί της ουσίας τα χαρακτηριστικά ενός σοφτ λοκντάουν (στις περισσότερες περιοχές) πράγμα που σημαίνει αναπόφευκτα πλήγματα στην καταπονημένη ήδη οικονομία. Κυρίως στους κλάδους της εστίασης, των μεταφορών και των επιχειρήσεων υποστήριξης των κοινωνικών δραστηριοτήτων, χωρίς όμως το πλεονέκτημα του αποφασιστικού πλήγματος στον κορωνοϊό.

Συνεπώς η αβεβαιότητα στην οικονομία κυριαρχεί και δεδομένου ότι η μείωση του ΑΕΠ  από ένα ολικό λοκντάουν, για το σύνολο της χώρας, σε μηνιαία βάση μπορεί να προσεγγίσει το 3% του ΑΕΠ ή €5.5 δις η επίπτωση των μέτρων στις πληττόμενες δραστηριότητες σε περιοχές που καλύπτουν πλέον του 70%  του ΑΕΠ της χώρας πρόκειται να είναι υψηλή.

Οι επιπτώσεις στην βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και στο εισόδημα των εργαζομένων πρόκειται να είναι εξαιρετικά δυσμενείς, δεν αντιρροπούνται παρά μόνον μερικώς από τις υποστηρικτικές κυβερνητικές παρεμβάσεις. Οι επιπτώσεις στην βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και στο εισόδημα των εργαζομένων πρόκειται να είναι εξαιρετικά δυσμενείς, πράγμα που επιβάλλει πρόσθετες προσεγγίσεις και εναλλακτικές προσεγγίσεις στην υγεία και την οικονομία. Με άλλα λόγια, οι περιστάσεις επιβάλλουν μια αποφασιστική στροφή στη δημόσια υγεία και την πρωτοβάθμια φροντίδα την στενή σύνδεση του κράτους πρόληψης με το κράτος προστασίας και πρόνοιας.

 

Το όφελος της υγείας αντιστάθμισμα στους περιορισμούς ελευθεριών και δικαιωμάτων

Όμως εκτός από τις δυσκολίες της οικονομίας δοκιμάζονται και οι ελευθερίες και τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών, δεδομένου ότι οι παρεμβάσεις των δημοσίων αρχών, στα πλαίσια του κράτους πρόληψης, εμπεριέχουν περιοριστικά μέτρα για την ελεύθερη διακίνηση, την συνάθροιση και την άμεση επικοινωνία των πολιτών. 

Το αντιστάθμισμα των περιορισμών αυτών είναι το όφελος της υγείας των πολιτών που αποτελεί και τη νομιμοποίηση των μέτρων. Στην πράξη η αποδοχή των μέτρων συναρτάται με την κατάλληλη τεκμηρίωση, την λογική αναλογικότητα και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Έχει όμως επισημανθεί ότι λαϊκιστικά και αυταρχικά καθεστώτα με αφορμή τα φαινόμενα της πανδημίας επιχειρούν με υπέρμετρες παρεμβάσεις τον περιορισμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων και την συρρίκνωση των θεσμικών εγγυήσεων.Η βάση αυτής της προσέγγισης είναι η προσφορά μιας «γυμνής» βιολογικής ζωής στη θέση μιας «κανονικής» κοινωνικής ζωής, θέση που απειλεί την δημοκρατία μας και τον πολιτισμό μας. Εξάλλου «το μοναδικό όπλο για την αντιμετώπιση του λοιμού είναι η εντιμότητα» όπως αναφέρεται από τον Αλμπέρ Καμύ το 1947, στην «Πανούκλα».

Γιάννης Κυριόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας (ΕΣΔΥ)

Πρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών της Υγείας