Έναν αιώνα πριν, το 1918, η εξάπλωση της Ισπανικής γρίπης πήρε διαστάσεις πανδημίας. Όσο εξαπλώνεται ο ιός COVID-19, εγείρονται ερωτήματα για τον συσχετισμό του νέου ιού με την γρίπη του 1918. Ωστόσο, το προηγμένο σύστημα υγείας και τα μέτρα αντιμετώπισης που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο σήμερα, δεν επιβεβαιώνουν τέτοιου είδους εικασίες.
Η Ισπανική Γρίπη εμφανίστηκε γύρω στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1918), όπου οι συνθήκες που επικρατούσαν στα χαρακώματα, η μαζική μετακίνηση στρατευμάτων απ’ όλο τον κόσμο προς τα πεδία μάχης της Ευρώπης και η επακόλουθη επιστροφή τους στην πατρίδα συνέβαλαν καθοριστικά στην ταχύτατη διάδοσή της. Ιστορικές πηγές δεν αποκλείουν η γρίπη να διαδραμάτισε κάποιο ρόλο στον τερματισμό του Μεγάλου Πολέμου, καθώς οι στρατιώτες ήταν υπερβολικά άρρωστοι για να πολεμήσουν και τα θύματα της νόσου ήταν περισσότερα από τις απώλειες του πολέμου και για τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.
Η πανδημία πήρε το όνομά της από το γεγονός ότι σε περίοδο αυστηρής λογοκρισίας σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική λόγω πολέμου, οι πρώτες αναφορές για το ξέσπασμα της γρίπης προήλθαν από τον Τύπο της ουδέτερης Ισπανίας.
Χαρακτηριστικά
Η ασθένεια προκλήθηκε από μετάλλαξη του ιού Η1Ν1 και είχε τα συμπτώματα μιας κοινής γρίπης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι οι γιατροί άργησαν να αντιληφθούν ότι επρόκειτο για μία πανδημία που θα λάμβανε φονικές διαστάσεις και αρχικά δεν πρότειναν κανένα προληπτικό μέτρο για τον περιορισμό της μετάδοσης.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της ασθένειας ήταν ότι μόλυνε κυρίως νεαρά άτομα, τα οποία συνήθως δεν περιλαμβάνονται στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Ο θάνατος επερχόταν από οξύ φλεγμονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα. Παρατηρούνταν κυάνωση του δέρματος ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, στο στόμα, στον λαιμό και στα δάκτυλα.
Η εξάπλωση
Τα επιδημιολογικά δεδομένα που έχουμε έως σήμερα δεν επιβεβαιώνουν με ασφάλεια τη γεωγραφική προέλευση του ιού. Ιστορικοί και συγγραφείς τοποθετούν την απαρχή της γρίπης στο Κάνσας των ΗΠΑ, ενώ διαφορετικές ερευνητικές πηγές θέλουν τον ιό να αναπτύχθηκε στη Γαλλία ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ, με μια τρίτη μεταγενέστερη θεωρία να επικεντρώνεται στη βόρεια Κίνα
Ανεξάρτητα από την προέλευση της ασθένειας, γεγονός είναι ότι εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα, προσβάλλοντας μέσα σε λίγους μόνο μήνες το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Κατά τα τρία επιδημικά κύματα της γρίπης στην Ευρώπη –το πρώτο τον Μάρτιο του 1918, το δεύτερο, κατά το οποίο σημειώθηκαν και οι περισσότεροι θάνατοι, από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τον Νοέμβριο του 1918, και το τρίτο τον Μάρτιο του 1919– οι απώλειες ήταν ανυπολόγιστες. Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 250.000 ανθρώπων, στη Γαλλία πέθαναν περισσότεροι από 400.000, στις ΗΠΑ καταγράφηκαν από 500.000 έως 675.000 θάνατοι, στη Βραζιλία 300.000, ενώ στην Ιαπωνία τουλάχιστον 390.000. Στις Ινδίες οι νεκροί έφτασαν τα 5 εκατομμύρια. Ο αριθμός των θυμάτων της Κίνας κυμαίνεται από 1.28 έως 9 εκατομμύρια. Η γρίπη σκότωσε ανθρώπους σε κάθε μεριά της υφηλίου, ενώ σε διάστημα 24 εβδομάδων αφαίρεσε περισσότερες ζωές από όσες ο ιός του AIDS σε 24 χρόνια.
Η Ισπανική Γρίπη στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η εφημερίδα «Ακρόπολις» έγραφε: «Από την Ισπανία περιμένουμε να μας έρθει μια άλλη γρίππη πιο σοβαρή από εκείνη που ξέρουμε, η γρίπη που μαστίζει τώρα τον Ισπανικό στρατό. Οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί τρίβουν τα χέρια τους. Αλλά και οι χασάπηδες και οι μανάβηδες κτλ.». Το πρώτο κρούσμα της ισπανικής γρίπης ήταν στην Πάτρα και οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν ότι μεταδόθηκε από πακέτα συσκευασμένου καπνού. Τέλη Ιουλίου έγινε γνωστός ο πρώτος θάνατος από τη γρίπη στην Αθήνα και αρκετά θύματα καταγράφηκαν το επόμενο διάστημα στην Πάτρα. Ωστόσο, το μεγάλο “χτύπημα” της γρίπης ήταν στην Σκύρο. Από τους 3.200 κατοίκους, οι 3.000 νόσησαν με αποτέλεσμα να αφανιστεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του νησιού. “Κι ο κόσμος “πέθαινε, όλο πέθαινε, ολημερίς κι ολονυχτίς, πέθαινε, χωρίς γιατρούς, χωρίς φάρμακα, χωρίς περιποίηση. Πέθαινε ο ένας πάνω στον άλλο, πεθαίνανε αγκαλιασμένοι, καθισμένοι, πλαγιασμένοι, όρθιοι”, έγραφε ο δημοσιογράφος και ηθογράφος Κωνσταντίνος Φαλτάιτς.
Στις 24 Οκτωβρίου ο υπουργός Εσωτερικών κ. Σίμος διάβασε ενώπιον δημοσιογράφων τα ευχάριστα νέα. «Ο ιατρός Σέιλερ εκ Βιέννης δι’ ενέσεων σουμπλιμέ επέτυχε ελλάτωσιν της θνησιμότητος από ογδόντα τοις εκατό στο μηδέν». Στις 15 Νοεμβρίου η γρίπη δεν έχει κανένα κρούσμα πλέον στην Πάτρα, την Κέρκυρα, παρουσιάζει στασιμότητα σε Αθήνα και Πειραιά, ενώ βρίσκεται ακόμη σε ένταση σε Ανατολική Μακεδονία, Ζάκυνθο, Ηπειρο, Νάξο, Άρτα και τη Σκύρο, χωρίς όμως να μετρά πλέον τόσα θύματα. Ο Τύπος της εποχής αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η γρίππη ξεψυχά».
Η σημασία του social distancing σε περιόδους πανδημίας
Η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού έχει οδηγήσει σε αναβολή ή ακύρωση εκδηλώσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα δραστικά αυτά μέτρα κάνουν τον κόσμο να αναρωτιέται: Είναι τελικά όλα αυτά αναγκαία;
Η απάντηση είναι ναι. Αρκεί να ανατρέξουμε στο παράδειγμα της Φιλαδέλφειας το 1918, όπου η διεξαγωγή της παρέλασης Liberty Loan, κατέστη μία από τις αιτίες της τεράστιας και ταχύτατης διασποράς της ασθένειας στην περιοχή.
“Αυτό το θανατηφόρο παράδειγμα αναδεικνύει το όφελος της ματαίωσης μαζικών συγκεντρώσεων και της εφαρμογής μέτρων κοινωνικής απομάκρυνσης κατά τη διάρκεια πανδημιών”, αναφέρει το CDC (Center for Diseases Control and Prevention).
